Prof. Dr., Akademisyen, Tarihçi, Yazar

Bolu’da doğdu, ilk, orta ve lise eğitimini Düzce’de tamamladı. 1962 yılında İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih bölümünde yükseköğrenimine başladı. 1966 yılında “Bolu Bölgesi Türkmen Kabileleri” adlı teziyle Umumî Türk Tarihi kürsüsünden başarıyla mezun oldu. Kısa bir müddet, başında Ord. Prof. Dr. Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun bulunduğu İstanbul Üniversitesi’ne bağlı Sakarya Sosyal Araştırma Merkezi’nde araştırmacı olarak bulundu ve merkezin çalışmalarına katkı verdi. Gerek bu merkez ve gerekse babasının mesleği sayesinde, özellikle Sakarya, Kocaeli ve Düzce yörelerinin tamamını dolaştı ve sonradan yapacağı bilimsel çalışmaların bir anlamda alt yapısını oluşturmuş oldu. Ardından yine kısa bir süre Salihli Lisesi’nde tarih öğretmenliği görevinde bulundu ve burada görev yaptığı sırada eşi Tomris Hanım ile tanıştı. Bu tanışma kısa süre sonra evlilikle sonuçlandı.

Konukçu, girdiği sınavlarda başarılı olarak, 10 Ocak 1968’de Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Tarih bölümünde asistan olarak akademik hayatına başlamış oldu. “Kuşan ve Akhunlar Tarihi” adlı tezi ile 1972 yılında doktora payesini aldı. Doktora sonrası Pakistan Karaçi Üniversitesi başta olmak üzere, Hindistan, Amerika Birleşik Devletleri (Los Angeles), Azerbaycan ve Gürcistan gibi ülkelerde misafir öğretim üyesi olarak bulundu. 1978’de ise “Kalaç Sultanlığı” tezi ile tarih doçenti oldu. Genel Türk Tarihi kürsüsünde bulunmasına rağmen, 1988 tarihinde Eskiçağ kürsüsünde profesörlüğe yükseltildi. Bu kürsüde uzun yıllar çalıştı ve yine uzun müddet aynı üniversitede Tarih bölümü başkanlığı görevini yürüttü. 1980’li ve 1990’lı yıllardaki çalışmalarının yoğunluğunu, Türkiye’nin en önemli ulusal sorunlarından olan Ermeni Meselesi üzerinde yoğunlaştırdı. Kendi ifadesiyle belirtmek gerekirse, “ülke içinde ve dışında sayısız toplantı”ya katıldı ve birçok konferans verdi. Oba Iğdır, Subatan Kars, Alaca Erzurum ve Yeşilyayla Erzurum’da Ermeniler tarafından şehit edilen Türklere ait toplu mezar yerlerinin tespitini yaptı ve kazılmasını sağladı. Bunlarla ilgili yayınlar yaparak bilim âlemine sundu. Bu haliyle Ermeni Meselesi’nde kazı faktörünün önemini ortaya koyarak, mağdur Türklerin akıbetlerinin yurtta ve dünyada öğrenilmesinde başlıca faktörlerden birisi oldu.

Kadrosu Atatürk Üniversitesi Tarih bölümünde bulunan Konukçu, Üniversitenin çeşitli birimlerinde idarecilik görevlerinde de bulundu. Bunlar, Tarih Bölümü başkanlığı, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü müdür yardımcılığı ve sonrasında müdürlüğü ve Edebiyat Fakültesi dekanlıklarıdır. 1968’de Atatürk Üniversitesi’nde çalışma hayatına başlayan ve başka hiçbir kurumda görev yapmayan Prof. Dr. Konukçu, yaklaşık 44 yıllık bir süreden sonra 2011 yılında yaş haddinden emekliye ayrıldı. Emeklilik programı, yetiştirdiği çok sayıdaki öğrenci ve çalışma arkadaşlarının katılımıyla 4 Mayıs 2012 tarihinde, kuruluşunda hocanın da önemli katkıları bulunan Sakarya Üniversitesi’nde yapıldı. Adına Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı: Tarih Uğrunda Bir Ömür adıyla bir hatıra kitabı ve birkaç akademik derginin özel sayısı armağan olarak ithaf edildi. Gerçekten de Prof. Konukçu bu uzun akademik hayatı boyunca yetiştirmiş olduğu lisans ve yüksek lisans öğrencilerinin sayısını hatırlayamamakla birlikte, sadece doktora öğrencilerinin sayısının 40’ın üzerinde olduğu bilinmektedir ki, bu sayı Türkiye ve dünya ölçeğinde çok az akademisyene nasip olabilecek bir durumdur. Öğrencilerinin pek çoğu, ülkemiz eğitim kurumlarında doçent ve profesör olarak hizmet vermektedir.

Çalışmaları arasında 44 yılını geçirmiş olduğu Erzurum ve çevresinin tarihi başta gelmekle birlikte, Doğu Anadolu, Kars, Iğdır, Artvin, Erzincan, Bingöl, Ardahan, Sivas gibi doğu vilayetlerinin yanısıra, memleketi olan Düzce ile birlikte Bolu, Sakarya, Kocaeli, Zonguldak ve Manisa gibi pek çok ilin tarihinin aydınlatılmasında da önemli katkılar ve çalışmalar yaptı. Bu çalışmalar çeşitli bildiri, makale ve kitaplar halinde yayınlandı. Hayatının özellikle ilerleyen evresinde, Kocaeli tarihi çalışmalarına özel bir yer ayırdı, pek çok çalışmanın içesinde bulundu. Bunlar arasında Kocaeli tarihi ile ilgili sempozyumlara yaptığı büyük katkılar ve Kartepe ilçesinin tarih, kültür ve coğrafyasıyla ilgili kitap çalışmasındaki rolleri oldukça önemlidir. Uzun çalışma hayatında sayısını hatırlayamadığı ve Türkiye’nin dört bir yanını gezerek verdiği birçok konferans da bulunmaktadır. Bu çalışmalarıyla ülkemizin pek çok yöresinin tarihinin aydınlatılmasında ve ilk kez kaleme alınmasında büyük bir boşluğu doldurmuş oldu. Prof. Dr. Enver Konukçu’nun gezi ve fotoğraf merakı ise, hayatının vazgeçilmezlerinden birisi oldu. Yurt içi ve yurt dışında seyahat ettiği yerlerin ve tarihî mekânların fotoğraflarını bizzat çekmiş ve bununla ilgili zengin bir arşiv oluşturmuştur. Bu arşivin çok önemli bir kısmı, Doğu Anadolu bölgesinde bulunan şehir, coğrafî mekân, tarihi yapı ve kültürel zenginlikleri muhtevidir. 30’un üzerinde bilimsel kitabı ve 200’ün üzerinde tebliğ, makale, ansiklopedi maddesi ve kitap bölümü gibi çok zengin bir eser yelpazesine sahip bulunan Konukçu’nun yayınlarını genel olarak şu konulara teksif edebilmek mümkündür: Erken dönemde kaleme aldığı eserleri çoğunlukla Çin, Hindistan ile Kuşan ve Akhun Tarihi üzerinedir. Müteakiben çalışmalarının ağırlığını Selçuklu dönemi Türk Tarihi, Osmanlı dönemi Türk Tarihi, Doğu Anadolu bölgesi ile Ermeni Meselesi ve Ermeni katliamları üzerine yoğunlaştırmıştır. Bilimsel hayatının son dönemine ait çalışmaları ise, çoğunlukla Cumhuriyet Türkiyesinin şehir, şahıs ve olaylarıyla ilgilidir. Çalışmalarında Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti tarihi özel bir yer tutmaktadır. 30 binin üzerindeki kitap, dergi, dosya ve klasörden oluşan bilimsel birikimini, memleketinin eğitim kurumu olan Düzce Üniversitesi’ne bağışlamıştır. Ayrıca 1964’ten 2020 yılına kadar kaleme aldığı ve 60 büyük defterden oluşan hatıra ve günlüklerini ve çok zengin bir koleksiyon ihtiva eden fotoğraf arşivini ise, çalışma hayatının tamamını ayırdığı Erzurum şehrine bir vefa borcu olarak bağışlamıştır ve bu defterler Erzurum Şehir Arşivi’nde bulunmaktadır.

Emeklilikten sonraki 10 yılını Aydın merkezdeki evinde ailesiyle birlikte geçiren ve ilerleyen yaşına rağmen bilimsel çalışmalarını son zamanlarına kadar sürdüren Prof. Dr. Konukçu, rahatsızlığı neticesinde kaldırıldığı Söke Devlet Hastanesi’nde 31 Ocak 2022 tarihinde vefat etti. Cenazesi aynı gün Aydın Kemer Camii’nde kılınan ikindi namazını müteakiben Kemer Mezarlığı’na defnedildi. Konukçu’nun Erdem ve Elvan adlı iki evladı olup, kızı da 2015 yılında hayatını kaybetmişti. Bir torunu bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı: Tarih Uğrunda Bir Ömür, ed. İ.E. Aknur, Ankara, 2012; Coşkun Erdoğan, “Enver Konukçu’nun Hayatı ve Seçilmiş Eserleri”, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı: Tarih Uğrunda Bir Ömür, s. 7-14; Zafer Demir, “Bir Erdem Abidesi: Prof. Dr. Enver Konukçu”, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı: Tarih Uğrunda Bir Ömür, s. 53-56; Tuncer Baykara, “Enver Konukçu ile Yarım Yüzyıla Yaklaşan Bir Dostluk”, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı: Tarih Uğrunda Bir Ömür, s. 17-20; Prof. Dr. Enver Konukçu ile Yapılan Görüşme, Prof. Dr. Enis Şahin, 20 Mayıs 2018, Aydın; Kartepe Kitabı I-II, ed. Işıl Altun, Kocaeli, 2013, c. I, s. 17, 33, 57, 267, 303, 317; Servet Avşar, “Türkiye’nin Yaşayan Hafızası: Prof. Dr. Enver Konukçu”, Yazar gazetesi, 7 Şubat 2022.

Enis ŞAHİN