İzmit Erkek Sanat Okulu, Modern Mimari Miras, Eğitim Yapısı

Günümüzde İzmit Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi olarak bilinen yapı, güneyinde Atatürk Bulvarı, batısında Leyla Atakan Caddesi, kuzeyinde Bostanlar Sokak ve doğusunda Hamit Molla Sokak ile çevrelenmiş bir arsada yer almaktadır. Yürüyüş yolunun yer aldığı Atatürk Bulvarı’ndan okul bahçesine giriş sağlanmaktadır. Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunun (KTVKBK) 12.01.2010 tarih ve 1256 sayılı kararı ile tescil edilmiştir. Yapı 2. Grup yapı olarak belirlenmiştir. Kocaeli KTVKBK’nın 06.04.2010 tarih ve 1381 sayılı kararı ile Endüstri Meslek Lisesinin taş kaplı yapısı ve bu yapıya bağlanmış dört atölyenin tescilinin devamı kararı çıkmıştır. Ayrıca 1849 numaralı parsel koruma alanı olarak belirlenmiştir (Kocaeli KTVKBK, 2010).

Cumhuriyet’in ilanından sonra kent olan Kocaeli’de sanayi alanında yapılan atılımlar, endüstrinin çeşitli mecralarına teknik ve mesleki donanımı olan nitelikli elemanları ve geleceğin ustabaşılarını yetiştirme ihtiyacını doğurmuştur. Ancak bu ihtiyaca rağmen II. Dünya Savaşı sonrasındaki ekonomik problemler ve kentte çözülmesi gereken göç, güvenlik, sağlık yapısı ve konut yetersizliği gibi sebeplerden dolayı eğitim yapısı hemen kurulamamıştır. Okul binası yapılmadan önce, 14 Kasım 1945’te Tekel binasının tütün deposu olarak kullanılan yapısında, Erkek Sanat Okulu adı ile 186 öğrenci ve 18 eğitmen kadrosuyla tesviye, metal ve ağaç işleri şubeleriyle eğitim sürecine başlamıştır. 1947-1948 eğitim yılında sanat okulunun öğrenim düzeyi yükseltilerek İzmit Sanat Enstitüsü olmuştur. Sanat okulunun eğitim faaliyetleri bir yandan devam ederken okul yapısının inşası için eski Milletvekili Ragıp Akça’nın 31 dönümlük bostanı istimlak edilmiştir ve 1946 yılında sondaj çalışmasına başlanmıştır. Böylece okul binasının 27 Mart 1947’de temeli atılmıştır. Yapının planlarının oluşturulması ve inşa sürecinin takibi Mesleki Teknik Öğretim Yapı İşleri Müdürlüğü’nce yapılmıştır. 1949-1950 ders yılında okul, inşası tamamlanarak eğitim faaliyetine başlamıştır. Marangoz atölyesinin tamamlanmaması ve bodrum kattaki atölyelerin havasız ve karanlık olması gibi mekânsal sorunlar, okulun açılışından kısa süre sonra tartışılmaya başlamıştır. Bununla birlikte açılması hedeflenen yeni şubeler ile ilave mekân ihtiyaçları gündeme gelmiştir. Böylece, 1956 yılında okulun yeni idaresi tarafından yapılan toplantı sonucu, tamamlanmayan kısımlarının inşasına ve yemekhane, müzakere salonları ile atölyeler için güneşe ihtiyaç duyan bölümlerin yapılmasına karar verilmiştir. Ek yapıların inşaatına 1958 yılında başlanmıştır. Akşam Tekniker Okulu 3 Kasım 1958’de Sanat Enstitüsü binasında faaliyete geçmiştir. Marangozluk eğitimi alan öğrenciler inşa edilen bu yeni birimlere yerleştirilmiştir. 1962 yılında Akşam Tekniker Okulu’na inşaat şubesinin açılmasının kesinleşmesiyle okul alanı içine yeni ek binalar yapılması kararlaştırılmıştır. 1964 yılında, enstitü binasının yanında yer alan motor atölyesinin inşaatına başlanmıştır. 1969 yılında ise okula kimya, elektronik ve radyo şubelerinin açılması için yeni binaların inşası emri verilmiştir. 1973 yılında Milli Eğitim Temel Kanunu ile ülke genelindeki tüm erkek sanat enstitüleri, endüstri meslek lisesine dönüştürülmüştür. Bina, 17 Ağustos 1999 Marmara depreminde ağır hasarlı olarak kayıtlara geçmiştir.

Esas binanın formu ince uzun bir dikdörtgen ana bloğa saplanmış dört adet atölye biriminden meydana gelmektedir. Ana blok dikdörtgen planlı olup iki katlıdır. Ön cephesinde iki girişi bulunmaktadır ve üst kata erişim iki merdivenle sağlanmaktadır. Ana bloğa saplanan atölyelere geçiş, ana binanın zemin katından sağlanmaktadır. Atölye birimleri tek ve yüksek katlıdır. Her iki atölye arasında birer merdiven yuvası bulunmaktadır. Atölye birimleri arasında tekrarlanan merdiven evleri, aynı zamanda bina kütleleri arasında birer iç bahçe meydana getirmektedir. Binanın yapım sistemi betonarme karkas üzeri kesme taş kaplamadır. Yapının düşey dikdörtgen pencere açıklıklı, kesme taş olan uzun simetrik cephesi, anıtsal görünümünü sürdürmektedir. Bu yönleriyle İkinci Ulusal Mimari Dönem üslup özelliklerini göstermektedir. Pencere söveleri kesme taş kaplamadan farklılaşarak çerçeve oluşturmuştur. Günümüzde yapının ahşap iç kapıları korunurken, pencereleri PVC doğrama ile değiştirilmiştir. Bununla birlikte kullanımdan dolayı cepheye eklenen hoparlör, uydu, elektrik kablosu gibi donatılar göze çarpmaktadır.

Günümüzde sekiz bölüm ile (Bilişim Teknolojileri; Elektrik-Elektronik Teknolojisi; Endüstriyel Otomasyon Teknolojileri, Kimya Teknolojisi; Makine Teknolojisi, Metal Teknolojisi; Mobilya ve İç Mekân Tasarımı ve Motorlu Araçlar Teknolojisi Alanları) örgün olarak yaklaşık 2800 öğrenciye eğitim veren okulun önemli mezunları bulunmaktadır. Okul, hem şehrin gelişimini ve gençlerin istihdamını sağlaması hem de döneme tanık olması açısından Kocaeli halkının belleklerinde yer etmiştir. Okuldan mezun olan öğrencilere Kocaeli sanayi kuruluşları ve iş adamları tarafından iş imkânı sağlanmıştır. Öte yandan yolcuların çoğunun Erkek Sanat Okulu öğrencilerinden oluştuğu Üsküdar Vapuru, Derince yakınlarında batmıştır. Kaynaklara göre 76 öğrencinin hayatını kaybettiği bu kaza 1 Mart 1958 Feribot Faciası olarak belleklerde yer edinmiştir.

Endüstri Meslek Lisesi ile aynı arsada yer alan belediyeye ait Halk Kütüphanesi 2017 yılında okula devredilmiştir. Kütüphane binası okulun eski mezunları tarafından onarılarak öğrencilere kazandırılmıştır. Diğer yandan 2015 yılında okulun taşınması ve binalara kaymakamlığın getirilmesi ayrı bir tartışma konusu olmuştur. Endüstri Meslek Lisesi’nin de olduğu şehir merkezindeki tarihi değere sahip diğer okulların şehir dışına taşınacağı belirtilmiştir. 2019 yılında okulun taşınması yeniden gündeme getirilmiş olsa da eğitim faaliyetlerine aynı yerde devam etmektedir. Mevcut işlevini sürdüren yapılar, bir dönemin eğitim faaliyetlerini ve mimarisini yansıtmasından dolayı kullanım, mimari, eskilik ve tarihi değerlerini taşımaktadır. Sadece eski taş kaplama yapı tescil edilmiş olmasına rağmen alanda günümüze kadar farklı tarihlerde inşa edilen yapılar, İzmit’in bir döneminin ekonomik ve politik boyutlarını anlatması nedeniyle belge değeri de taşımaktadır. Son olarak, mezunları ve geçmişiyle birlikte anı değerine sahip alanın taşıdığı tüm değerleriyle beraber korunması ve sürekliliğinin sağlanması gerekmektedir.

KAYNAKÇA

Oya Şenyurt, (2010). 1923-1960/İzmit Cumhuriyet’in Tanıkları Binalar ve Kentten Haberler, TMMOB Mimarlar Odası Kocaeli Şubesi Yayınları, Kocaeli, Türkiye; Ö. S. Binici, (2012), İzmit’te 1936–1966 Yılları Arasındaki Yapı Üretiminin Kentin Gelişimine Etkileri, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli, 2012; T. Kayahan, (2017). Erkek Sanat Enstitüleri (1943-1974), Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2017; D. Yazman, (2013), “Geçmişin Modern Mimarisi – 7: İzmit”, https://www.arkitera.com/haber/gecmisin-modern-mimarisi-7-izmit-kocaeli/ Arkitera, 2 Mayıs 2013, (Erişim Tarihi 30.11.2021); Y. Ulugün, ve T. Bozkurt (2021), “1 Mart 1958 İzmit Körfezi Üsküdar Vapuru Faciası”, https:// C3%B6rfezi_%C3%9Csk%C3%BCdar_Vapuru_Facias%C4%B1 (Erişim Tarihi 30.11.2021); İzmit Belediyesi, Haberler, https:// ceklesiyor_639.html 05.08.2015 (Erişim Tarihi 30.11.2021); Özgür Kocaeli, https://www.ozgurkocaeli.com.tr/haber/4521541/izmit-mta-lisesinin-kutuphanesi-hizmete-girdi 23 Kasım 2018 (Erişim Tarihi 30.11.2021); Çağdaş Kocaeli, https://www.cagdaskocaeli. com.tr/haber/4665286/izmit-emlye-iki-laboratuvar 3 Temmuz 2015 (Erişim Tarihi 30.11.2021); Barış gazetesi, https://www.kocaelibarisgazetesi.com/haber/5960061/izmit-endustri-meslek-tasinip-yerine-kaymakamlik-gelebilir 5 Temmuz 2019. (Erişim Tarihi 30.11.2021)

Emre KİSHALİ, Dilara BAHÇALI