College Français Sainte Barbe-Ismidt/Aziz Barbara Fransız Koleji -İzmit” ve “La Maison des Sceurs-Ismidt/Kızkardeşler Evi-İzmit

“Fransız Koleji”, “Ruhban Okulu”, “Ste. Barbe” ve “Cizvit Sörler Okulu” gibi farklı isimlerle anılan esasen Fransız Katolik Misyoner Örgütü Assomptionnistlere ait olan okuldur. Osmanlı topraklarında misyonerlik yapan en yaygın ve etkin örgüt olması dolayısıyla Katolik misyonerler genel olarak Osmanlı belgelerinde Cizvit rahibi olarak isimlendirilmektedir. Asıl adı “Augustins de l’Assomption” olan tarikat, aynı zamanda “Assomption Papazları” veya “Assomptionnistler” olarak bilinmektedir. “Assomption” kavramı, Hristiyan ilahiyatında Hz. Meryem’in ömrünün sonunda bedeni ve ruhu ile birlikte göğe yükselişini ifade etmektedir. 1845 yılında Emmanuel D’Alzon (18101880) tarafından Fransa’nın Nimes şehrinde kurulan tarikat, ismini D’Alzon’un görev yaptığı ve kuruluşunu gerçekleştirdiği Assomption kolejinden almaktadır. Günün imkânlarından yola çıkarak Hıristiyanlığı yaymayı kendine hedef edinen Assomptionistler, eğitim ve özellikle basın-yayın yoluyla Katolik Hıristiyanlığı dünyaya yayma işini üstlenmişlerdi.

İzmit’te Assomptionnist tarikatının yerleşmesi ve örgütün temellerinin atılması için ilk gönderilen misyoner Dominique Chaurand’dı. 1890 yılının Mayıs-Haziran aylarında İzmit ve çevresine gerçekleştirdiği keşif gezisinin ardından bölgeye kalıcı olarak yerleşmek üzere gönderilen Rahip Dominique, İzmit merkezinde bir ev kiraladı. Kısa süre sonra başka rahiplerin de kendisine katılması ile İzmit misyonu başlamış oldu. Kendi inşa ettikleri şapelde ilk ayinlerini 25 Eylül 1891’de gerçekleştiren misyonerler papalık makamının desteği ile faaliyetlerine hızlıca başlamış oldular. Misyonerlerin İzmit’teki faaliyetleri kısa süre sonra yerel makamlar tarafından fark edildi. İzmit idadi müdürü Veysi Bey, Maarif Nezareti’nin Belgrat’ta kapatılan bir okuldan ayrılan Cizvit papazlarının okul açma faaliyetleri konusunda dikkatli olunması yönündeki yazısına 7 Aralık 1891 tarihinde verdiği cevapta İzmit’e gelen misyonerlerden bahsediyordu. İzmit mutasarrıfı Selim Sırrı Paşa da 25 Aralık 1891 tarihli cevabında, bundan bir ay önce İzmit’e Hristiyanlığı yaymak için gelen rahiplerin Assomptionnist tarikatına mensup 4 rahip ile 4 rahibe olduklarını, rahip ve rahibelerin ayrı iki hane kiraladıklarını, Latin milletinden arzu edenlerin çocuklarına ders vermek niyetinde olduklarını ancak şimdilik evin bir odasında kendi kendilerine Katolik ayini icra ettiklerini, ileride bir okul tesis etmek üzere uygun bir arsa aradıklarını bildiriyordu. 1 Ocak 1892 tarihli bir başka yazısında Veysi Bey, misyonerlerin ileride okul, kilise ve hastane inşa etmek üzere uygun bir arsa aradıklarını, kiraladıkları evde 15 kadar öğrenciye Fransızca ve Latince eğitimi verdiklerini, bunlardan dördünün Latin, diğerlerinin gayrimüslim tebaaya mensup oldukları, hatta İzmit idadisinden birkaç Müslüman öğrencinin de Fransızca öğrenmek üzere misyonerlerden ders aldığını bildiriyordu. Rahip Dominique’in 13 Kasım 1891’de Assomptionnist tarikatının yetkililerine yazdığı mektubunda İzmit’te açtığı gizli okulundan bahsediyor, “Adanmış Rahibeler okulu 8 öğrenci ile göreve başladı, ertesi gün 10 öğrenci oldu, yarın 15 olacak,” diyordu. Erkekler okulunun ise ilk Türk öğrencisinin 8 yaşındaki Şerif isimli bir çocuk olduğunu belirtiyordu. Bu ilerlemeler karşısında misyonerler Ermeni bölgesi sınırında bahçesi de olan son derece büyük bir konak satın alarak tamir ettirdiler. Her türlü onarım için 3000 frank harcamışlardı. Ancak 13 Ocak 1893’te çıkan yangında ev tamamen yandı. Yanan konağın yakınında bir ev kiralandı 1894’te yaklaşık 13000 franka bu ev satın alındı ancak bu ev onlar için oldukça küçüktü. Böylece misyonerler bir kilise ve okul inşa etmek için harekete geçtiler. Ancak kilise ve okul inşaatı için izin ancak sultanın onayıyla mümkündü. İki yıl boyunca tüm talepleri reddedildi. Misyonerler gizlice ve alelacele inşaata başladılar, yetkililerin kuşkularını yatıştırmak için de İzmit Belediyesi’nden dükkân olarak inşaata ruhsat aldılar.

26 Ocak 1895 tarihinde İzmit belediye reisi Raşit Bey’in başkanlığında bir heyet misyonerlerin yaptığı inşaatı denetlemeye gitti. Heyet inşaat mahallinde yaptığı inceleme sonucu ruhsatsız olarak kilise ve okul inşaatı yapıldığını belirledi ve inşaatın durdurulmasını istedi. Ancak misyonerler yapılan tebligat ve uyarıları dikkate almayarak çalışmaları devam ettirdi. Bunun üzerine 31 Ocak 1895’te İzmit Mutasarrıflığı kaçak kilise inşaatının durdurulması için harekete geçti. İnşaatın sorumlusu Rahip Marie-Xavier tutuklandı. Kaçak olarak yapılan inşaat mutasarrıflığın emri ile yıktırıldı, inşaat mahallinde bir direk üzerinde çekili Fransız bayrağı indirilerek yerine Türk bayrağı çekildi. Ancak İzmit’te meydana gelen olaylar rahip Marie-Xavier’in Fransa sefaretine giderek şikâyette bulunması ile adeta diplomatik bir krize dönüştü. Fransa’nın İstanbul sefiri Paul Cambon Babıali’ye verdiği bir nota ile Selim Sırrı Paşa’nın derhal görevden alınmasını, İzmit’teki yetkililerin özürlerini beyan etmelerini ve rahiplerin iade-i itibar için Pertel isimli sefaret gemisiyle İzmit’e geri götürülmesini istedi. Yeni İzmit mutasarrıfı Musa Kazım Bey’in ilk işi misyoner rahiplerin gönlünü almak ve yıkılan kilise inşaatını onarmak oldu. Musa Kazım Bey yıkılan inşaatın bedelinin ödenmesi konusunda başrahip Dominique ile pazarlığa girişti. Ancak rahip sefaretten aldığı emir gereğince 4720 kuruş bedel ödenmesinde ısrar edince sonunda kendilerine istenen bedel ödendi ve ruhsatsız inşaata devam edildi.

3 Şubat 1895’te Fransız askerlerinin korumasında görkemli bir törenle İzmit’e dönen misyonerler bundan sonra faaliyetlerini açıktan açığa yürütmekte bir beis görmediler. 13 Ekim 1895 günü Assomptionnist örgütünün lideri kardinal Picard misyoner rahipleri ziyaret etmesi de misyonerlerin artık gizlenmeye gerek duymadan faaliyetlerini yerine getirmelerine sebep oldu. Fransa sefareti Assomptionnist tarikatını korumak için Petrel’in İzmit’e çıkarma yapmasının ardından yaklaşık bir yıl sonra bu kez diplomatik bir girişimde bulunarak Fransız rahipler için İzmit’te mesken ve kilise inşaatına ruhsat verilmesini istedi. Assomptionnist tarikatının yapmak istediği bina, 25 metre yüksekliği geçmemek şartıyla çan kulesi ile beraber 28 metre uzunluğunda, 11 metre genişliğinde ve 17 metre yüksekliğinde 411 metrekare bir kilise inşaatıydı. Ayrıca rahiplere mahsus 20 metre uzunluğunda ve 14 metre genişliğinde 12 metre yüksekliğinde 280 metrekare bir mesken inşaatı talep ediliyordu. İzmit sancağı meclis idaresi Fransız rahiplerinin inşasını arzu ettikleri bu kilisenin buradaki Katolik cemaatin mevcuduna nispeten pek büyük olduğunu söyleyerek endişesini beyan ederken, inşa edilmek istenen arsanın bir kısmının Mehmet Bey Vakfı’na ait olduğu bildiriliyordu. 6 Ocak 1898 tarihli yazısı ile Sadrazam Said Paşa, Şura-yı Devlet onayı ile İzmit’te inşa edecekleri binaları hiçbir zaman okula dönüştürmemek şartıyla Assomptionnist tarikatına hane ve kilise için ruhsat verilmesinin uygun olduğunu bildiriyordu.

Assomptionnist tarikatı kısa süre içinde inşaatı tamamlayarak hemen okul olarak kullanmaya başladı. Anadolu’daki en büyük okullardan biri olan binanın çatısına bayrak çekmek üzere özel bir alan dahi yapılmıştı. Okulun ismi Hıristiyanlık tarihinde önemli bir yere sahip Aziz Barbara’ya ithafen “College Français Sainte Barbe-Ismidt/Aziz Barbara Fransız Koleji -İzmit” olarak belirlenmişti. İzmit Askeri Redif Fırkası’nın kumandanı Sadettin Paşa İzmit’ten ayrılacağı zaman karargâha yakın inşa ettirdiği konağını Başrahip Dominique’e satmış, misyonerler bu binayı da rahibe okulu olarak kullanmaya başlamışlardı. “La Maison des Sceurs-Ismidt/Kızkardeşler Evi” olarak adlandırılmasıyla Assomptionnistler erkek ve kızlar için iki ayrı okula sahip oldular. Tuzla’dan Bilecik’e kadar uzanan yaklaşık 200 km’lik misyon bölgesinde Aziz Barbara Fransız Koleji oldukça önemli bir merkez hâline geldi. Yapının planı “L” biçiminde olup kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan ana bina okul olarak, buna kuzeydoğudan eklenen yapı ise kilise olarak hizmet vermekteydi. Okul, geniş sınıf ve salonları ile kalabalık eğitim camiasına hizmet etme ve yatakhanesi ile de uzak yerlerde oturan ailelere çocuklarını okula gönderme imkânı sunuyordu. 1913’te öğrenci sayısı 38 Katolik, 55 Grek Ortodoks, 70 Gregoryen Ermeni ve 40 Müslüman olarak kaydedilmişti. Öğrenci sayısının artmasına bağlı olarak görev yapan misyoner rahip sayısı da artmıştı.

Birinci Dünya Savaşı başladığında Osmanlı hükümeti, misyonerlerin Anadolu’da kurduğu birçok okul ve kilise binasına askeri ihtiyaçlar nedeniyle el koydu. Bu binalar ya askeri karargâh olarak yahut hastane olarak kullanıldı. Assomptionnist tarikatının İzmit’te kurduğu binalara askeri birlikler yerleştirildi. Rahibe Okulu alarak kullanılan konak ise 1917 yılında yandı. Misyoner rahip ve rahibeler ise savaşın başlaması ile birlikte İzmit’ten ayrıldılar. Savaşın mağlubiyetle neticelenmesi üzerine 13 Kasım 1918’de galip devletlerin donanma filosu Marmara Denizi’ne girdi. İstanbul Boğazı ve İzmit Körfezi’ni işgal etti. İzmit Körfezi’ne giren Justice adlı Fransız savaş gemisi 5 yıl önce İzmit’ten çıkarılan misyoner rahipleri beraberinde getirdi. Tıpkı 1895 yılında olduğu gibi Fransız savaş gemisinden şehre askerler çıkarıldı, rahipler için gösterişli bir tören düzenlendi. Savaş sonrasında bir müddet daha eğitime devam eden okul gayrimüslimlerin İzmit’i terk etmesi sonucu öğrencisiz kalmış ve 1923 yılına kadar Fransız idaresinde kalmıştır. Kurtuluş Savaşı’nın Türk milletinin zaferiyle sonuçlanması ve Türk-Yunan mübadelesinin ardından birçok Anadolu şehrinde olduğu gibi İzmit’te de artık gayrimüslim nüfus kalmadı. Yeni Türkiye devleti kanunları yabancı okulların faaliyetlerine büyük ölçüde sınırlamalar getirdi.

Özetle yapı, 1895-1923 yıllarında Fransızlar tarafından okul/kilise/hizmet binası olarak kullanıldı. 1927 yılında Yavuz zırhlısının onarımını üstlenen Fransız Penohet şirketi uzman ve işçileri için boş duran misyoner okulu binasını kiraladılar. 1929-1952 yıllarında Üssü Bahri ve Kocaeli Müstahkem Mevki Komutanlığı karargâh binası ve Deniz Ana Üs Komutanlığı olarak kullanıldı. Milli Müdafaa Vekâleti 1931 yılı mayıs ayında kilise ve okul binasını 42 bin lira karşılığında satın aldı. Günümüzde İzmit’in bir ara sokağında yüksek binalar arasında kaybolmuş gibi duran bu yapı inşa edildiği dönemde İzmit’in en büyük birkaç binasından biriydi. 1956-1977 yılları arasında İzmit hükümet konağı olarak kullanılan bina 1977 yılından itibaren de sorumlusu Kocaeli Defterdarlığı olmak üzere çeşitli birimler tarafından kullanılmıştır.

KAYNAKÇA

T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi (BOA), BOA, MF. MKT, 134/23; BOA, MF. MKT, 134/54; BOA, MF. MKT, 134/90; BOA, MF. MKT, 445/21; BOA, BEO, 564/42236;BOA, Y. A. RES, 90/94; İsmail Taşpınar, Tarihten Günümüze İnançlar ve Dini Hareketler, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul, 2018; İsmail Taşpınar, “Katolik Assomptionistler Tarikatı ve Türkiye”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10/2004, s. 93-113; Bahadır Bozdağ, Kocaeli’de 19. Yy Fransız Misyoner Okullarının İzmit St. Barbe Koleji Örneğinde Koruma Önerisi, Danışman: Tülay Çobancaoğlu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019; Atilla Oral, Misyonerlerin ve Fransa’nın Baskısıyla Görevinden Azledilen İzmit Mutasarrıfı Selim Sırrı Paşa, Demkar Yayınevi, İstanbul, 2010.

Zeynep İSKEFİYELİ