Dini Yapı

Eşme Mahallesi Kartepe merkezin 17 km doğusunda yer almaktadır. Yerleşim yeri kuzeyde Eşme Ahmediye, doğuda Sakarya, batıda Uzuntarla, güneyde D – 100 yolu ve Sapanca Gölü ile çevrilmiştir. Eski Eşme’de tescilli tarihi bir cami bulunmaktadır. Cami, İstanbul II No’lu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 23/03/2000 tarihinde 5544 sayılı karar ile tescil edilmiştir. Hazırlanan tescil fişinde caminin 1945 yılında inşa edildiği ifade edilmektedir. Yapının kuzeyinde Eşme Bağdat Caddesi, doğusunda cami bahçesi, kuzeyinde Köse Sokak ve konutlar, batısında ise yapılar bulunmaktadır.

Cumhuriyet döneminde inşa edilen cami, zemin kat ve asma kat olmak üzere 2 kattan oluşmaktadır. Yapının kuzeybatı bölümüne, yapım sistemi farklılığından dolayı sonradan yapıldığı anlaşılan son cemaat bölümü eklenmiştir. Özgün cami yığma moloz taş yapım sistemiyle inşa edilmiştir. Zemin katta son cemaat yeri ve birinci katta kadınlar mahfiline hizmet eden iki katlı ek yapı ise, betonarme sistem ile yapıya bitişik olarak yapılmıştır. Zemin katta camekânla çevrili olan ek yapıya kuzeybatı ve güneybatı cephelerinden girilmektedir. Kuzeybatı cephesinin birinci katında üç ve kuzeydoğu ve güneybatı cephelerinde birer adet dikdörtgen pencere bulunmaktadır. Özgün yapının kuzeydoğu cephesinde zemin katta dört adet basık kemerli ve asma kat kotunda dört adet yuvarlak kemerli sekiz adet pencere vardır. Güneydoğu cephesinde, deprem yüklerine karşı yapının güçlendirmesi amacıyla yapıya sonradan eklenen dört adet betonarme kolon bulunmaktadır. Bu cephede, zeminde iki adet basık kemerli pencere, asma kat kotunda ise iki adet üstü yuvarlak kemerli dikdörtgen pencere ve dairesel pencere olmak üzere beş adet pencere bulunmaktadır.

Güneybatı cephesinde sonradan yapıldığı anlaşılan oluklu saç ile kaplanmış minare gövdesi ve kuzeydoğu cephesinde olduğu gibi altı adet pencere yer almaktadır. Özgün caminin ek yapı içinde kalan cephesinde yer alan ahşap kapının yanındaki özgün pencere boşlukları kapatılmıştır. Bu bölümler dolap elemanı olarak kullanılmaktadır.

Ek yapıdan ahşap bir kapıyla ulaşılan harimde ahşap ayaklar üstünde yer alan asma kat mevcuttur. Zemin katta son cemaat (ek yapı) ve harim mekânları yer almaktadır. Asma katta dört mekân vardır. Bunlardan üçü ek yapıda, ahşap dikmeler ile taşınan kadınlar mahfili ise özgün yapıdadır. Merdivenin ulaştığı mekân; bu mekândan kadınlar mahfiline geçilen ve ek mekân olarak kullanılan bölüm ve kuzeydoğuda yer alan depo alanı betonarme ek yapıda yer almaktadır.

Harimin güneydoğu cephesinin doğusunda ahşap vaaz kürsüsü, batısında ahşap minber, ikisinin ortasında ise yaklaşık 130 cm genişliğinde bir mihrap bulunmaktadır. Ahşap tavanın ortasında, kare bir alana oturan kubbe bulunmaktadır. Kubbe dışardan kırma çatı ile gizlenmiştir ve çevresindeki tavan, ahşap çıtalı olup kalın profiller ile süslenmiştir. Harim kısmında asma kata çıkan ahşap merdivenin izi görülmektedir. Bu merdiven alanına daha sonra son cemaat yerine ahşap bir merdiven yapılmıştır. Yapının 22 Temmuz 1967 Sakarya ve 17 Ağustos 1999 Kocaeli Depremlerinden ağır hasar gördüğü ifade edilmiştir. 1967 yılında taş minarenin yıkıldığı ve yerine günümüzdeki minarenin yapıldığı bilinmektedir. 1999 depreminden sonra ise yapıda güçlendirme yapıldığı belirtilmiştir. Buna göre, Eski Eşme Camii’nin sonradan ilave edilen betonarme kolonlar ile güçlendirildiği, camideki taş yığma sistemde yer alan bozulmaların dikişleme yöntemi ile tamir edildiği ve yapıda oluşan bir çatlağa çimento bazlı bir malzeme ile müdahale edildiği tespit edilmiştir. Kartepe ilçesinde yer alan tarihi yapının mimari, eskilik ve kullanım değerinin olması kültür varlığı olarak korunmasını gerektirmektedir.

KAYNAKÇA

Köksal, T. G. ve Kishalı E. (2014), “Kartepe: Mimari doku – mimari miras”, Kartepe Kitabı, 2, 639-684; URL – 1 Türkiye Kültür Portalı, Kültür Envanteri, Eski Eşme Camii; https://www.kulturportali.gov. tr/turkiye/kocaeli/kulturenvanteri/eski-esme-camii (Erişim tarihi 21.11.2021).

Emre KİSHALİ