Kocaeli’de Fotoğrafçılık

19 Ağustos 1839’da Fransız Bilimler Akademisi’nden François Arago (1786-1853), Louis Daguerre’in (Louis-Jacques-Mandé Daguerre) Daguerreotype adı verilen fotoğraflama yönteminin bulunuşunu dünyaya açıkladı. Fotoğrafın icadı, Osmanlı topraklarında batılılaşmanın yoğun olarak gerçekleşmekte olduğu döneme denk gelmektedir. 28 Ekim 1839 (19 Şaban 1255) tarihli Takvim-i Vekayi gazetesinin 186. sayısında fotoğrafın bulunuşu Osmanlı İmparatorluğu’nda şöyle duyurulmuştur: “Avrupa’da yayınlanan bazı gazetelerden alınan haberin tercümesidir. Herkesin bildiği gibi, son yıllarda buharlı makineler fabrikalarda ray üzerinde gidebilir hâle geldi. Bu sıralarda bir adam düşüncelerini dikkatle bir noktada toplayıp kanalize etmiş ki, iş bir acayip sanata yönelmiş, sonunda cilveli bir ayna (yüzey) ortaya çıkmış. Fransalı Dagguerre adlı marifet sahibi öğrendiği sanat fenninin usulleri ile güneş ışığını yankı yaptırıp, nesnelerin hatlarını çıkarmış ve bu acayip sanatın oluşmasına gizli ve açık olarak 20 senesini vermiştir. Nihayet sonuca gelmiş ve bu olay herkesin beğenisini kazanmıştır.”

Osmanlı imparatorluğunun sonlarına doğru ilerlemenin batılılaşmamak olduğuna inanan Osmanlı yöneticileri, Avrupa’dan pek çok yabancı uzman getirmişler bu uzmanlara askeri, ekonomik, sosyal ve kültürel pek çok alanda önemli roller verilmiştir. Sultan II. Abdülhamit (1842-1918), Osmanlı’da fotoğrafın en büyük koruyucusu ve destekçisi olmuştur. Sultan’ın başkatibi Tahsin Paşa anılarında, Abdülhamid’in sık sık kendisine “Her resim bir düşüncedir. Bir resim yüz sayfalık yazı ile anlatılamayacak siyasi, duygusal anlamları telkin eder, onun için ben yazılı içerik yerine resimlerden faydalanırım,” dediğini belirtmektedir. Sultan II. Abdülhamid’in fotoğrafa verdiği bu olağanüstü önem, bu sanatın onun döneminde Osmanlı İmparatorluğu’nda süratle gelişmesini sağladı. Fotoğrafçılara ülkede önemli görevler verdi. Sultan, 1893’te Osmanlı İmparatorluğu’nun propagandasını yapmak amacıyla, 51 adet fotoğraf albümünü A.B.D Library of Congress’e, 47 fotoğraf albümünü ise İngiltere’de British Museum’a gönderdi. Altı ayrı fotoğrafçının işlerinden oluşturulan bu albümlerde Halep, Şam, Adana, İzmir, Çankırı, Denizli, Bağdat, Edirne, Manisa, Aydın, Bursa, İzmit, Selanik, Kastamonu, Trabzon, Beyrut ve İstanbul’un fotoğrafları bulunmaktaydı. Yıldız Fotoğrafları arşivinde 18000 üzerinde fotoğraf bulunmaktadır. Sultan bu fotoğraflar aracılığı ile ülkede nelerin olup bittiğini takip eder. Fotoğraflar üzerinden, bir nevi tebdili kıyafet ülkeyi dolaşır. Bunlardan 1200 kadarını ABD ve Londra kütüphanelerine göndermiştir. Özellikle eğitim alanında yaptığı faaliyetlerle modern bir ülke imajı oluşturmak niyetindeydi. Arşivdeki 576 fotoğraf Sultan II. Abdülhamid’in Arşivi-İstanbul Fotoğrafları başlığıyla İstanbul Belediyesi tarafından 2010 tarihinde kitaplaştırıldı. 26 Haziran 1894’te Abdullah kardeşler hakkında hazırlanan irade ile padişah tarafından Amerika Kütüphanesi’ne hediye edilmek üzere, askeri özellik taşıyan yerler dışında, İstanbul umumi manzarası ve ünlü yerlerin Abdullah kardeşler tarafından fotoğraflarının alınması ve bu konudaki masrafların Daire-i Umur-i Dahiliye bütçesinden karşılanması 11 Şubat 1891 tarihli Sadaret tezkeresinde bildirilmiştir. Abdullah kardeşler tarafından sunulan dilekçeye dayanılarak 1892 yılı planlanmamış harcamalar cetveli olarak değişik tarihlerde üç taksit hâlinde toplam 8000 kuruş verildiği kayıtlardan anlaşılmış ve bu konu ile ilgili Nizamiye Muhasabat Dairesi’nden yazılan açıklamada da fotoğrafların birinci camının tanesi iki yüz elli kuruşa ve küçük boyda olanların otuz kuruşa imal ettirildiği bildirilmiştir. Abdullah kardeşler tarafından kalan tutarın ödenmesi ile ilgili olarak verilen dilekçede toplam tutarın 19540 kuruş olduğu gösterilmiştir. Daha önce yapılan ödemeler mahsup edildikten sonra kalan 11540 kuruşun 1894 yılında kaydedilip ödenmesi emredilmiştir. Abdullah kardeşlerin, saray tarafından tanınır hâle gelmesinde İzmit’in ve İzmit Av Köşkünün büyük önemi bulunmaktadır. 1850’li yıllarda Pera’da Passage Oriental’in 15 nolu yerinde stüdyosu bulunan Derain, 1862 yılında, Osmanlı sarayı ile ilişkileri iyi olan Fransız Masson’un aracılığıyla Sultan Abdülaziz’in portresi Derain’e çektirildi. Sonuçtan Sultan da çevresindekiler de memnun değillerdi. Bu olayın üzerine Sadrazam Fuad Paşa, Sultan’a Abdullah kardeşlerden bahsetti. Bu olaydan sonra Derain’in stüdyosu bu olumsuz sonucu kaldıramayarak kapandı. Abdullah kardeşlerden Kevork, fotoğrafın çekimini şöyle anlatıyor: “1860’lar civarında Beyoğlu’nda Derain adlı bir Fransız fotoğrafçı vardı. Çok gustosuz ve acemi olan bu şahsın, Saray-ı Hümayun’da sarayın tavanlarını süsleyen Masson adlı dekoratör bir Fransız dostu vardı. Bir gün Masson, Sultan’dan, Derain’e bir portre çektirmesini rica eder. Sultan da razı olur ama çektiği fotoğrafı beğenmez. Çünkü yüzünün ekspresyonu, hem de pozisyonu güzel değildir. Günün sadrazamı Fuad Paşa, Sultan’a bizi teklif eder ve der ki; ‘Memleketimizde yabancılardan daha maharetli sanatçılarımız vardır ve eserleri Avrupa’da bile takdir görmüştür.’ Bunun üzerine Sultan bizi, 1863’te İzmit’teki köşküne davet etti. Oraya çok defa avcılığa giderdi. Burada, koltukta oturmuş vaziyette, iki üç muhtelif pozisyonda fotoğraflarını hazırladık. Bunları çok beğenip, seçtiği birinin her tarafta dağıtılmasını emretti. Aynı zamanda cömertçe ihsanlarda bulundu ve bizi mükafatlandırdı.” Abdullah kardeşlere çektirdiği fotoğraflardan çok memnun kalan Sultan; Yüzüm ve asıl görüntüm, Abdullah kardeşlerin çektiği fotoğraftaki gibidir. Emrediyorum, bundan böyle yalnızca onların çektiği fotoğraflarım resmi fotoğraf olarak tanınsın ve böyle kabul edilerek her tarafta dağıtılsın” diye emir vermiştir. Osmanlı mülki idare sistemine göre, yaklaşık olarak 1850 ve 1900 yılları arasında, İzmit mutasarrıflığı, İzmit kazasıında faaliyet gösteren fotoğrafçılar; Guillaume Berggren, Alphonse de Moustier, Constantin Joseph Fettel, L. Makinistian, Mardiros Mavian’dır.

Cumhuriyet döneminde İzmit’te fotoğrafçılık alanında en önemli isim şüphesiz Fahri Seyrek’tir. Fahri Seyrek 1932 yılında ilk stüdyosunu açmıştır. Fahri Seyrek, İzmit’te birçok fotoğrafçı yetiştirmiştir. Bu alanda kentte ilk adımı atmıştır. 16 Kasım 1970 tarihinde açtığı jübile sergisiyle atölyesini yetiştirdiği gençlerden Fethi Akış’a bırakarak profesyonel fotoğrafçılığa veda etmiştir. Vefatının 10. yıldönümü vesilesiyle, 24 Ocak 1986 tarihinde İzmit Devlet Güzel Sanatlar Galerisi’nde anma sergisi düzenlenmiştir.

Cemal Turgay, oğlu Cem Turgay, Berker Dalmış, Faruk Ertunç ve Hadi Arslan gibi değerli isimler Kocaeli’nin sayılı fotoğraf sanatçıları olarak önemli eserlere imza atmışlardır.

Kocaeli sivil toplum örgütleri ve yerel yönetimleri diğer sanat dallarında olduğu gibi fotoğrafçılık sanatına da gerekli değeri göstermişleridir. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi tarafından 2001 yılından beri düzenlenmekte olan “4 Mevsim Kocaeli Fotoğraf Yarışması” kentin doğal tarihi, turistik, sosyal ve kültürel öğelerini belgeleyerek Kocaeli’nin tanınırlığını arttırmak amacını güderken, görsel arşiv oluşturması açısından da son derece önemli yere sahiptir. Günümüzde Darıca Fotoğraf Sanatı Derneği, Değirmendere Fotoğraf Sanatı Derneği, Derince Fotoğraf Sanatı Derneği, Gölcük Fotoğraf ve Sinema Sanatı Derneği, Kocaeli Bağımsız Fotoğrafçılar Topluluğu Derneği, Kocaeli Fotoğraf Sanatı Derneği aktif olarak faaliyetlerini sürdüren fotoğraf dernekleridir. Pek çok fotoğraf sanatçısı bu derneklerin faaliyetlerine katılmakta, yeni kuşak fotoğraf sanatçılarının ortaya çıkmasına katkı sunmaktadır.

KAYNAKÇA

Engin Özendes, Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğrafçılık, Yem Yayın, 2017, İstanbul, s. 15,17, 32, 58,74, 112, 139; Seyit Ali Ak, Erken Cumhuriyet Dönemi Türk Fotoğrafı 1923-1960 https://www.loc.gov/ search/?fa=location%3Aizmit&sb=date, Erişim Tarihi: 09.10.2021, Tahsin Paşa, Abdülhamit’in Yıldız Hatıraları, Ankara 2008, İbrahim Şirin, Gazete, Kitap, Tiyatro Karşısında İmajını Korumaya Çalışan Sultan Ve Maiyeti: Sultan II. Abdülhamid ve Ahmet Mermi, Folklor/ Edebiyat, cilt: 17, sayı: 66, 2011/2s, 39-55; T.C. İçişleri Bakanlığı Sivil Toplumla ilişkiler Genel Müdürlüğü Dernekler Bilgi Sistemi; https://www.siviltoplum.gov.tr/online-islemler; https://www. kocaeli.bel.tr.

Haluk Arda OSKAY