İzmit Şubesi, Yardım Cemiyetleri

Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Osmanlı Donanmasına maddi destek sağlamak amacıyla bazı gönüllü kişiler tarafından, 19 Temmuz 1909’da İstanbul’da kuruldu. Kısa bir süre içerisinde ülke çapında örgütlenmesini tamamlayan Donanma Cemiyeti, gelir getirebilecek birçok kültürel, sosyal ve ekonomik faaliyetlerde bulundu. Cemiyetin önemli temsilcilerinden olan İzmit Müstakil Livası Şubesi ise 31 Aralık 1909’da tesis edildi. Cemiyetin bölgedeki belli başlı şubeleri: Merkez kazası ve Ermiş, Yalova kazası, Karamürsel kazası ve İznik nahiyesi şubeleri, Kandıra kazası ve Şenciler, Kımas, Akçaova nahiyeleri, Geyve, Akhisar, Taraklı, Adapazarı, Hendek, Karasu, Sapanca ve Akyazı nahiyeleriydi. İzmit Donanma Cemiyeti Heyet İdaresinde yörenin ileri gelenleri bulunuyordu. Belli başlı isimler şunlardı: Tüccar Hacı Ali Bey(başkan), Aza Belediye Reisi Abidin Efendi, Umumi Meclis Azası Hakkı Bey (başkan yardımcısı), Azadan Müderrisiyun Rafet Bey, Belediye Azası Hacı Refetzade Cemal Efendi, Belediye Azası Karabet Efendi, Belediye Azası Eşraf Efendi, Meclis İdare Azası Ahmet Efendi, Aza Reji Katibi Şevki Efendi.

İstanbul’a yakınlığı ve stratejik konumu hasebiyle önem arz eden İzmit şubesi, toplanan yardımlarla ülke genelinde üst sıralarda yer alıyordu. Donanma Cemiyeti için İzmit Polis Teşkilatı memurlarından, İzmit gümrüğü hamallarına kadar halkın her kesiminden bağışlar toplandı. Yardımda bulunan vatandaşlar Donanma Madalyası ile taltif ediliyor ve isimleri gazetelerde duyuruluyordu. Çoğunlukla gönüllülük esasına dayanan yardımlar toplanmasına rağmen donanma ianesi olarak zaman zaman farklı usuller benimsenerek bazen müzayedeler de düzenlendi. Bu müzayedelerde yardım için her türlü fırsat değerlendirildi. Öyle ki, çay, kahve ve tatlıya kadar her şey müzayede konusu olmuştu. Donanma Cemiyetinin İzmit şubeleri zaman zaman merkezden gelen müfettişler tarafından teftiş edildi. Müfettişler tarafından yazılan raporlar sayesinde bölgedeki yardım faaliyetleri ve şubelerin işleyişleri ile ilgili ayrıntılı bilgi edinmek mümkündür. Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na girmesi ile birlikte iane ihtiyacı daha vahim bir şekilde ortaya çıktı. Örneğin, Sapanca’dan, Donanma-i Hümayûn Cem’iyyeti Riyâset-i Aliyyesi’ne gönderilen 15 Nisan sene 331 tarihli belgeye göre, cihadın ilan edildiği gün “cümle İslâm’ın mâlen ve bedenen iştirak edeceği” fetva-yı şerifesi okunduğunda ahali gözyaşları içerisinde galeyana gelmişti. Tevfîk Efendi’nin “ey ahâli bu gün duracak gün değildir varımızı yoğumuzu âdili hükümetimize feda etmek zamanı gelmiştir ve katiyen tereddüt edilmemesi icap etmektedir” şeklindeki sözleri üzerine, halk az çok demeden köstekli saatinden, sahip olduğu hayvanlara kadar çeşitli bağışlarda bulundu. Türk İnkılap Tarihi Enstitüsünün (TİTE) arşivinde Donanma-yı Osmani Muavenet-i Milliye Cemiyeti ve yapılan yardımlarla ilgili çok sayıda belge ve defter mevcuttur.

1917 yılı itibarı ile şubenin faaliyetlerinde yoğun bir durgunluk yaşandı. Bununla birlikte, harbin bütün olumsuz koşullarına rağmen bölgedeki polis memurlarından fabrika işçilerine, mutasarrıftan belediye başkanına, din adamlarından İzmit gümrüğü hamallarına kadar toplumun her tabakasından ve farklı inançlardan insanlar, ellerinden geldiği kadar cemiyete yardımda bulunmaya çalışarak büyük bir dayanışma ve fedakârlık örneği gösterdi. Mütareke döneminde, Bakanlar Kurulu 1919 yılında, Müdafaa-i Milliye Cemiyeti’nin Harbiye Nezareti’ne, Donanma Cemiyeti’nin ise Bahriye Nezareti’ne katılmasına dair bir karar çıkardı. Damat Ferit Paşa’nın sadrazamlığı esnasında da bu dernekler feshedilerek malları Hazine-i Maliye’ye devredildi. 1925 yılı itibarıyla, Donanma Cemiyeti’nin malları meselesi tekrar gündeme geldi ve 1919 tarihli kararnamenin hükümleri lağvedilirken, Donanma Cemiyeti’nin mevcut emval ve emlakiyle hazineye intikal eden nakitleri ve haiz olduğu hukuk Türk Tayyare Cemiyeti’ne devredildi.

KAYNAKÇA

Necdet Aysal, “Osmanlı Donanma Cemiyetinin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 50, 2017, s. 4; Sedef Bulut, “ Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti: İzmit Müstakil Livası Şubesinin Çalışmaları”, Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, 2015, s. 959-967; Nurşen Gök, Donanma Cemiyeti’nin Anadolu’da Örgütlenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2007; Selahattin Özçelik, Donanma-yı Osmanî Muavenet-i Milliye Cemiyeti, Ankara, 2000, s. 233; TİTE, KN:205, BN:27,1a001; TİTE, KN:205, BN:10-1001.

Sedef BULUT