Kartepe Belediyesi Sınırları İçinde Bir Semt
Günümüzde Eşme, 2008 yılından beri Kocaeli ilinin Kartepe ilçesine bağlı bir mahalledir. Daha önce Eskieşme ve Yenieşme köyleri olarak geçen Eşme, 1987 yılında alınan bir kararla “Eşme” adı altında belediye statüsü alarak beldeye dönüştürüldü. 2008’den itibaren ise Eşme Belediyesi’nin tüzel kişiliği kaldırılarak önce Köseköy Belediyesi’ne, ardından idarî olarak Kartepe Belediyesi’ne bağlandı.
Eşme, eski bir muhacir köyüdür. Burası Sapanca Gölü’nün kuzeyinde, Kartepe ilçesinin en doğusunda, kıyıda iki köyden oluşan bir yerleşim yeri olarak kurulmuştur. Eski tarihlerde Türk ve Rum eşmesi olarak tanınmıştır. Kartepe ilçesinin Sapanca Gölü kenarında ve göl üstü köylerinden biridir. İzmit-Adapazarı yolu üzerindedir ve D-100 karayolu Eşme’nin içinden geçmektedir. Eski kayıtlarda Yeni Eşme ve Eski Eşme diye geçmekte olup, sonradan oluştuğu anlaşılan yakın bölgede üçüncü bir Eşme vardır. Burası, Ahmed Bey tarafından kurulduğu için Eşme Ahmediye diye tanınmıştır.
Eşme, genellikle kumsal alanda kaynayan pınar anlamındadır. Tarihi boyunca meyveleri ve özellikle ayvaları ile meşhurdur. Çevrede, yerli ahalisi Eşmeliler olarak bilinmektedir. Fransız gezginlerinden X. Hommair de Hell, köyün Rum kesimini görmüş ve diğer yerlerle olan farklılıklarına dikkat çekmiştir. “Temiz giyimli, cana yakın ve nazik” insanlar olarak tanımlamıştır.
Eşme gibi bugünkü Kartepe ilçesine bağlı yerleşim yerlerine dair XIX. yüzyılda Nüfus ve Temettuat Defterleri’nde önemli bilgiler vardır. 1830 tarihli ve 1181 ve 1182 numaralı nüfus defterine göre, Eşme-i Müslim’de Müslüman Türkler, Eşme-i Gayr-i Müslim’de Hıristiyan Rumlar yaşamaktaydı. 1830 tarihli nüfus defterine bakıldığında, Eşme-i Müslim köyünün 62 hane, 168 nefer, 310 tahmini nüfus; Eşme-i Gayr-i Müslim köyünün ise 49 hane, 141 nefer ve 245 tahmini nüfustan ibaret olduğu görülmektedir. Çevre köylerin istatistikleriyle mukayese edildiğinde Eşme köylerinin oldukça kalabalık olduğu dikkat çekmektedir. Müslüman nüfus olarak Çepni köyünden sonra Eşme ikinci sırada yer almaktadır.
Günümüzde olduğu gibi, Osmanlı Devleti dönemindeki Eşme halkının da çoğu çiftçilikle uğraşmaktaydı. Günümüzde bu alandaki çalışmalar, Eşme halkının temel geçim kaynağını oluşturmaktadır. Kadınlar gündelik tarım işlerinde aktif bir şekilde çalışmaktadırlar. Kadınlar yazın traktörle tarlada çalışırken kışın da dikiş-nakış işleriyle uğraşırlar. Esas olarak Eşme hem Türkiye’de hem de dünya genelinde ayvasıyla meşhur bir bölgedir. Eşme ayvası, semtin sakinleri tarafından yetiştirilmekte ve satışa sunulmaktadır. Eşmeliler yetiştirdikleri ayva için “bizim buraların ayvası insanın damağına yapışmaz, boğazında kalmaz, yumuşak, suludur, kolay yenir; yiyen bir daha yer” derler. Ayva, nisan ayından ekime kadar yetiştirme periyodu olan, bakımı masraflı, kazancı düşük bir tür olsa da kültürlerinin vazgeçilmez ürünüdür. Ayrıca, erik, elma, armut, ceviz ve kiraz da yetiştirilmektedir. Kısmen de olsa arıcılık işiyle uğraşılır. Bölgede reçeli ve marmelatı yapılan ayvadan, ayva sevmeyenleri ayvayla yeniden tanıştıran “ayva cezeryesi” farklı bir tat olarak sunulmaktadır. Eşme’de Eşme Ayvası adına her yıl festivaller düzenlenmektedir.
Sapanca Gölü’nün tam kıyısında bulunması nedeniyle Eşme sahili, muhteşem panoramik manzarasıyla, fotoğrafçılar ve 7 kilometrelik sahiliyle yürüyüş yapmak isteyenler için keyifli vaktin geçirilebileceği bir semttir. Ormanları beyaz kayın, kestane ve meşe ağaçlarıyla kaplıdır. Eşme sahilinden, görkemli Kartepe zirvesi ve Samanlı Dağları seyredilmekte ve ayrıca kuş gözlemciliği yapılmaktadır. Bunlarla birlikte Eşme kürek, su kayağı ve yüzme gibi doğa sporları yapmaya da müsaittir. Av sezonunda balıkçılar tarafından balık da tutulabilmektedir.
Eşme, Kocaeli için sahip olduğu tarım potansiyeli ile olduğu kadar turizm yönüyle de önemli bir yerleşim yeridir. Resmî, dinî ve hafta sonu tatillerinde yeşil ile mavi arasında huzur içinde dinlenmek ve eğlenmek isteyenlerin tercih edebileceği yerlerden biridir. Ayrıca belediye belgeli yiyecek-içecek işletmelerinden Umut Aile Çay Bahçesi ve Göl Cafe ve Piknik Alanı, Eşme’ye gelen misafirlerini ağırlamaktadır.
KAYNAKÇA
“Belediye Kurulmasına Dair Kararlar”, Resmî Gazete, 26 Aralık 1987; Derman Küçükaltan, Ahmet Kubaş, Tülay Üzümcü Polat, “Turizm Potansiyeli Yönüyle Kartepe”, Kartepe Kitabı I, Kartepe Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2014, s. 421-514; Engin Beksaç, “Kartepe ve Çevresinin Arkeolojisi”, Kartepe Kitabı II, Kartepe Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2014, s. 685-693; Enver Konukçu, “Kartepe’de Sosyal Olaylar”, Kartepe Kitabı I, Kartepe Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2014, s. 317-360; Enver Konukçu, “Osmanlı Devleti Zamanında Kartepe ve Yöresi”, Kartepe Kitabı I, Kartepe Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2014, s. 57-145; Eşme Mahallesi Muhtarı Selim Günay ile yapılan görüşme sonucu edinilen bilgiler; https://turizm.kartepe.bel.tr/tr/icerikdetay/41/76/esme.aspx (Erişim Tarihi: 05.10.2021); https://www.kartepe.bel.tr/icerik/tarihce (Erişim Tarihi: 05.10.2021); M. Hanefi Bostan, “XVI.-XIX. Yüzyıllarda Kartepe’de Sosyal ve İktisadi Hayat”, Kartepe Kitabı I, Kartepe Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2014, s. 211-265; Melekber Sülüşoğlu, “Cumuriyet Döneminde Kartepe’de Tarım”, Kartepe Kitabı II, Kartepe Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul, 2014,s. 517-608.
Mustafa Talha SAVAŞ