İmam
Osmanlı bürokrasisinde görev almış, Gebze doğumlu memurlara baktığımızda sicill-i ahval defterlerinde 45 kişi olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Bu memurlar arasında önemli bir isim imam-ı sani yani padişahın ikinci imamı olarak kayda geçen Ahmed Necati Efendi’dir. Eğitiminin ilk safhasını Gebze’de tamamlayıp daha sonra İstanbul’a gelmiş ve burada ilim tahsilini daha da ilerleterek 26 yaşında iken imamlık vazifesine tayin edilerek saray görevlilerinden biri olmayı başarmıştır.
Osmanlılar döneminde, imamlık vazifesi yalnızca mahalle camilerinde ifa edilen bir görev olmayıp devletin kimi müesseselerinde de mevcut olan bir hizmettir. Konaklarda özel olarak hizmet veren imamların yanı sıra; yabancı ülkelere gönderilen elçilerin beraberinde, sefarethanelerde, şehbenderliklerde, yurt dışında açılan sergilere de imamlar gönderilmekteydi. Ancak padişah imamı olarak vazifelendirilen imamların ayrıcalıklı bir konumu vardı. Sarayda görevli olan imamlar birinci (imam-ı evvel) ve ikinci imam (imam-ı sânî) olarak ikiye ayrılmaktaydı. Bu ikisi dışında kalanların maaşları da düşüktü. Misalen III. Selim ve II. Mahmud döneminde görev yapan ikinci imamlar 50 akçe maaş almaktaydılar. Birinci imam olanların maaşı yüksek olmakla beraber kendilerine özel sandal tahsis edilmekteydi. İkinci imamlarda ise bu işlem her üç yılda bir olmaktaydı.
Sarayda görevli bu imamlardan biri de Gebzeli idi. Sultan Mehmed Reşad’ın tahtta olduğu dönemde göreve getirilen Ahmed Necati Efendi, sultanın imamlarından olup, 4 Haziran 1910’da imam-ı sânî yani padişahın ikinci imamı vazifesine layık görülmüştür. Ayrıca bu görevinin ardından 6 Haziran 1910 tarihinde mahreç payesi ile taltif edilmiştir.
Ahmed Necati Efendi, Meryemzade Mustafa Ağa’nın oğludur. 1884 senesi martında Gebze Sultan Orhan Mahallesi’nde doğmuştur. Gebze’de özel bir mektepte temel dini ilimleri alır ve 1898/1899 senesinde hafızlığını da tamamlayıp, Eylül 1903’te İstanbul’a gelerek Defterdar İbrahim Efendi Medresesi’ne kaydolur. Fatih Camii dersiamlarından Sirozlu Hacı Hafız Ahmed Şükrü Efendi’den ilim tahsil eder. Dönemin meşhur hafızlarından olan Varnalı Hacı Hafız Abdullah Efendi’den Kuran-ı Kerim’in okunuşuna dair dersler almakla birlikte vücûh-ı seba ve aşereyi de ikmal eder. Fatih Camii’nde Arapça dersler alan Ahmed Necati Efendi, ayrıca Arapça, Farsça ve Fransızca da okuryazardır.
17 Mayıs 1906 tarihinde İskenderpaşa Camii’nde imam-hatiplik görevini ifa eder. 20 Aralık 1908’de Atik İbrahim Paşa Camii’nde ve 24 Ocak 1909’da Firuz Ağa Camii’nde de imamlık yapar. Bu vazifelerinin ardından imam-ı sânî olarak tayin edilen Ahmed Necati Efendi, 14 Eylül 1911’de 4. rütbeden Nişan-ı Âli-i Osmanî ile de taltif edilmiştir.
KAYNAKÇA
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hâzine-i Hâssa Nezareti Sicill-i Ahval İdaresi Memur Sicil Zarfları (HH. SAİD. MEM.), Dosya Numarası:7, Gömlek Numarası:9; Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Taltif (İ.TAL), Dosya Numarası:475, Gömlek Numarası:7; Kemal Beydilli, “İmam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 22, İstanbul, 2000, sayfa 185-186; Recep Kankal, Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Osmanlı Bürokrasisinde Gebzeli Memurlar(1879-1909), Gebze Belediyesi, Kocaeli, Ekim-2017, sayfa 56-57.
Recep KANKAL