Tarihi ve Kültürel Miras

Darıca’daki kale ilçenin merkezinde, kıyıdan yaklaşık 200 metre yukarıda körfezin girişi ve hakim bir sırt üzerinde kurulmuştur. Kalenin bulunduğu mevkii, Darıca merkezinde bugün Zincirlikuyu Mahallesi sınırları içerisinde Eski Hükümet Caddesi ile Kahveciler, Yağhaneciler ve Kale Sokakları arasında bulunmaktadır. Darıca Kalesi’nin tam olarak hangi tarihte inşa edilmiş olduğu bilinmese de, yapı özelliklerinden hareketle kuruluşu, Bizans dönemine tarihlendirilir. Kalenin inşa sürecinin Bizans’ın iki hanedanlık döneminde gerçekleştiği düşünülmektedir. Bunlardan ilki 1081-1185 tarihleri arasında Bizans İmparatorluk hanedanı olan Komnenoslar dönemidir ki bilhassa I. Manuel Komnenos’un devrinde (11431880) yapılan İstanbul surları ve diğer yapılarla benzerlik gösterilmesi kalenin ilk olarak bu dönemde inşa edildiğine işaret etmektedir. İkincisi ise Paleologlar dönemi (1259-1453) olup kale burcunun hisardan önce yapılmış olması ve hisarın yapım özelliklerinin Paleologlar dönemine benzemesi buna sebep olarak gösterilmektedir. Anlaşıldığı kadarıyla, Darıca Kalesi Komnenoslar devrinde inşa edilmiş, sonraki süreçte ise yeni eklemeler yapılarak genişletilmiştir. Kaynaklarda geçen ilk adı Tararion olan Darıca Kalesi sonrasında Toricion-Daritzion-Ritzion adlarını almış ve kasaba her dönem kalenin adıyla anılmıştır. Kalenin inşa sebebinin Bizans’a yapılacak saldırıların önlenmesi ve körfezin güney sahillerine güvenli geçişlerin sağlanması olduğu düşünülmektedir.

Günümüzde kaleden ayakta kalan yuvarlak burcun ve kıyıya yakın sur parçasının diplerinde büyük taşlar kullanılmıştır. Eski devirlerdeki kayıtlarda kale surlarının güney batı ucundaki burcun yaklaşık 20 metre yüksekliğinde ve 2 metre çapında olduğu ifade edilmektedir. Burç ve surların üst kısımlarında sıralı taş ve tuğla kullanılmış, burcun üst kısmı ise dikine sıralanmış tuğlalar ve bir sıra taş bir sıra tuğla dizilmek suretiyle inşa edilmiştir. Kalenin burcu geniş dört köşe bloklardan oluşan bir zemine oturtulmuş olup kırık tuğla ve küçük taşlardan örülmüştü. Burcun içinde geniş yuvarlak bir iç oda vardı ve buraya tuğlalı bir tonozdan geçilmek suretiyle ulaşılıyordu. Burası büyük yuvarlak ahşap kirişlerle desteklenen güçlendirilmiş bir zeminle iki kata ayrılmıştı. Üst kısımdaki kemerlere yerleştirilmiş mazgallar, bitişik duvarları örtmek için kuzey ve güney yönüne bakmaktaydı. İç duvarlarda, bol miktarda gri yüzey harcı ile harçlı moloz kullanılmıştır. Ancak mazgalların kemerleri iri taş ve tuğladan daha dikkatli bir şekilde inşa edilmiştir. Kale burcundan kısa bir rampa ile bitişik sura geçiliyordu. Geniş kayalardan oluşan bir temele oturtulan surun genişliği 1.85 kalınlığı ise 2.10 metredir.

1640 yılında Darıca’yı ziyaret eden ünlü seyyah Evliya Çelebi, kalenin deniz kenarında yalçın kaya üzerinde, kare şeklinde çok büyük ve sağlam bina edilmiş, taştan ve çetin bir kale olduğunu ifade etmektedir. Kalenin deniz tarafında bir kapısı olduğunu “Limana nazır bir kapusu vardır” sözleriyle belirten Evliya Çelebi, kalede asker olmadığını, içinde 20 kadar kiremit örtülü ev ile bir cami olduğunu, çarşısı, pazarı ve hamamının olmadığını kaydetmektedir. Kalenin bir diğer özelliği sahildeki limana kadar toprak altından gidilen gizli bir tünele sahip olmasıdır. Bununla birlikte kalenin bugün ayakta kalan burcunun alt kısmına bitişik yapılmış ve 20. yüzyılın ikinci yarısına kadar varlığını devam ettiren “Kale Çeşmesi” adı verilen bir çeşmesi de vardı.

Günümüzde Darıca Belediyesi’nin mülkiyetinde olan kale, Cumhuriyet döneminde uzun süre eğlence mekânı olarak kullanılmıştır. Zaman içerisinde düğün, sünnet ve cemiyetlere ev sahipliği yapmış olan kalede konserler icra edilmiş, Halk Eğitim Merkezi de kale bünyesindeki bir binada biçki dikiş kursu faaliyetleri yürütmüştür. Bir süre çay bahçesi olarak kullanılan kale ve çevresi 1990’lı yıllarda belediyenin çalışmaları ile yeniden düzenlenmiş, dinleneme alanı ve park haline getirilmiştir. 2000’lı yıllarda içerisinde restoran ve kafe işletmelerinin olduğu kale, Kale Park adıyla anılmıştır.

2012 yılında Darıca Kalesi’nin restore edilmesi gündeme gelmiş, Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü, Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı ile Darıca Belediyesi arasında görüşmeler yapılmıştır. Bu çerçevede Darıca Kale’den sahilde bulunan Cevher Dudayev Parkı’na bir teleferik hattının inşa edilmesi gündeme gelmiştir. Planlanan çalışmalarla birlikte Kale’nin restorasyonu ve halihazırda ayakta olan tek burç ile birlikte toprak altında olduğu düşünülen diğer burçlarının ayaklarının da ortaya çıkarılması ve böylece Darıca’nın geçmişinin gün yüzüne çıkarılmasının hedeflendiği ifade edilmiştir. 2020 yılında Darıca Belediyesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı ile ortak bir çalışma planlayarak kalenin aslına uygun bir şekilde restore edilmesi için çalışmalara başlandığını duyurmuştur.

KAYNAKÇA

Darıca Vizyoner İlçe Kitap ve Belgeseli, yay. haz. İsmail Kahraman, Darıca Belediyesi Kültür Hizmeti, Gebze Gazetecilik ve Matbaacılık Tesisleri; Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Dersaadet İkdam Matbaası, C. 2, İstanbul, 1314; Foss Clive, Survey of Medieval Castles of Anatolia II Nicomedia, The British Institute of Archaeology at Ankara, 1996; Kocaeli Gebze Darıca Dilovası Çayırova Ansiklopedisi, yay. haz. İsmail Kahraman, Gebze Gazetecilik ve Matbaacılık Tesisleri, Kocaeli 2013; Mutlu Kerem Kolcuoğlu, Karye-i Darıca’dan Darıca İlçesine, Cinius Yayınları, İstanbul 2013; Vilademir Mırmıroğlu, “Orhan Bey ve Bizans İmparatoru III. Andronikos Arasındaki Pelekanon Muharebesi”, Belleten, XIII (1949), s. 309-321; Osmanlı Belgelerinde Darıca, haz. Said Öztürk, Darıca Belediyesi Kültür Armağanı, İstanbul 2005; W. M. Ramsay, The Historical Geography of Asia Minor, Cambridge University Press, New York 2010; SALT Araştırma, Ali Saim Ülgen Arşivi; F. Yavuz Ulugün, Kocaeli ve Çevresi Tarihi: Bizans, Selçuklu ve Haçlılar Dönemi Bithynia, C. 3, İzmit: Kocaeli Yüksek Öğrenim Derneği KYÖD, 2010; https://www.bizimdarica.com/mobil/kale-restore-ediliyor-teleferik-geliyor-h1433.html (02.09.2021); https:// zune-cikacak-41517191 (02.09.2021); https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/84703 (11.10.2021).

Fikrettin YAVUZ