Nikomedia Piskoposu, İzmit – İznik Çekişmesi
Eunomius, Nikomedia’nın en dindar piskoposu olarak bilinmektedir. Eunomius, İznik Piskoposu Anastasius ile giriştiği mücadele ile tarihte isminden bahsettirmektedir. O dönemde Nikaia (İznik) ve Nikomedia (İzmit) eyalet yönetiminde bulunan polislerdi. Eyalet yönetiminde polislerden biri anakent (metropolis) olarak kabul edilir ve bu kente bazı ayrıcalıklar verilirdi. Roma İmparatorluk Dönemi’nde imparatorlar tanrı kabul edilir ve onların adlarına kültler oluşturulurdu. Her kültün bir tapınağı olur ve tapınaklar eyaletin metropolisine yapılırdı. Bu da o kente vergi muafiyeti, arazi tahsisi gibi bazı ayrıcalıkların tanınması demekti. Ayrıca, metropolis eyaletin yargı merkeziydi. Davalar bu kentte görülür, mahkemeye işi düşenler buruya gelmek zorunda kalırlardı. Bu da kentte ekonomik canlılık demekti. İşte hal böyle olunca, Nikaia (İznik) ile Nikomedia (İzmit) arasında Roma İmparatorluk Dönemi’nde kıyasıya bir rekabet yaşanmıştır.
Her iki kentin de kuruluşu Helenistik Dönem’de olmuştur. Nikaia’nın 50 yıl kadar önce kurulmuş olması ona büyük bir avantaj sağlamamasına rağmen Nikaialılar kentlerinin çok daha eski olduğuna, kurucularının da şarap tanrısı Dionysios olduğuna inanırlardı. Kuruluşlarından yani MÖ 4. yüzyıldan MS 2. yüzyıla değin Nikaia rakibinden daha önemli bir kentti. Zamanla Nikomedia önem kazanmış, İmparator Diocletinaus’un başlattığı idari değişiklikler sonucunda Nikomedia imparatorluğunun doğu yarısının başkenti olmuştur (yakl. MS 285). MS 1. yüzyıla gelindiğinde aralarındaki rekabet daha da artmıştır. Nikomedialılar bu dönemde Yunanistan’da Delphoi kentinde bir heykel diktirmişlerdir. Bu heykelde spor müsabakalarında pek çok başarı kazanan bir hemşerilerini onurlandırmaktadırlar. Ancak heykelin kaidesine kentleri hakkında şu ifadeleri yazdırmayı da unutmazlar: “Bithynia-Pontus eyaletinin metropolisi ve birinci kenti; Hadrianus kültünün tapınak merkezi, Romalıların uzun erimli dostu, sığınma hakkı sahibi”. Zira Nikomedialılar bastıkları sikkelerde bu ayrıcalıkla inşa ettikleri tapınağı sıkça tasvir etmişlerdir. İmparator kültü tapınağına sahip olma ayrıcalığı Nikaia’ya da verilmesine rağmen Nikaia sikkelerinde İmparator tapınak kültünden bahsedilmez. Bunun yerine, “eyaletin ilk kenti” ibaresini kullanırlar.
Anlaşmazlığın devam ettiği dönemde Eunomius, sorunu çözmek için konuyu konseye havale eden imparatora başvurmuştu. Anlaşmazlık, aslen İznik topraklarında sadece bir kasaba olan, ancak bir yüzyıl önce Julian’ın annesi Basilina’nın doğum yeri olduğu için şehir statüsüne yükselttiği Basilinopolis kentindeki kilisenin yargı yetkisi hakkındaydı. İznik ve Basilinopolis birbirine sıkı sıkıya bağlı kaldılar ve zaman zaman birbirlerine şehir meclisi üyeleri sağladılar. Nikomedia piskoposu, vilayetin (Bithynia) metropoliti olduğu için Basilinopolis’in işlerinin onun yetkisi altına girdiğini savundu. Tartışma sırasında İznik piskoposu imparator I. Valentinianus’un İznik’e metropol statüsü verdiğini yazan bir fermanı çıkardı, ancak Nikomedia piskoposu, aynı imparatorun İznik’in yükseltilmesinin Nikomedia’nın haklarından hiçbir şekilde mahrum bırakılmadığını belirten bir ferman yayınlayarak buna etkili bir şekilde karşı çıktı. Bunun sonucunda konsey, Nikomedia lehinde karar aldı.
Bithynia’daki Konstantinopolis’in makamının yetkisi sorunu daha önemliydi. 28. Kanun, Konstantinopolis piskoposunun Bithynia da dahil olmak üzere Pontus piskoposluğunun metropolitlerini kutsayacağını yasalaştıracaktı. İznik piskoposunun başvurduğu belgelerden biri, o zamanlar Konstantinopolis piskoposu John Chrysostom’un Basilinopolis Kilisesi’nin işlerini halletmeye gitmesine izin veren bir mektuptu. Nikomedia piskoposu buna, daha yeni bir Konstantinopolis piskoposunun, İznik piskoposunun Basilinopolis’te yayınladığı aforozları bozan ve onu yetkileri aşmakla suçlayan bir mektubu alıntılayarak karşılık verdi. Konstantinopolis Başdiyakoz Aetius, Nikomedia ve İznik piskoposları arasındaki davada hiçbir şeyin, Konstantinopolis piskoposunun Basilinopolis’te kutsama yapma hakkını etkilememesi gerektiğini savundu. Başkan, Konstantinopolis’in hakları sorununun daha sonra tartışılacağını söyledi. Nikomedia piskoposu, Konstantinopolis’in “kanunlara tabi” rolünün nitelikli bir kabulüyle karşılık verdi.
28. Kanun, sadece metropollerin Konstantinopolis piskoposu tarafından kutsanması gerektiğini belirterek, kısa bir süre sonra onun rolünün daha kısıtlayıcı bir tanımını sunacaktı.
KAYNAKÇA
Alper Can, Eski Çağ Rehberi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2011, Richard Price ve Michael Gaddis, The Acts of the Council of Chalcedon, Liverpool University Press 2005, s. 23-24.
Aysel ÇETİNKAYA