Derince’deki Endüstri Mirası

Derince Limanı içinde kalan marangozhane yapısının özgün kullanımı yük taşıyanlar için yatakhanedir. Yapının 19. yüzyıl sonunda inşa edildiği ve 20. yüzyılda Derince Travers Enjekte Fabrikasının kurulmasıyla demiryolu inşaatında ahşap travers üretmek için marangozhaneye dönüştürüldüğü arşivlerde görülmektedir. Özgün proje üzerinde “Caserne pr.60 portefaix” yazmaktadır Bu da “60 hamal için kışla” anlamına gelmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Genel Müdürlüğü (TCDDGM) Yol Dairesi arşivinde yapılan araştırmalar sonucunda yapıya ait özgün uygulama projesine ulaşılmıştır. Yapının günümüzdeki durumu incelendiğinde yapısal hasarlar olsa da imalatın projeye uygun olarak yapıldığı görülmektedir.

Kocaeli ili, Derince ilçesi, Deniz Mahallesi Derince Liman Sahası içinde bulunan yapının mülkiyeti Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollarına aittir. Yapının yakın çevresinde herhangi bir yapı bulunmamakla beraber etrafı liman açık depolama sahasıdır. Marangozhane yapısı İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kurulunun 20.01.2000 tarih ve 5483 sayılı kararı ile taşınmaz kültür varlığı olarak tescillenmiştir.

Yaklaşık 35 x 7,5 m boyutlarında olan dikdörtgen planlı yapı kagir taş duvarlı olup tek kat yüksekliğindedir. Çatısı ahşap makaslı olan yapının çatısı çökmüş ve metruk durumdadır. Ortalama duvar kalınlığı 50 cm olup duvarlar tuğla hatıllı moloz taş duvardır. Duvarlar içten sıva ile kaplı ve boyalıdır. Dört duvar ile çevrili olan yapının güneyinde tuğla duvar ile ayrılmış başka bir mekân bulunmaktadır. Yapının tüm çatısı çökmüş ancak tuğla duvar ile ayrılmış mekânının çatısı ayakta kalmıştır. Kuzeydeki mekânın doğu ve kuzey duvarında iki adet giriş kapısı boşluğu bulunmaktadır. Mekânın zemini tamamen molozlar ile kaplı olup bitkisel oluşumlar zemini sarmıştır.

Güneyde yer alan mekânın duvarları sıvalı olup boyalıdır. Mekânın güney duvarı üzerinde iki adet üzeri kemerli pencere ve bir adet duvar ile yarısı kapatılmış kapı boşluğu bulunmaktadır. Kuzey duvarı üzerinde iki adet asri pencere ve bir adet kapı boşluğu bulunmaktadır. Mekânın güneydoğu köşesinde duvar ile ayrılmış 1,35 x 1,60 m boyutunda küçük bir alan bulunmakta olup bu alana kuzeyinde bulunan kapı boşluğundan girilmektedir. Mekânın tavanının bağdadi sıva ile kaplandığı anlaşılmaktadır.

Kuzey cephesi bir adet kemerli pencere ve giriş kapısı boşluğu içermektedir. Cephe sıvalı olup boyalıdır. Kapı boşluğu etrafında metal profil dolanmakta olup pencere kemerleri tuğladandır. Cephe köşelerinde bulunan taş söveler cephede bulunan tuğla hatıl hizasına kadar yıkılmıştır. Çatı tamamen tahrip olmuştur. Doğu köşesinde bulunan taş örgü tamamen çözülmüş ve köşe tamamen ayrılmıştır. Kapının doğusunda bulunan duvar alanında pencere altı ve üstünde yapısal çatlaklar bulunmaktadır.

Sıvalı ve boyalı doğu cephesinde on bir adet üzeri kemerli pencere, bir adet duvar ile kapatılmış kapı ve bir adet metal giriş kapısı bulunmaktadır. Cephenin saçağı tamamen tahrip olmuş ancak güney ve kuzey köşelerinde çatı saçağı ayaktadır. Cephede zemine yakın kesimlerde neme bağlı sıva kabarmaları ve yer yer sıva dökülmeleri bulunmaktadır. Cephenin güneyden üçüncü penceresi kapıya çevrilmiş ancak daha sonra tuğla duvar ile kapatılmıştır. Kuzey köşesi yıkılmış olmakla beraber güney köşe taş söveleri sağlam olarak durmaktadır.

Güney cephesinde iki adet üzeri kemerli pencere ve ortasında yarısına kadar kapatılmış ve pencereye çevrilmiş olan kapı boşluğu bulunmaktadır. Cephe batısında köşeye yakın tuğla baca bulunmaktadır. Çatı saçağı yıkılmış ancak iç mekânda bulunan çatının aşıkları cephede görünmektedir. Doğu ve batı köşe taş söveleri sağlam şekilde ayaktadır. Bacanın çatı sonrası yıkılmıştır. Pencere ve kapı üzerinde bulunan kemerlerde kemer üzerinden başlayarak çatıya ve köşelere giden yapısal çatlaklar bulunmaktadır. Baca yapıdan ayrışmış ve düşeyden ayrılmıştır. Zemine yakın kısımlarda sıvada kabarmalar bulunmaktadır. Batıda bulunan pencere üzerinde saçak hizasında sıva dökülmeleri ve duvarda boşalma bulunmaktadır.

Batı cephesinde on üç adet üzeri kemerli pencere bulunmaktadır. Cephe sıvalı ve boyalıdır. Tam ortada bulunan pencere kapı açılması için yıkılmış ancak daha sonra tuğladan örülerek tekrar pencere haline getirilmiştir. Cephede saçak tamamen yıkılmış olup sadece güney köşesinde çatı saçağı bulunmaktadır. Kuzey köşesinde köşe taş söveleri yıkılmış ve duvarda boşalma bulunmaktadır. Kuzey köşesine yakın pencere üzerinde ve altında yoğun yapısal çatlaklar bulunmaktadır. Cephede zemine yakın bölümlerde sıva dökülmeleri bulunmaktadır. Cephenin güney köşesinde pencere alt ve üstünde yapısal çatlaklar bulunmaktadır.

Yapıda özgün olduğu düşünülen iki adet pencere düzeni bulunmaktadır. İlkinin üzeri tuğla kemerli olup dış cephede tuğla kemer sıvasız penceredir. Pencere düşey söveleri kesme taş olup denizlik de kesme taştır. Diğer pencere ise asri pencere olup güney ve kuzey mekânlarını birbirinden ayıran duvar üzerindedir. Doğu cephesinde bulunan demir kapı hariç, yapıda kapı bulunmamaktadır. Güney cephesinde ortada bulunan kapı boşluğu kapatılarak pencereye çevrilmiştir. Zemine kadar inen taş sövelerdeki bu açıklığın özgün halinde kapı olduğu anlaşılmaktadır. Yapı, Safi Port Derince Limanı içerisinde yer almaktadır. Etrafı sert zeminle çevrilidir. Yapı hasarlı ve atıl halde durmaktadır.

KAYNAKÇA

Bahadır Bozdağ, Derince Marangozhane Restitüsyon Raporu, İzmit, Kocaeli, 2015; Bahadır Bozdağ, Derince Marangozhane Rölöve Raporu, İzmit, Kocaeli, 2015.

Emre KİSHALİ