Çarli Plajı, İzmit Körfezi

Derya Hamamı olarak da adlandırılan deniz hamamları ile ilgili bilgiye en erken Evliya Çelebi’nin Seyahatname adlı eserinde rastlanır. 1600’lü yıllara dayanan bir geçmişi bulunan deniz hamamları; denizin içinde suya dayanıklı keresteden inşa edilen dört tarafı kapalı, ortası havuz şeklinde bırakılmış ve çevresi ızgaralar ile kapatılmış yapılardı. Dışarıdan bakıldığında kapalı bir kutu gibi görünürdü. Kıyıya yine kazıklar üzerine oturtulmuş bir köprü ile bağlanırdı. Fiziksel ve teknik özellikleri nizamnamelerle düzenlenir, İstanbul Şehremaneti başmühendisi yapıyı kontrol eder eğer yapı doğru inşa edildiyse kullanılmasına izin verilirdi. Büyüklükleri değişkenlik gösterebilirdi. Mevsimlik olarak inşa edilen bu yapıların keresteleri deniz mevsimi bittiğinde sökülür ve bu keresteler ertesi yıla saklanırdı.

Deniz hamamları umumi ve hususi olmak üzere ikiye ayrılırdı. Hususi deniz hamamları yalıların kenarına inşa edilip onlara ait mekanlar iken umumi deniz hamamları daha büyük ve genel kullanıma açık mekanlardı. Kadın ve erkeklerin ayrı kullanımına tahsis edilen bu hamamlar sürekli denetlenen alanlardı. Türk kültürüne has hamam yapılarından yüzmek ve serinlemek için kullanılmasıyla değişiklik gösteren bu mekanlarda yüzme bilmek zorunluluğu yoktu. Bu özellikleriyle deniz hamamları, İstanbul’un derinliği ve rüzgârı yüzmeye uygun olan birçok sahilinde bulunmaktaydı. Ancak deniz hamamı sadece İstanbul’a özgü yapılar değildi. 19. yüzyılın sonlarına gelindiğinde Osmanlı coğrafyasında denize kıyısı olan şehirlerinin birçoğunda deniz hamamları bulunmaktaydı. İzmir, İzmit, Antakya, Mersin, Lübnan, Lazkiye, Bingazi, Selanik ve hatta yüzmeye elverişli Karadeniz kıyılarında dahi deniz hamamı bulunmaktaydı.

İzmit Körfezi’nde yüzülen 1930’lu yıllarda hala Deniz hamamı yapısına rastlanmaktaydı. 1938 yılında Efe Akaryakıt İstasyonu açıklarında bulunan seyyar deniz hamamının sol kısmında bir kabin bölümü, sağ kısmında ise bir gazinosu bulunmaktaydı. Altı ızgara ile kapatılmış olan havuzuyla yüzme bilmeyenlerin de vakit geçirdikleri gözde mekanlardan biriydi.

1940’lı yıllarda Hereke Sümerbank Fabrikası’nın kamahane tarafına fabrikanın yaptırmış olduğu deniz hamamında Sümerspor’un yüzme takımı antrenman yapardı. Bunun yanında İzmit’in Çarli Plajı olarak bilinen mevkiinde de yine bir deniz hamamı bulunmaktaydı.

Az sayıda da olsa 1970’li yıllara kadar varlıklarını sürdüren bu yapı ve gelenek aslen mütareke yıllarında İngilizler tarafından Florya’da kadın ve erkeklerin birlikte denize girebildikleri bir plaj açmalarıyla değişmeye başladı, 1924 yılı deniz mevsimi sonrasında eski sıklıkta kullanılmaz oldu.

KAYNAKÇA

Kamil Şahin, “Deniz Hamamı”, DİA, Cilt: 9, İstanbul, 1994, s. 155; Süleyman Beyoğlu, “Osmanlı Deniz Hamamları”, https:// dergipark.org.tr/tr/download/article-file/9914; Deniz Hamamları, https://www.peramuzesi.org.tr/blog/deniz-hamamlari/1284; Hereke Spor Tarihi Yüzme, https://herekeli.com/hereke/hereke-spor-tarihi/ hereke-yuzme-tarihi/

Çiğdem KÜLÇÜR