Yol, haberleşme

Derbend, İznik ve Hersek arasında yer alır. Gebze’den sonra at hızı ile 9 saattir. 1722’den sonra “Kızderbendi” olarak geçmektedir. Arap kaynaklarında ise “Gavurköy” olarak anılır. Mehmed Haşim, 18. yüzyılın sonlarına doğru kaleme aldığı Fî Ahvâl-i Anapa ve Çerkes adlı eserinde Derbend halkının Rumeli’den gelenler tarafından oluşturulduğunu yazmaktadır. Haşim, Derbend’in “kız” adını alışıyla ilgili bir hikâye aktarır. Buna göre Derbend halkının bir kısmı bağ ve bahçe işleriyle uğraştığından, diğer kısmı da bağ ve bahçe bekçiliği yaptığından köyde kızlardan başka kimse bulunmamaktadır. Bu nedenle Derbend’in adının “Kızderbendi” olduğunu anlatır. Hac yolcuları da burayı yolcuların ihtiyacı olan her şeyi kadınların sattığı yer olarak tanımlarlar.

Evliya Çelebi burayı Yalova kazası sınırında 100 haneli, bir camili, iki hanlı, şenlikli bir yer olarak tarif eder. Halkının muaf ve müsellem reayadan ve gayrimüslimlerden oluştuğunu bildirir. Söz konusu reayanın Yalova Kalesi’nden sonra Kırkgeçit derelerinde yolları temizlemekle ve kılavuzluk etmekle görevli olduklarını yazar. Kırkgeçit derelerinin harami yatağı olduğunu söyler. Anlaşılan adı geçen grup aynı zamanda buranın yol güvenliğini sağlamaktadır. Evliya Çelebi Derbend’i gayet bakımlı bulur. Nitekim hacılar, seyyahlar ve tüccarlar Derbend menzilinde her şey bulunduğunu söylerler. Derbend’te süt, yoğurt ve bostan boldu. Su kaynakları zengindi. Bu nedenle İstanbul’dan gelen yolcular bir şey bulamadıkları Hersek’te durmadan Kızderbendi’ne geçerlerdi.

İstanbul’dan Mısır’a giden Albay William Martin Leake ve General Koehler 20 Ocak 1800 tarihinde Kızderbend köyüne uğradılar. Leake ve Koehler burada üretilen ipeğin mükemmel olduğunu yazdılar. Bu bilgiyi daha sonra gelen gözlemciler de teyit etmektedir. İpeğin Bursa’ya gönderildiğini vurgularlar. Hacılar ve tüccarlar gibi onlar da burada konaklamayı tercih ettiler. Yamaçları bağla kaplı olan köyde iyi kalitede şarap elde edildiğini de not ettiler. Rus ordusunda albay olarak hizmet veren Serristori, 1828 yılında Kızderbend’ini yaklaşık 150 yıl önce göç eden Bulgarlardan oluşan 150 hanelik köy olarak tanımlamaktadır. Köylüleri çalışkan ve zengin bulur. Köyün etrafında çiftlikler olduğunu kaydeder. Derbend’in İstanbul veya İznik tarafına giden yolcuların konaklamaktan keyif aldıkları bir menzil olduğu aşikardır. Nitekim 1829 yılında kendisine kılavuzluk eden Tatar ile gezen George Thomas Keppel Albemarle Hersek’ten sonra gecelemek için Kızderbend’e geçmek istese de kılavuzun hatası nedeniyle Karamürsel’e geldiklerini yazmıştır.

KAYNAKÇA

Feridun M. Emecen, İlhan Şahin, “XVIII. Yüzyılın Sonlarında Bir Osmanlı Seyyahının Kocaeli ve Yöresi ile İlgili Tespit ve Gözlemleri”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, Kocaeli 2016, s. 511-115; Franz Taeschner, Osmanlı Kaynaklarına Göre Anadolu Yol Ağı, çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul 2010, s. 147; Anonim Menâzilü’l-Hâcc’dan aktaran Tahsin Hazırbulan, “Anonim Bir Menazil-i Hacca Göre Kutsal Yolculuğun Durak Noktaları: Menazil-i Gökbuze ve Menazil-i Hersek ma’ Derbend-i Yeni Köy”, Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi ve Kültürü Sempozyumu IV, Kocaeli 2018, s. 1957-1973; F. Yavuz Ulugün, Seyahatnamelerde Kocaeli ve Çevresi, İzmit 2008, s. 91, 151, 153; Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, C. 3/1, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, İstanbul 2006, s. 3; Latif Armağan, “ XVIII. Yüzyılda Hac Yolu Güzergâhı ve Menziller (=Menâzilü’l- Hacc)”, Osmanlı Araştırmaları, XX, (2000), s. 73-118.

Emine DİNGEÇ