İzmit’te İlk Eczacılar
İzmit’te açılan ilk eczane Bulutyan Eczanesi’ydi. Eczacı Serope Bulutyan (İzmit, 1826-1904, İstanbul) tarafından 1866 yılında açılmıştı. 1857 yılında Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane (Askeri Tıp Mektebi) bünyesinde açılmış olan Eczacı Sınıfı’ndan mezun olmuş olan Serope Bulutyan, kentin ilk eczanesiyle birlikte ilk ecza deposunu da açmıştı. Onnik (1865, İzmit-1914, İzmit) ve Aleksandre (1874, İzmit-1919, İstanbul) isimli iki oğlu olan Serope Bulutyan, iki oğlunu da Eczacı Mektebine gönderdi. 1900 yılına kadar eczanesinin başında duran Serope Bulutyan 1904 yılında vefat etti. 1885 yılında Eczacı Mektebi’nden mezun olan Onnik Bulutyan ile 1890 yılında aynı okulu bitirmiş olan kardeşi Aleksandre Bulutyan eczaneyi işletmeye başladı. İki kardeş 1885 yılında Onnik ve Alexander Kardeşler ismiyle Eczane ve İlaç Üretim evi açtı. Avrupa’nın önde gelen ecza ve kimya fabrikaları ile doğrudan bağlantılı olan bu şirket, toptan tıbbi malzeme ve ilaç ticareti de yapmaktaydı. 1914 yılında Onnik Bulutyan’ın ölümü üzerine Aleksandre Bulutyan 1917 yılına kadar eczaneyi işletti. Fakat bu tarihten sonra Bulutyan Eczanesi’ni kapatıp kendi adı üzerine Hamidiye Eczanesi adıyla yeni bir eczane açtı. Beş yıl bu eczaneyi de çalıştırdıktan sonra 1922 yılında İstanbul’a giderek Şark Ecza Deposu’nda çalışmaya başladı.
1891 Şark Ticaret Yıllığı’na (Annuaire Oriental Commerce) göre İzmit’te hepsi Hamidiye Bulvarı’nda olmak üzere üç eczane bulunmaktaydı. Eczacılar; Onnik Bulutyan, Eftimiades Gregoire, Terzian Agopos idi. Bahçecik’te de Azarian Aghassi tarafından işletilen bir eczane bulunmaktaydı. Gregori Eftimiadis’in 1892-1983, D. Constantin Sakellarides’in ise 1893-1900 yılları arasında İzmit’te eczanesi vardı. Ağassi Azaryan 1891 yılında Aslanbey’de açmış olduğu eczanesini 1892 yılında Bahçecik’e taşıdı ve 1909 yılına kadar burada çalıştı. Ağassi (Abbas) Papazyan da 1895-1913 yılları arasında Bahçecik’te, Armenak Beyleryan’ın 1896-1898 yılları arasında Akmeşe’de eczanesi vardı. Bunların dışında N. Gogos’un 19011902, D. Lazarides’in 1902-1903 yılları arasında İzmit’te eczaneleri vardı. Bahçecikli Kevork Künteryan (? Bahçecik-1915, Meskene) ise, 1907 yılında Eczacı Mektebi’nden mezun olduktan sonra Paris’te kimya öğrenimi görmüş ve yine Eczacılık Mektebi’ni bitirmiş olan kardeşi Nezaret Künteryan ile birlikte İzmit’te bir eczane, 1909-1913 yılları arasında da ecza deposu açmışlardı.
Onnik Kürdyan (? İzmit-1940 İstanbul) 1896’da Eczacılık Mektebi’nden mezun olduktan sonra üsteğmen olmuş, 1902-1914 yılları arasında İzmit’te, savaş sonrasında da İstanbul Kadıköy’de eczane açmıştı. Dikran Simon Minasyan (1881, Bahçecik-1951, Yunanistan), 1901’de İstanbul’da yükseköğrenimini tamamladıktan sonra önce Bahçekapı, ardından İzmit’te eczane işletti. Karnig Gürekyan 1893-1909 yılları arasında, Abbas Papazyan da 1908’de İzmit, Bahçecik’te eczane işletmişti. Harutyun Gıdavcıyan 1911 yılında İzmit’te, Garabet Yaylıyan ise, aslen Kayserili olmasına rağmen 1899 yılında mezun olduktan sonra 1914’te Bahçecik’te eczane ve ecza deposu açmıştı. Athanase Haralambopoulus 1900-1921 yıları arasında Akmeşe’de bulunan Manastır Eczanesi’nin sahibiydi.A. Bodosyan’nın da 1900-1904 yılları arasında Akmeşe’de bir ecza deposu bulunmaktaydı.
Nureddin Rıfat Efendi’nin 1901 yılında Eczacı Mektebi’nden mezun olduğu, askeri eczacı olarak İzmit’te görev yaptığı bilinmekle birlikte, İzmit’te Türkler tarafından açılan ilk eczanenin Ziya Eczanesi olduğu, söylenmektedir. İzmit Hürriyet Caddesinde 29 nolu binada bulunan Ziya Eczanesi eczacı Ziya Heper tarafından açılmıştı. Ziya Heper Yunanistan göçmeni bir aileden gelen, orta boylu, şişman, esmer, kara gözlü, ciddi görünümlü bir adamdı. Cumhuriyet Halk Partisi Kocaeli Teşkilatı kurucularından olan Ziya Heper, parti il başkanlığı da yapmıştı. Ölümünden (?) sonra eczane bir süre kapalı kalmış, doktor olan kardeşi Şevki Heper eczacılık için gereken fark derslerini vererek eczacılık diploması aldıktan sonra Ziya Eczanesi tekrar açılmıştı. İzmit Ticaret Sicil Defteri’nde 1962’den sonra Ziya Eczanesi’ne ait kayıt bulunmamaktadır.
Merkez Eczanesi eczacı Hasan Behçet Diker tarafından açılmıştı. Sessiz, ağırbaşlı bir bey olan Hasan Behçet Diker, eczaneyi aynı isimle bir Ermeni vatandaşımızdan devir almıştı. İzmit Türk Ocağı kurucularından olan eczacı Diker, Türk Ocaklarının yayın organı olarak görev yapması amacıyla Türk Yolu gazetesini kurmuştu. İzmit’te çıkarılan bu gazete 1980’li yıllara kadar yayın hayatına devam etti. Türk Ekonomi Bankası kurucuları arasında da yer alan Hasan Behçet Diker, “Perçin Mürekkebi”ni imal etmişti. Türk Sineması’nın ünlü aktörlerinden İzmitli Atıf Kaptan (Terzioğlu) anılarında “mektepten boş kalan zamanlarımda Kimyager Hasan Behçet’in eczanesine gider, raşinler ve tentürler hakkında bilgi edinmeye çalışır, pilül ve kaşeler hazırlardım”, demektedir. Eczacı Hasan Behçet Bey’in 12 Ekim 1962’de vefatından sonra Merkez Eczanesi’nin başına oğlu Eczacı Tuğrul Diker geçmişti.
Kocaeli Eczanesi, İzmit’tğ Türkler tarafından açılan üçüncü eczanedir. Sahibi eczacı Yusuf İzzettin Bilgisu (1878-1967) idi. Şirinsulhiye köyünde doğmuş olan Yusuf İzzettin Bilgisu, askerî eczacı olarak mezun olmuş, Yemen’de esir düşmüştü. Sakarya Savaşı’nda Ali Fuat Cebesoy ile birlikte savaşmış, binbaşı rütbesine yükseldikten sonra ilk tayininin Trabzon’a çıkması üzerine emekliliğini istemiş ve İzmit’te bir eczane açmıştı. Bir dönem Halkevi Reisliği de yapan eczacı Yusuf İzzettin Bilgisu, 1942 yılında CHP merkez kazası idare heyetinde de çalışmıştı. Kocaeli Eczanesi Yusuf İzzettin Bilgisu’nun vefatından sonra kapanmıştır.
Türkler tarafından İzmit’te açılan dördüncü eczane Yeni Eczane’dir. Sahibi eczacı Perihan Akız idi. İzmit’in ilk hükümet doktoru Ziya Akız’ın kızı olan Perihan Akız, bir süre Memleket Hastanesi’nde hastane eczacılığı yaptıktan sonra 1949 yılında Fethiye Caddesi’nde Yeni Eczane’yi açmıştı. Ziya Akız’ın en küçük çocuğu olan Erkan Akız ise 1971 yılında Eczacılık Fakültesinden mezun olmuş, 1972 yılında İnönü Caddesi’nde Kent Eczanesi’ni açmıştı. Eczacı Erkan Akız’ın 1982 yılında ölümü üzerine ablası Perihan Akız, Yeni Eczane’yi kapatarak Kent Eczanesi’nin başına geçmişti. Kent Eczanesi de Perihan Akız’ın vefatından sonra bir yıl kadar Ecz. Kayhan Alyürük’ün mesul müdürlüğünde devam etmiş, 2003 yılında da kapanmıştı.
Eczacı Hasan Behçet Diker’in kızı eczacı Türkan Hanım tarafından Alemdar Caddesi’nde İstanbul Eczanesi; 20 Şubat 1973 yılında eski Kocaeli Eczanesi sahibi eczacı Yusuf İzzettin Bilgisu’nun torunu Ayşen Bilgisu Yengin tarafından ise Santral Eczanesi açılmıştı. Günümüzde Kocaeli’de bulunan 502 eczane, sağlık hizmeti sunmaya devam etmektedir.
KAYNAKÇA
Mert Sandalcı, Eyüp Talha Kocacık, “Yolu İzmit’ten geçen eczacılar”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildiri Kitabı, Kocaeli 2015, s. 1479-1496; sempozyumu.com/bildiriler/91.pdf; F. Yavuz Ulugün, “1891 Şark Ticaret Yıllığı’nda İzmit Sancağı Üzerine…”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III Bildirileri, Kocaeli 2016, s. 18171861; http://www.kocaelitarihisempozyumu.com/ bildiriler3/119.pdf; Dilek Ayrıbaş, Müzeyyen Ünal, İlker Kumral, Osman Nuri Cebe, “İzmit’te Türkler Tarafından Açılan İlk Eczaneler”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu –II Bildirileri, Kocaeli 2015, s. 825-837; http://www.kocaelitarihisempozyumu.com/bildiriler2/62.pdf; Eyüp Talha Kocacık, “Kocaeli Sancağı’nın Adapazarı ve Diğer Kazalarındaki Eczacıları 1874-1954”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III Bildirileri, Kocaeli 2016, s. 2557-2589; http://www.kocaelitarihisempozyumu.com/bildiriler3/154.pdf; Arsen Yarman, Osmanlı Sağlık Hizmetlerinde Ermeniler ve Surp Pırgiç Ermeni Hastanesi Tarihi, İstanbul 2001; Arsen Yalman, Ermeni Etibba Cemiyeti (1912-1922), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014, s. 312.
Yeşim İŞLEK, Nermin ERSOY