Darıca, Bağlarbaşı Mahallesi’ndeki Tarihî Bina

Kocaeli ilçelerinden biri olan Darıca, bugünkü adını sahilin kuzeyinde bulunan ve şu an tek bir burcu ayakta kalmış olan Darıca kalesinden almıştır. Kale, Bizans döneminde muhtemel saldırılara karşı inşa edilmiş olup kalenin bilinen ilk ismi Tararion’dur. Bilinen diğer isimleri ise Toricion, Kalos Agros ve Darıca’yı Türklerin almasıyla beraber yerli Rumların ifade ettiği şekliyle Arecu’dur. Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde ise Darıca, Dar Uca olarak belirtilmiş, bu kullanım Cumhuriyet döneminde Darıca haline gelerek günümüzde de bu şekilde kullanılmaya devam etmiştir.

Darıca’nın tarihine bakıldığında buranın MÖ 12. yüzyıl başlarında Yunan menşeili kavimlerin istilasına uğradığı görülmektedir. Bu istilaların yerleşik düzene geçilmesiyle paralel bir olgu olduğu ifade edilmektedir. Bitinya Krallığı’nın Roma İmparatorluğu’na bağlanmasıyla beraber 1329’da gerçekleşen Pelekonon Savaşı’na kadar Darıca, Bizanslıların hükümranlığı altında varlığını sürdürmüştür. 1329’daki savaşta ise Darıca, Bizanslıların yenilgisi üzerine Osmanlı Devleti’nin hakimiyeti altına girmiş bulunmaktadır.

Ankara Savaşı’nda (1402) I. Bayezid’in Timur’a yenilmesiyle birlikte ortaya çıkan taht kavgaları ve bunun sonucunda Osmanlı Devleti’nde Fetret Devri adı verilen bir bunalım devrinin ortaya çıkmasıyla, I. Bayezid’in oğlu Şehzade Süleyman Çelebi, tahtı ele geçirebilmek maksadıyla destek elde edebilmek için Gebze, Hereke, Eskihisar, Darıca’yı Bizans İmparatorluğu’na vermiştir. Bunun neticesinde Darıca, yeniden Bizans topraklarına katılmıştır. Darıca’nın yeniden ve nihai olarak Osmanlı toprakları içine dahil olması, Sultan Sultan Mehmed’in komutanlarından olan Gazi Timurtaşoğlu Umurbey’in burayı ele geçirmesiyle gerçekleşmiştir. Fethedilmiş olan bu topraklar, Sultan Mehmed tarafından Bursa’daki imaretine vakfedilmiştir. Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı yıllarındaki dönemde bazı azınlıklar ve yerli çetecilerin yağmasına maruz kalan Darıca’dan göçler yaşanmış, Türklerin yerlerine dönüşü işgalcilerin 1921 senesinde Darıca’dan çekilmesiyle gerçekleşebilmiştir. Hem Osmanlı tarihi içindeki yeri hem de içerdiği tarihi eserler açısından büyük bir öneme haiz olan Kocaeli, farklı ilçeler bazında tarihi binaların çeşitliliği açısından da değerli yapıları bünyesinde barındırmaktadır. Bu anlamda Kocaeli ilçelerinden Darıca bünyesinde bulunan yirmi iki tarihi eser statüsündeki kayıtlı ev, mektep ve postane binası gibi yapılarla dikkat çekici yerlerden biridir. Örnek olarak 1875’te yapılan 1882 senesinde ise hizmete açılmış olan İskoliye Mektebi bulunmaktadır. Tarihi eğitim kurumunda 1964 senesine kadar eğitim öğretim devam etmiş ve eğitimi sekteye uğratan tek olay 1900’lü yılların başındaki büyük yangın olmuştur. Kısa bir zaman aralığında kaymakamlık binası olarak hizmetini sürdüren binanın büyük kısmı, 1999 yılındaki Marmara Depremi’nde yıkılmıştır. Bir sahil kasabası özelliklerini barındıran Darıca’nın tarihine bakıldığında, özellikle seyyahların eserlerinde büyüklüğü ve büyük bir kısmının Rumlar olmasıyla öne çıkmıştır.

Bunun yanında Darıca tarihindeki en sarsıcı olaylardan biri, 20. yüzyıl başlarında, 17 Kasım 1910’da Darıca’nın Rum mahallelerinden birinde başlayan ve uzun saatler boyunca söndürülemeyen yangın hadisesi olmuştur. Yangının etkisine bakıldığında, 1400 haneye sahip olan Darıca’da 800-900 arasında ev ve işyerinin yanmış olduğu görülmektedir. Basına günlük olarak yansıyan verilere göre toplam 815 ev, 90 dükkân, 40 mağaza, 2 yağhane, 1 ayazma, 11 fırın, 4 kilise, 1 hamam, 9 kahvehane, 1 eczane, 2 han ve 9 bekâr odası yanmakla beraber, 322 ev, 9 dükkân, 30 mağaza, 5 yağhane, 4 fırın, 11 kahvehane, 1 eczane, 2 samanlık, 2 değirmen, 1 Duyun-ı Umumiye idare binası ve bir cami yangından kurtulmuş bulunmaktaydı. Darıca’da çıkan bu yangın, dönemin İkdam, Tanin ve Yeni Tasvir-i Efkar gibi gazetelerinde de yankı bulmuş ve yangınla ilgili haberler basında geniş yer kaplamıştır. Yangından zarar gören halka yapılan yardımlar da dikkat çekicidir. Padişah Sultan Reşat saray bütçesinden maddi yardımda bulunmuş, Fransız sefiri Maurice Bompart da Üsküdar Mutasarrıflığı’na Darıca’da yangın felaketine uğrayanlar için 20 lira maddi yardımda bulunmuştur. Benzer şekilde, banker Zarifi’nin de Rum patriğine para gönderdiği ve patriğin gönderilen parayı, Darıcalı felaketzedeler tarafından geçici olarak kullanılmak üzere kilise inşasına ayırmak üzere kullanılacağı basına yansımıştır. Darıca halkına yardımcı olabilmek adına yangından sağ salim çıkabilen eczaneler ihtiyacı olanlara ücretsiz ilaç dağıtmış ve ayrıca Darıca’daki un fabrikasının müdürü Hacı Vasiliyoto Darıcalıların günlük bin okkalık ekmek ihtiyacını karşılayarak yüz elli adet battaniye yardımında bulunmuştur. Yangın söndürüldükten sonra ise Darıca’nın yeniden imarı meselesi gündeme gelmiştir. Zira Darıca’nın imarı; bazı ihmaller, Trablusgarp Savaşı ile hemen ardından patlak veren Balkan Savaşları ve siyasi gelişmeler ile beraber gecikmiştir. Büyük bir yangın atlatan Darıca’nın günümüze taşınan tarihi eserlerinden biri Darıca yangınında da tulumbacıların yeri olduğu tahmin edilen, Bağlarbaşı Mahallesi’nde 120 pafta, 5105 parselde bulunan tarihi itfaiye binasıdır. İtfaiye binası, Osmanlı’nın son döneminde inşa edilmiş olup Alman mimari etkisinin esintilerini taşımaktadır. Fark edilebilir derecede yapılmış olan yükselmeler, yapının daha dik bir formda olması, ek olarak, mekânın içine daha aydınlık bir atmosfer sağlayan büyük ve yüksek pencere açıklıkları ve dik eğimli çatısı buna örnektir. İtfaiye binası, restorasyon çalışmaları kapsamında güçlendirilmiş, çatı onarımı yapılmış ve binadaki yıpranmış, değişmesi elzem olan ahşaplar özgün yapısına uygun olarak yenilenmiştir. Kurul onaylı projeye göre yenilenmiş bulunan ve Osmanlı döneminde tulumbacıların bulunduğu itfaiye binasının restorasyon işlemleri 2016 yılında tamamlanmıştır. Yeniden hayata geçirilen bina, Türkiye Gençlik Vakfı (TÜGVA) Darıca Şubesi’ne verilmiş bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

https://www.kocaeli.bel.tr/tr/main/news/haberler/3/daricadaki-tarihi-itfaiye-binasinin-restorasy/26687; Erişim Tarihi, 15 Ekim 2021; https://www.kocaeli.bel.tr/tr/main/pages/darica/219, Erişim Tarihi, 15 Ekim 2021; https://www.marmaragazetesi.com/daricadaki-o-bina-tugvaya-verildi-137940h.htm, Erişim Tarihi, 15 Ekim 2021; https://www.kocaeligazetesi.com.tr/haber/5490247/daricada-tarihi-rum-evleri-restore-edilecek, Erişim Tarihi, 15 Ekim 2021; http://www.gebzegazetesi.com/gundem/daricanin-tarihi-yapisi-h16632. html, Erişim Tarihi, 15 Ekim 2021; Fikrettin Yavuz, “Büyük Darıca Yangını (17 Kasım 1910)”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, 817-851, s. 818, 819; 823; 840; Fikrettin Yavuz, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Sahil Kasabası: Darıca”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, 869881, s. 871, 872.

Özge ASLANMİRZA