Türk Siyaset Adamı, Maliye Bakanı, Yeni Türkiye Partisi’nin Kurucusu ve Genel Başkanı, Kocaeli Milletvekili

Kafkasya kökenli Yusuf Efendi ile Alancuma köyünden Emine Hanım’ın üç çocuğunun en küçüğü olarak, İzmit Mutasarrıflığı’na bağlı Adapazarı kazası merkezinde bulunan Eski Reji / Bahçıvan Sokağ’ında Alicanlara ait evde doğdu. Ailenin üç erkek çocuğunun en küçüğüydü. İlkokulu, bugünkü Atatürk Bulvarı’nda İstasyon sapağına yakın bir yerde bulunan Adapazarı Rehber-i Terakki Mektebi’nde bitirdi (1928). Kömürpazarı’ndan Çeşmemeydanı’na doğru giderken yol üzerinde kiliseden bozma bir binada eğitim veren Adapazarı Orta Mektebi’nden ise 1930 yılında mezun oldu.

Okulu bitirince, babasının Uzunçarşı’dan komşusu ve ahbabı olan Kâzım (Berköz) Bey’in oğlu İsmet’in okuduğu Şişli Terakki Lisesi tavsiye edilince, o okula yatılı olarak verilmiştir. O yıllarda çoğunluğu Museviler ve Selaniklilerin rağbet ettiği bu okul Nişantaşı’nda eğitim vermekteydi. 1934 yılında İstanbul Şişli Terakki Lisesi’ni bitirdi. Müteakiben Mülkiye’ye Siyasal Bilgiler Okulu’na girdi. Babasının kendisini okutacak gücü olduğu halde, hem parasız yatılı ve hem de kendisine uygun olduğu için, mühendisliği kazandığı halde mülkiyeyi tercih etmişti. Mülkiyenin maliye bölümünü 1937 yılında 487 okul numarasıyla bitirmiştir. Aynı yıl Maliye Bakanlığı’na bağlı Hazine Genel Müdürlüğü’nde çalışmaya başladı. Aynı bakanlığın bursuyla devlet adına London School of Economics’e tahsilini ikmal etmek için gitti. Bu arada İngilizcesini de geliştirmiş oldu. II. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi üzerine öğrenimini yarıda bırakarak Türkiye’ye döndü.

Askerlik görevine 1940-1941 tarihlerinde Çanakkale’de Topçu teğmeni olarak başlayıp, Darıca’da tamamlamasını müteakiben Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü’nde (Varidat Umum Müdürlüğü) çalıştı. Bu arada devlet tekrar kendisini İngiltere’ye eğitimine devam etmek için göndermek istemişse de, babasının izin vermemesi üzerine yurt dışına gitmeyerek görevine devam etti. Daha sonra aynı bakanlıkta maliye müfettişi olarak yedi yıl kadar görev yaptı. Bu arada 1946 yılında Bosna kökenli üç çocuklu bir ailenin kızı olan Naciye (Güler) Hanım (1928-2020) ile nişanlandı ve bu beraberlik 19 Mayıs 1947 tarihinde evlilikle neticelendi. Ekrem Bey – Naciye Hanım evliliğinden Emine Nilüfer, Canan ve Yusuf adlarında üç çocukları oldu.

Amcazadeleri Cavit ve Cemal Beylerle ağabeyi İsmail Hakkı Bey ile bir araya gelip Adapazarı’nda bir şirket kurmalarından sonra, memleketine dönüp şirketin yönetimini üstlendi. Bu nedenle 1947 yılında müfettişlik görevinden istifa edip memleketi Adapazarı’nda ticaret hayatına atıldı. Kurdukları şirketin adı, Alicanoğulları Kolektif Şirketi idi. Daha çok zıraî ürünlerin ticaretiyle uğraştı ve aynı yıllarda siyasete girdi. Demokrat Parti’nin kurulduğu ve yükseldiği bu yıllarda Zeki Arar ve Hamdi Başak gibi ileri gelenlerin vesile olmasıyla parti yönetimine girdi. Aday belirleme aşamalarında 9 binden fazla oy alarak en yüksek reyle milletvekili adayı oldu. TBMM’nin 9. ve 10. dönemlerine rastlayan 14 Mayıs 1950 ile 2 Mayıs 1954 genel seçimlerinde Demokrat Parti’den Kocaeli milletvekili oldu. İlk milletvekili olduğu yıl 34 gibi genç bir yaşta bulunuyordu. 1950 yılında tanıştığı ve taşındığı Ankara’daki ikameti 22 yıl sürdü. Demokrat Parti’den iki dönem milletvekilliği yaptıysa da, daha çok muhalif kişiliğiyle ön plâna çıktı. Menderes hükümetine yönelik bazı tenkitlerde bulunmaya ve partisi içerisinde bu özelliğiyle tanınmaya başladı. O yıllarda Adapazarı Şeker Fabrikası’nın kuruluşuna önemli destekler verdi.

1955 yılında İspat Hakkı meselesi yüzünden Demokrat Parti’den atılan 11 kişiden birisi oldu ve 1956’da partisinden ayrılarak, yeni hayata geçirilen Hürriyet Partisi’nin kurucuları arasında yer aldı. Bu partide önemli etkileri oldu ama 1957 seçimlerinde partinin başarısız olması, siyasî hayattan çekilmesiyle neticelendi. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra Orgeneral Cemal Gürsel başkanlığında kurulan hükümette, özellikle Gürsel’in ısrarları neticesinde maliye bakanı olarak görev aldı. Altı ay sonra bakanlıktan istifa etti. 1961 tarihinde Millî Birlik Komitesi kontenjanından Bakanlar Kurulu üyesi olarak Kurucu Meclis üyeliğine getirildi.

1961 Anayasası’nın kabulünden sonra siyasî hayata tekrar izin verilmesiyle yeni partiler kuruldu. Yeni Türkiye adıyla kurulan (13 Şubat 1961) yeni siyasî partinin kurucuları arasında yer aldı ve partinin genel başkanlığına seçildi. TBMM’nin 11. ve 12. dönemlerine rastlayan 1961 ve 1965 seçimlerinde Sakarya’dan milletvekili seçildi. 25 Haziran 1962’de İsmet İnönü başkanlığındaki II. karma hükümette başbakan yardımcısı ve devlet bakanı olarak görev aldı. Bu hükümet 1963 sonlarına kadar devam etti. 1966 yılında Yeni Türkiye Partisi genel başkanlığından ayrıldı. 1969 yılında ise aktif siyasal hayattan tamamen çekildi. Adapazarı’na dönerek bir süreliğine tekrar ticaret ve çiftçilikle uğraşmaya başladı. On yıl süreyle Yapı Kredi Bankası’nın “yönetim kurulu başkanlığı” görevini yürüttü. 1980 yılında emekliye ayrıldı. 17 Haziran 2000 tarihinde 84 yaşında iken İstanbul’da vefat etti. Cenazesi Adapazarı’na getirilerek, kendi köyü olan İkizce Müslim köyündeki aile mezarlığına defnedildi.

KAYNAKÇA

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi, Kişiler, Dönemler, Akımlar, Yapıtlar, C. I, İstanbul, 1983, s. 235-236; Meydan Larousse, Büyük Lügat ve Ansiklopedi, Cc. I, İstanbul, 1969, s. 314; Fahri Tuna, “Eşi Naciye Alican’la 40 Soruda Ekrem Alican ve Adapazarı”, Gümrükönü Söyleşileri; Mücellitoğlu Ali Çankaya, Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, C. II, Hal Tercümeleri Kısmı (1860-1949) M. M. ve S. B. O. Mezunları, Ankara, 1954, s. 1148; Gül Tûba Taşpınar Dağcı, Ekrem Alican’ın Siyasal Hayatı, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 2003, s. 6-91; Ekrem Alican, Günlükler 1956-1966, yay. haz. Binnur Mörel Büyükertan, İstanbul, 2021, s. 33-157.

Fahri TUNA, Enis ŞAHİN