Emine Hatun / Tüysüz Çeşmesi

Hacı Hasan Mahallesi Kalkavan Sokak Tüysüzler Parkı’nda bulunan çeşme, Doğal ve Kültürel Varlıkları Koruma Envanterine göre Pafta 21, Parsel 6’dadır. İstanbul II. numaralı K.T.V.K.K.’nın 03.07.1987 tarih ve 3448 sayılı kararı ile tescillenmiştir.

Kitabesine göre H. 1163/M.1747 yılında, Emine Hanım tarafından yaptırılmıştır. Farklı cephelere konumlandırılmış çeşmelere sahip olması sebebi ile İzmit’teki diğer çeşmelerden ayrılır. Kuruluş itibari ile meydan çeşmeleri grubuna girmekle birlikte zemin kotu yükseldiği için batı cephesinin yarısı toprak altında kalmıştır

Moloz taş ve tuğla malzeme ile inşa edilen dikdörtgen planlı ve hazneli çeşmenin, korunan ölçülere göre eni 3.02 m, boyu 3.23 m ve yüksekliği 2.64 m’dir. Kuzey – güney doğrultuda uzanan yapının, doğu ve güney cepheleri sade olup yalnız güney cephede örtü hizasında tuğla malzemenin dikey hatlarda konumlandırılması ile oluşturulmuş yuvarlak kemerli bir pencere açıklığı vardır. Eserin dikkat çeken noktaları, kuzey ve batı cephelere yerleştirilen çeşmelerin ayna taşlarıdır. Tuğla malzemeli sivri kemerlerle sınırlandırılan nişler içinde yer alan taşlar, farklı renklerdedir. Söz konusu farklılık süreçte meydana gelen kirlenme ile alakalıdır. Batı yöndeki çeşmenin ayna taşı, üç bölümlü düzenlemeye sahip olup alçak kabartma tekniği ile işlenmiş nakışlara sahiptir. Üstte dört satırlık sülüs hattı ile nakşedilmiş kitabeye, ortada kartuş içine alınmış tarihe ve altta ise çeşme gözüne yer verilmiştir. Lülesi olmayan çeşme gözünün hemen üstünde penç deseni mevcuttur. Bunun her iki yanında, simetrik olarak işlenen ve uçları merkeze doğru kıvrılan selvi motifleri görülür. Söz konusu süslemeler kaş kemerle sınırlandırılmıştır. Kemer köşelikleri ise soğanları ile birlikte hak edilen lale motifleri ile dolgulanmıştır.

Kitabe

Emine-i Hacce zât-ül hayr merhûme. Vasiyyet ile itdi çeşme-i icrâ

Gelüb bir tesneger didi târihini Şehîd-i kerbelâ aşkına iç mâ” 1163

Yol seviyesinin altında kalan kuzey cephedeki çeşmenin ayna taşında da aynı teknik kullanılarak yapılmış süslemelere yer verilmiştir. Dikdörtgen ayna taşında yer alan motifler yüksek kemer formunun içine konumlandırılmıştır. En altta anahtarları ve hemen üstünde lale formunda anahtar delikleri bulunan sandık biçimli iki nesne üzerinde, lale, karanfil, bahar dalları ve stilize edilmiş bitkisel desenler yerleştirilmiş vazolar görülür. Bunların tepe noktalarına, kilit taşının altına dairesel form içine penç motifi işlenmiştir. Eser günümüzde Urgancı Ahmet Vakfı’nın uhdesinde olup bakımsız durumdadır.

KAYNAKÇA

Ahmed Nezih Galitekin, Kocaeli Su Medeniyeti Tarihinden Sayfalar, İSU Genel Müdürlüğü Kültür Yayınları, İstanbul 2015, s. 280; Burak Muhammed Gökler, “Kocaeli Çeşmelerinde Batı Etkili Süslemeler”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri IV, C. 3, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli 2018, s. 2098, 2099; Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli 2007, s. 244, 245; Figen Ölmez, Kocaeli Çeşmeleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2012, s. 92; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, Tarihi İzmit Kent Merkezi, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul 2011, s. 101.

Ela TAŞ