Vali, Belediye Başkanı

19 Mayıs 1919’da Erzurum’da dünyaya gelen Ertuğrul Ünlüer’in annesi Şumnu doğumlu başöğretmen Zeliha Faika Hanım, babası milli mücadelede Kars ve Gümrü’de Merkez Komutanlığı yapmış olan Erzurumlu Topçu Subay İsmail Hakkı Bey’dir. Ertuğrul Ünlüer, 1926’da annesinin başöğretmen olduğu Erzurum Kız Mektebinde ilkokula başlamıştır. Ertesi sene İsmet Paşa İlk Mektebi adını alacak okulun ilk yılında okulun tek erkek öğrencisi olan Ünlüer, 1941’de İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden mezun olmuştur. Mezuniyetinin ardından yedek subay okuluna giden ve topçu teğmeni olarak 1 Nisan 1944’te terhis olan Ünlüer, ilk olarak Erzurum’da maiyet memuriyetine girmiş, sırasıyla Çayeli Pazar ve Tekman’da kaymakam vekilliği yapmıştır. Ünlüer, 1946’da tamamladığı 8. Dönem Kaymakamlık Kursunun sonrasında ilk olarak Hatay/Altınözü Kaymakamı olarak görevlendirilmiştir. Altınözü’nün ardından Kars/ Tuzluca Kaymakamlığı’na atanan Ertuğrul Ünlüer daha sonra, sırasıyla Kars/Iğdır ve Manisa/Demirci Kaymakamlıklarında bulunmuştur. 13 Mart 1954’te Demirci’den Balıkesir/Susurluk Kaymakamlığı’na tayin edilen Ertuğrul Ünlüer, ardından Aydın/Nazilli Kaymakamlığı’na atanmıştır. 29 Haziran 1957’de bu vazifesini tamamlayan Ünlüer, İstanbul Vali Yardımcılığına nakledilmiştir. Bu vazifesi esnasında, 1958’de zirai meselelerle ilgili İstanbul Koordinasyon Heyeti toplantılarına başkanlık yapmış; 1957 Genel Seçimlerinde itirazlarla ilgili inceleme heyetinin başında bulunmuştur. Yaklaşık bir sene bu görevinde kalan Ünlüer, 1958-1960 arasında Rize Valiliği ve Belediye Başkanlığı yapmıştır. Rize Valiliği esnasında İçişleri Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı’nda da görevli olan Ertuğrul Ünlüer, 7 Ekim 1961’de Mülkiye Başmüfettişliği’ne tayin edilmiştir. Mülkiye Başmüfettişi Ünlüer, 5439 sayılı yasanın 2. maddesine göre 22 Ekim 1962’de Sakarya Valisi olarak da görevlendirilmiş ve 15 Kasım 1963’te terfien yine Sakarya Valiliğine getirilmiştir. Sakarya valiliği ile belediye başkanlığını birlikte yürüten Ertuğrul Ünlüer, 5 Mayıs 1967’ye kadar bu görevde kalmıştır. Adapazarı Hükümet Sitesi’nin inşası Ünlüer döneminde tamamlanarak hizmete geçmiştir. Görev yaptığı illerde halkın sevgisini kazanan Ertuğrul Ünlüer, cuma günlerini köy gezilerine ayırmış; Sakarya Valiliği sırasında Çay köyüne gerçekleştirdiği ziyaretle ilk kez bir köy halkının vali gördüğüne dair haberler ulusal basında çıkmıştır. Aynı şekilde Akyazı’ya bağlı Gökçeler’e ulaşım şartları nedeniyle atla gitmesi de ulusal basında yer almıştır. Yoksul kadınlarla çocuklar için Sakarya Kadın Haklarını Koruma Derneği ile birlikte hareket etmiş, ekonomik sıkıntı yaşayan aileleri evlerinde ziyaret etmiş, köy okulları açılışlarına önem vermiştir. Pek çok Sakarya köyüne elektrik onun valiliği zamanında gitmiştir. İdeolojik çatışmaların yaşandığı bu dönemde Ünlüer’in Türkiye’nin sorunlarını çözebilmek için Atatürk inkılaplarından ödün vermeden güç birliğine gidilmesine dair beyanı, toplumsal ve siyasal meselelere yaklaşımını göstermektedir. 1966’da Sakarya’da TMTF’nin Kongresinde yaşanan öğrenci çatışmasında olay yerine giderek çatışmaları önlemeye çalışmıştır. Sakarya Valisi Ertuğrul Ünlüer 26 Nisan 1967 tarihli Bakanlar Kurulu kararıyla Bursa Valiliği’ne atanmıştır. 5 Haziran 1967-15 Eylül 1968 arasında Bursa valiliği yapan Ünlüer, Yenişehir’deki Atatürk Anıtı’nın yapılmasına büyük katkı sağlamış, Karacabey’in köylerine elektrik gitmesi Ünlüer’in valiliği döneminde gerçekleşmiştir. Bursa’dan sonra Samsun’a atanan ve 1968-1970 arasında Samsun valiliği yapan Ünlüer, bu dönemde Samsun’daki Amerikan Radar Üssü’nün yerine üniversite açılmasına dair açıklamasıyla dikkat çekmiştir. Köy gezilerini Samsun valiliği sırasında da sürdüren Ünlüer, 15 Eylül 1970’te Samsun’dan Kocaeli Valiliği’ne getirilmiştir. Bu görevde beş yıl kalan ve 15 Temmuz 1975’te Merkez Valiliğine naklen atanan Ünlüer, 23 Temmuz 1975’e kadar Kocaeli valiliğine devam etmiş, akabinde emekli olmuştur.

Göreve başladığı ilk gün Kocaeli’nin tarihi yapısı ve ekonomiye katkısına dikkat çeken Ertuğrul Ünlüer’in ilk sözleri başarının tek yolunun el birliği ve gönül beraberliği olduğunu, disiplinli ve ciddi çalışmayı sevdiğini, partizanlık yapmayacağını ve görevi dışında halkın arasında olacağını söylemiştir. Ünlüer Kocaeli valiliği döneminde, Kocaeli Anıtları Koruma Derneği’nin desteğiyle Akça Koca Bey Anıt Mezarının yapılmasına öncülük etmiş, bu anıt mezar, 22 Haziran 1974’te açılmıştır. Geliri Keltepe’yi Sevenler Derneği’ne gidecek olan ve gündüzleri sadece kadınların girebileceği lokalin açılışını yapan Ünlüer, bölgedeki meyve sebze üreticilerinin ürünlerini değerlendirmek amacıyla da Kocaeli Üretim ve Tüketim Birliği’nin kurulmasını sağlamıştır. Sakarya ve Kocaeli’nin televizyon seyredebilmesi için Keltepe Yansıtıcı İstasyonu’nun kurulması Ertuğrul Ünlüer ile Sakarya Valisi Mustafa Uygur’un girişimleriyle mümkün olabilmiştir. Kocaeli Ticaret Borsası’nın açılmasına öncülük eden Ünlüer’in Kerpe yolunun açılmasında da katkısı fazladır.

1975’te emekliye ayrıldıktan sonra İzmit’te hayatını sürdüren Ertuğrul Ünlüer’in 12 Eylül 1980 sonrasında yeniden Kocaeli valiliğine getirilmesi düşünülmüşse de ekim ayında İzmit belediye başkanlığı ile vazifelendirilmiştir. Ünlüer’in başkanlığı dönemindeki faaliyetlerden birisi İzmit Belediyesi Et Tanzim Satış Mağazası’nın açılması olmuştur. Kocaeli Devlet Mühendislik Mimarlık Akademisi’nde sınıfların yetersiz kalması üzerine belediyenin kırk kişilik iki otobüsünü öğrencilerin kullanmasını da sağlamıştır. İzmit belediye başkanlığı görevinin sonrasında siyasete atılan Ertuğrul Ünlüer, SODEP’in veto yiyen ilk kurucu üyelerinin yerine belirlenen ve kabul gören ikinci grup kurucularından olup partinin genel sekreter yardımcılığını üstlenmiştir. Ayrıca Ordu-Samsun-Giresun illerindeki teşkilatlanmada bölge sorumlusu olarak çalışan Ünlüer, 1984’te SODEP yönetimine adaylığını koymuştur. Türk İdarecileri Derneği’nin İstanbul şubesi başkanlığı da yapan ve son yıllarını İstanbul’da geçiren Ertuğrul Ünlüer, 10 Aralık 2001’de yaşamını yitirmiştir. 1939’da henüz öğrenciyken Fatma Vecahet Hanım ile evlenmiş olan Ünlüer’in Yener, Aybars, Taner, Zafer ve Gül isimli beş çocuğu vardır. Oğullarından Yener Ünlüer emekli valilerimizdendir. Taner Ünlüer kimya yüksek mühendisi, Zafer Ünlüer ise tıp doktoru olup İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi mezunu Aybars Ünlüer, İzmit eski Belediye Başkanı Erol Köse’nin kız kardeşiyle evlenmiştir. Ünlüer’in kızı Gül Ünlüer de Adapazarı eşrafından Ahmet Hendekli’nin oğluyla evlilik yapmıştır. Bu evliliklerle Ünlüer’in Kocaeli ile manevi bağlılığı daha da artmıştır. Kocaelililer, “baba” olarak hitap ettiği Ünlüer’i disiplinli, otoriter, vatansever ve şefkatli olarak değerlendirmiş; İngilizce, Fransızca ve Almanca bilen Ertuğrul Ünlüer Türkçeyi kullanmadaki titizliği, zarafeti ve kültürüyle Kocaeli halkının gönlünde yer etmiştir.

KAYNAKÇA

Görüşme: Yavuz Ulugün, 18-19 Ağustos 2021; Görüşme: Ergun Güler, 19 Ağustos 2021, 1 Eylül 2021; Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi; Emre Şeyda, Türkiye’nin Valileri (1920-2019), 2019; Erdal İnönü, Anılar ve Düşünceler, C. 2, Yorum Kitapları, İstanbul 1998; http://bgc.org.tr/ansiklopedi/unluer-ertugrul.html (Erişim: 15 Temmuz 2021); Savaş Poyraz, Eski Dostlar, Rotary Yayınları, İzmit 1999; Volkan Şenel, “Kocaeli Akça Koca Bey Anıt Mezarı”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, ed. Haluk Selvi, M. Bilal Çelik, Kocaeli 2015; Yahya Akyüz, “Osmanlı Son Döneminde Kızların Eğitimi ve Öğretmen Faika Ünlüer’in Yetişmesi ve Meslek Hayatı”, Milli Eğitim Dergisi, Sayı: 143, Temmuz-Ağustos-Eylül 1999; Cumhuriyet gazetesi; Kocaeli Adalet gazetesi; Kocaeli gazetesi; Milliyet gazetesi; Pirelli Dergisi; Resmî Gazete; Sesim Dergisi; Yeni Yarımca gazetesi.

Selma GÖKTÜRK ÇETİNKAYA