Mimar Sinan’ın İstanbul-Bağdat Yolu Üzerine İnşa Ettiği Köprü

Köprü; bulunduğu dereden dolayı Dil İskelesi, mimarından dolayı Mimar Sinan Köprüsü, yaptıranından dolayı Kanuni Köprüsü, halk nazarında ise uzun yıllar Kemer Köprü gibi farklı isimlerle anılmıştır. Kocaeli ili, Dilovası ilçesi, Eski Bağdat Yolu güzergâhında, Dil Deresi üzerinde inşa edilmiştir. Köprü günümüzde İstanbul-Ankara D-100 karayolunun hemen yanında yer alır.

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde XVI. yüzyılda inşa edildiği düşünülmektedir. Kesin inşa tarihi bilinmemektedir. Yapının kitabesi yoktur. Ancak tarihi yazmalarda, Mimar Sinan’ın hayatını ve eserlerini konu alan belgelerde köprünün, Mimar Sinan tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır. Mimar Sinan ile ilgili tarihi yazmalarda “Tezkiretü’l-Bünyan” ve “Tezkiretü’l-Ebniye”de bu köprünün adı geçmez. Sadece “Tuhfetü’l Mimarîn” adlı eserde “Gebze (Geğbüze) yolunda Sultan Süleyman Köprüsü” adı ile yer almaktadır. Yine bir Sinan eseri olan Haramidere Kapı Ağası Köprüsü ile benzerlik göstermektedir.

Kesme taştan inşa edilen üç kemer gözlü köprü, dik köprüler plan formundadır. Kesme kalker taşından inşa edilen köprü, ortada büyük, yanlarda daha küçük olmak üzere üç kemerli olarak inşa edilmiştir. Köprünün toplam uzunluğu 65.00 m, genişliği ise, 6.20 m’dir. Ortada bulunan sivri kemerin genişliği 10,60 m, kemer kalınlığı ise 0.40 m’dir. Orta açıklığın iki yanında yer alan, yan açıklıkların kemer genişliği 6.60 m kemer kalınlığı ise 0.40 m, yüksekliği 2.32 m’dir. Köprü kemerleri tam yuvarlak olmayıp hafif sivridir. Ortadaki sivri kemer, diğer sivri kemerli açıklıklara oranla daha geniş ve yüksek tutulmuştur. Diğer Sinan köprüleri ile kıyaslandığında kullanılan taşlar daha küçüktür. Köprünün taşıyıcı duvarı ile ana kemerin oturduğu ayakların hemen üzerindeki yuvarlak kemerli iki açıklık bir taraftan fazla suyun tahliyesine yardımcı olurken diğer taraftan taşıyıcı duvara hareketlilik kazandırmıştır. Yuvarlak kemerli boşaltma gözü 1.90 m genişliğinde olup zemin dolduğu için bugünkü mevcut yüksekliği 0.90 m’dir.

Dört ayak üzerine kurulmuş olan Dil İskelesi Köprüsü’nün kemer ayakları üzerinde yer alan sel yaranlardan memba cephesinde (Kuzey Cephesi) üçgen (sivri) bir çıkıntı teşkil eder. Bu üçgen ayaklar, mevcut zeminden 1.90 m yüksekliğinde olup eni 2.25 m’dir. Diğer cephede ise (Güney Cephesi), üçgenlerin yerini dikdörtgen çıkıntılar almıştır. Köprü korkuluğu 0.15 m genişliğinde ve köprü zemininden 0.72 m yüksekliğindedir. Köprü giriş ve çıkışlarında köşelere ve korkuluğun başlangıç kısımlarına, dikey olarak konulan toplam dört adet baba taşı mevcuttur. Karayollarının 1972 yılında yaptığı onarımlar öncesinde oldukça harap durumda olan yapım, çalışmalar sonucunda korkuluk ve sel yaranları yenilenmiştir.

Moloz taştan inşa edilen yapı, kesme taş malzeme ile kaplanmıştır. Taşıyıcı duvarlarda ve kemerlerde kullanılan taşların boyutları, ayaklarında, sel yaranlarında ve topuk bölgesinde kullanılanlardan daha küçüktür. Dil İskelesi Köprüsü, mimarisiyle oldukça sadedir. Yapıda herhangi bir süsleme unsuruna rastlanmaz. Orta gözün iki yanında bulunan tahliye gözleri olası su taşkınları hesaplanarak açılmış ve köprü cephesine hareketlilik kazandırmıştır. Köprünün ortasında bulunan büyük sivri kemerin kilit taşı dışarıya doğru çıkıntı yaparak vurgulanmıştır.

Yapılan son restorasyon çalışmaları neticesinde yıkılmış olan bölümler, özgün yapısına sadık kalınarak tamamlanmıştır. Günümüzde sağlam durumda olan köprü, araç trafiğine kapalı olup kısmen yayalar tarafından kullanılmaktadır.

KAYNAKÇA

Ahmet Yavuzyılmaz, Gebze ve Çevresindeki Türk-İslam Devri Yapıları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2012; Cevdet Çulpan, Türk Taş Köprüleri-Orta Çağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002; Enis Karakaya, “Kanuni Köprüsü”, DİA, C. 24, s. 332; Ünal Öziş, “Mimar Sinan’ın Köprüleri”, Ege Mimarlık Dergisi, 1991, s. 38-41; Orhan Bozkurt, Koca Sinan Köprüleri, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul 1952; Sâî Mustafa Çelebi, Yapılar Kitabı “Tezkiretü’l-Bünyan” ve “Tezkiretü’l-Ebniye”, (Mimar Sinan’ın Anıları), Koçbank Yayınları, İstanbul 2002.

Turgut ÖZEL