Bugün sınırları Kocaeli ili içinde bulunan Dilovası tarihte önemli bir yere sahiptir. Antik dönemde Bitinya bölgesinde kalan ve Nikomedya krallığına bağlı bir yerleşim yeri olan Dil İskelesi farklı dönemlerde Lbyssa, Boution ve Aigailoi gibi farklı isimlerle anılmıştır. Bu isimler arasında en çok bilinen Lbyssa’dır. Lbyssa’nın ismine en erken Roma dönemi kaynaklarında rastlanmaktadır. Kartaca Kralı Hannibal kendine karşı oluşan muhalefet neticesinde Bitinya bölgesine gitmiştir. Ancak daha sonra Bitinyalılar tarafından Romalılara teslim edileceğini duyunca intihar etmiş ve Lbyssa’ya defnedilmiştir. Antik dönemde Lbyssa olarak bilinip Hannibal’ın mezarının bulunduğu yer olarak ün salmıştır.

Lbyssa’nın önemi Hannibal’ın mezarının bulunduğu yer olmasının yanında İzmit Körfezi’nde stratejik bir konumda olmasından dolayı son derece önemlidir. Osmanlı döneminde Dil İskelesi olarak anılan Lbyssa, karşı kıyıya yakınlığından dolayı son derece önemli bir yere sahiptir. Dil Deresi’nin önemli bir geçiş noktasında olmasından dolayı Antik Çağ’da buraya bir kale yapılmıştır. Önemli bir geçiş güzergâhında bulunan Dil İskelesi’ne yapılan kale ile yerleşim yeri haline de geldiği bilinir. Bu yerleşim yeri İzmit Körfezi’nin en dar yerinde olmasından dolayı stratejik bir öneme haizdir. Burası Dil Deresi’nin getirdiği alüvyonlarla İzmit körfezinde çıkıntı yapmıştır ve körfezin karşısında Helenopolis ismiyle bilinen Hersek’e en yakın mesafe konumundadır. Gerek İzmit Körfezi’nin en dar yerinden karşı kıyıya geçilen bir liman kale şehri olması gerekse antik dönemde Nikomedya’ya giden güzergâh üzerinde istasyon görevi görmesinden dolayı önemli bir yer olmuştur.

Antik dönemde Lbyssa olarak bilinen Dil İskelesi’nin yerleşim yeri Theodore Wiegand tarafından tespit edilmiştir. Dil İskelesi’nin en eski tarihi yapıtı şüphesiz ki Dil Kalesi’dir. Günümüze kadar ulaşamayan Dil Kalesi’nin kimin zamanında kurulduğuna dair kaynaklarda açık bir bilgi yoktur. Ayrıca Dil Kalesi’nin yeri hakkındaki bilgiler tartışmalıdır. Gebze üzerine araştırma yapanlar Roma dönemi Lbyssa adının Bizans dönemi Dakibyzası’na dönüştüğünü kabul ederken, Feridun Dirimtekin Lbyssa’yı Gebze, Dakibyza’yı da Eskihisar olarak vermektedir. 1745 tarihinde bölgeye gelen Charles de Peyssonnel ise Eskihisar’ın Lbyssa olduğunu belirtmiştir. Bilge Bahar, “İzmit Körfezi Bizans Savunma Kaleleri” üzerine yaptığı çalışmada Lbysa ve Dakibyza’nın aynı tarih aralığında var olan iki farklı yerleşim yeri olabileceğini belirtmektedir. Bu iki yerin birbirine yakın olması, araştırmacıların Körfez’in kuzeyinde yer alan bu yerleşim yerlerinin konumu üzerinde bir uzlaşmaya varamamalarına sebep olmuştur.

Lbyssa şehrinin ve kalesinin ne zaman kurul-

duğuna dair Stephanos Byzantinos önemli bilgiler vermektedir. Stephanos Byzantinos, Lbyssa ile ilgili olarak “Libyssa, Bithynia’da deniz kıyısında kale, Alexandros’un kurduğu bir kenttir” der. Günümüze kadar ulaşamayan Lbyssa Kalesi üzerine Wiegand’ın çalışmasından da bahsedilebilir. Wiegand, Lbyssa Kalesi’nin taslağını çizmiştir. Planda 50 m genişliğinde köşelerinde yuvarlak kuleler bulunan beşgen bir yapı şeklinde belirtilen kalenin duvarlarının moloz olduğunu zikreder. Wiegand’dan sonra Dil Kalesi üzerine 1964 tarihinde Arif Müfit Mansel de bir araştırma yapmıştır. Wiegand’ın araştırmasının tekrarlandığı belirtilen Mansel’in araştırmasında, kalenin sadece temellerinin izlerine rastlanıldığı belirtilmiştir. Mansel 1968 tarihinde bölgeye geldiğinde, tepelerde olan kale kalıntılarının taş ocağı çalışmalarının sonucu yok olduğunu belirtmiştir. Kalenin Liman tarafındaki kalıntıları ise liman çalışması sebebiyle yok olmuştur.

KAYNAKÇA

Bilge Bahar, İzmit Körfezi Bizans Dönemi Savunma Yapıları Bağlamında Gebze, Eskihisar Kalesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2013; Clive Foss, Anadolu’daki Ortaçağ Kalelerinin İncelemesi II: Nikomedia, çev. F. Yavuz Ulugün, İzmit Rotary Kulübü Kültür Yayınları, İzmit 2002; F. Yavuz Ulugün, Kocaeli ve Çevresi Tarihi III Bizans Selçuklu Haçlılar Dönemi Bithynia, KYÖD Yayınları, İzmit 2010; Hasan Akyol, “İlkçağ ve Ortaçağ Seyahatnamelerinde Gebze ve Çevresi”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, C. 1, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2017, s. 739-747; Oğuz Polatel, “Orhan Gazi Gemici Vakfından Osman Gazi Köprüsüne İzmit Körfez Geçişi”, Uluslararası Orhan Gazi ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu Bildirileri, C. III, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2019, s. 18071820; Yasemin Nemlioğlu Koca, “Kocaeli Limanlarının Tarihsel Gelişimi ve Deniz Ticâreti”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Cilt II, Kocaeli 2015, s. 821-847.

İlhan GÖK