Karikatürist
Erdoğan Bozok, 1932’de İzmit’te doğdu. Babasının asker olmasından dolayı ilk ve orta öğrenimini Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yaptı. Lise eğitimini İstanbul’da Kabataş Erkek Lisesi’nde tamamladı. İstanbul’da Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’ne gitti ancak eğitimini tamamlamadan ayrıldı. Bebek’te uzun bir süre kasaplık yaptı. Ancak bu durum sanat kariyerini etkilemedi. Karikatür çalışmalarına ilk olarak 1948 yılında Kazım Taşkent’e ait Doğan Kardeş adlı çocuk dergisinde başladı. Bozok, 1950’den sonra oluşan Çağdaş Karikatür Dönemi, “B Kuşağı” karikatüristleri içinde yer alır. “Yalınlaşma” ve “çizgilerle gülmece sanatı” şeklinde tanımlanan bu akımda tek bir tip üzerinden farklı insan ve konular anlatılır. Semih Balcıoğlu’na göre Bozok’un akademik eğitim almış olmasının çağdaş karikatür çizimlerinde etkisi vardır. Türkiye’de 1950’li yıllarda dünya çapında özel karakterlerin orijinal (renkli) basımı maliyetli olduğu için kopya yayınları yapılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda 1950 yılında Armağan Yayınları’nda çalışmaya başlayan Bozok, 1958’de Hamid Şendur tarafından çıkarılan Tenten dergisinde kopyalama işini yaptı. 1959’da ise Red Kit çizgi karakterinin kopyalarını yaptı.
Bozok’un karikatür çizimlerinin şekillenmesi, yaşadığı dönemin siyasi ve sosyal etkisi ile değişim göstermiştir. 1960’lardan sonra Anadolu’da “taşlama” adı verilen, halk ile yönetim arasındaki aksaklıkları mizahi dille anlatan “hiciv” öne çıkar. Bozok da karikatürlerinde hicvi kullanmıştır. Kendisi ile ilgili bu dönemlerde yapılan bir yorumda; “Bozok’un, hicvin yanı sıra karikatürün düşündürücü gücüne inandığı” söylenir. Nitekim karikatürlerine bakıldığında bu özelliğinin yansıdığı göze çarpar. Bozok, 1960’lardan itibaren, Akbaba, Papağan, Hayat, Maya, Çarşaf, Yapı, Çivi vb. dergilerde karikatürlerini yayımladı. 1960 sonrası sanayileşme ve siyasi etkenler mizah anlayışında bir durgunluğa sebep olunca, birçok karikatürist gibi Bozok da çizimlerini yurt dışına göndermeye, yarışmalara katılmaya başlamıştır. Bu bağlamda Bozok, 1965’te Tolento’da (İtalya), 1968’de Üsküp’te (Makedeonya) özel ödül aldı. 1967 yılında ilk karikatür albümü Çizgiler kitabını yayımladı. 1968’de Kanada’da yapılan uluslararası yarışmada Semih Balcıoğlu, Atilla Süer gibi Türk karikatüristlerle birlikte Bozok’un da çizimleri yılın albümüne alındı. 1972’de ise Modern Çağ adlı albümünü yayınladı.
Bozok, 1973’te Bulgaristan’ın Gabrova kentinde yapılan yarışmada “Altın Ezop” büyük ödülünü kazandı. Grup çalışmalarının öne çıktığı bu dönemde Bozok, 1975’te “Birleşik Karikatürcüler” grubu içinde yer aldı. Dünya, Türkiye, Milliyet, Cumhuriyet, Bizim gazete ve 2000’e Doğru adlı gazetelerde çizimlerine devam etti. 1984’te İsviçre’nin Zürih kentinde Paulus Akademi tarafından “Çağdaş Türk Karikatürlerinden Bir Kesit” adlı karikatür sergisine katıldı. Bozok, aynı yılda Rastgele adlı isimli karikatür kitabını yayımladı. Bozok’un önemli bir başarısı da bir karikatürünün 1985’te Belçika’da yayımlanan “25 Yılın En İyi 60 Karikatürü” albümüne alınmasıdır. Karikatüristlerin yurt dışına açılmasının yanı sıra Türkiye’de 1970’li yıllardan itibaren sanat galerileri, sergiler, müzelerde artış yaşanmıştır. Bu bağlamda Bozok, Türkiye’de on iki sergi açmış, 1989’da Fatih, Saraçhane’de kurulan “İBB Karikatür ve Mizah Müzesi”nin müdürlüğünü yapmış, kapanana kadar bu görevde kalmıştır. Aynı zamanda 1970’te kurulan Karikatürcüler Derneği’nde çeşitli dönemlerde yöneticilik yaptı. 1992’de ise aynı derneğin başkanlığına getirildi. 1994 yılında, Nezih Danyal ve arkadaşları tarafından kurulan “Karikatür Vakfı”nın üyeleri arasında yer aldı. Daha sonra Tepebaşı’nda açılan İBB Karikatür ve Mizah Merkezi’nde gönüllü yöneticilik yaptı. Erdoğan Bozok, 5 Ocak 2015’te geçirdiği bir rahatsızlık sonucu İstanbul’da vefat etti. Cenazesi, Rumeli Hisarı Aşiyan Mezarlığı’na defnedildi.
KAYNAKÇA
Ali K. Metin, İrfan Çalışan, “Karikatür”, 1995 Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı, Yazarlar Birliği yay. haz. Mehmet Doğan, Ankara,1995,s. 305-318; Erdoğan Bozok, Çizgiler, Karikatür Albümü, Nil Yay., İzmir, 1967; Erdoğan Bozok, Rastgele, Karikatür Albümü, Nil Yay., İzmir, 1984; Ferit Öngören, Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Mizahı ve Hicvi, İş Bankası Kültür Yay., Ankara,1998, s. 98, 99, 129; Ferit Öngören, “Türk Mizah ve Karikatürü”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, ed. Murat Belge, C. 5-6, İletişim Yay., İstanbul, 1983, s. 1425-1456; İrfan Çalışan, “Karikatür”, 1993 Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı,Yazarlar Birliği Yay., yay. haz. Mehmet Doğan, Ankara,1993,s. 426-437; Levent Cantek, Çizgili Hayat Klavuzu, Kahramanlar, Dergiler ve Türler, İletişim Yay., İstanbul, 2016, s. 208, 232; Muhsin Mete, Bekir Soysal, Kültür ve Sanat Olayları, 1985 Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı,Yazarlar Birliği Yay., yay. haz. Mehmet Doğan, Ankara,1985, s. 489-541; Semih Balcıoğlu, Cumhuriyet Dönemi Türk Karikatürü (1923-1983), İş Bankası Kültür Yay., Ankara,1987, s. 74; Semih Balcıoğlu, Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Karikatürü, İş Bankası Kültür Yay., Ankara, 1998, s. 126; Semih Balcıoğlu, Memleketimden Karikatürcü Manzaraları, Can Yay., İstanbul, 2003, s. 50, 51; Üstün Alsaç, Türkiye’de Karikatür, Çizgi Roman ve Çizgi Film, İletişim Yay., İstanbul, 1994, s. 28, 29, 81-111; https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/erdogan-bozok-sonsuzluga-ugurlaniyor-178293
Ayşegül YILMAZ