Yerel Yönetim
Darıca’da belediye teşkilatının kuruluş tarihi ile ilgili muhtelif bilgiler mevcuttur. Darıca hakkında yapılan çalışmalarda II. Meşrutiyet dönemi (1910) ve 1926 yıllarına işaret edilmektedir. Yüksel Atmaca 1959 tarihli bitirme tezinde belediye teşkilatının 1926 yılında kurulduğunu belirtmektedir. Bu tarih aynı şekilde sonraki çalışmalarda tekrar edilmiştir. M. Kerem Kolcuoğlu kitabında kaynağını göstermeden Darıca’ya nahiye statüsü verilme tarihinden hareketle 1885 yılında kurumsal anlamda olmasa da ilk belediye teşkilatının “Nahiyye-i Darıca Daire-i Belediyesi” adıyla kurulduğunu ifade etmektedir. Bununla birlikte yaptığımız arşiv taramasında Darıca’da belediye teşkilatının kurulmasına dair net bir tarih tespiti yapabileceğimiz herhangi bir belgeye ulaşamadık. Ancak Darıca’nın köyden nahiye statüsüne çıkarılması sonrasında belediye teşkilatının kurulduğuna işaret eden emareler mevcuttur.
1883 yılı Ocak ayı başlangıcında yaklaşık 200 imza ile kaza merkezi olma talebi kabul edilmemiş olsa da, 782 hanede 4290 kişinin yaşadığı Darıca’nın nahiye statüsüne çıkarılmasına karar verilmişti. Bu kararın Şura-yı Devlet tarafından onaylandığı tarih Eylül 1885’tir. Adliye müfettişi Şefik Efendi ve Şura-yı Devlet muavinlerinden Nazif Bey’in 7 Mart 1883 tarihli raporunda, Darıcalıların kaymakamlığın Gebze’den Darıca’ya taşınma taleplerinin özellikle mali sebeplerle mümkün olmadığı fakat Darıca’nın nahiye olacak büyüklükte olduğu kaydı düşülmüştü. Darıca halkının taleplerinden yaklaşık iki buçuk yıl sonra 30 Eylül 1885 tarihinde Darıca’ya nahiye statüsü verilmiş, müdürü olarak 500 lira maaşla Hakkı Efendi tayin edilmiştir. Bu şekilde nahiye teşkilini müteakip Darıca’da bir belediye varlığına işaret eden ilk belgenin tarihi 22 Şubat 1887 tarihini taşımaktadır. Söz konusu belgede Darıca hükümet konağının kira bedelinin eskiden olduğu gibi belediye gelirlerinden karşılanması ifadesi, Darıca’da bir belediyenin o tarihten önce kurulduğuna delalet etmektedir. Söz konusu yazışma Darıca’daki nahiye teşkilinden iki yıl sonra yapılmıştır. Yazıda geçen “eskiden olduğu gibi” tabiri, belediye teşkilatının Darıca’nın nahiye statüsüne çıkarılmasının ardından kurulmuş olduğuna işaret etmektedir. Bu da belediyenin kuruluş tarihinin, nahiye oluş tarihi olan 30 Eylül 1885 veya hemen sonrası olduğunu göstermektedir. Sonraki süreçte Darıca’daki belediye teşkilatı hakkında arşiv vesikalarında muhtelif bilgilere ulaşmak mümkün oldu. Örneğin 1891 yılında Darıca’dan Fransa’ya ihraç edilen şarap fıçılarından belediye adına her fıçı için 100 para alındığı ve bunun yerleşmiş bir usul olduğu kaydedilmektedir. Tahsil edilen bu para ile yeni yapılmış olan Rum Okulu’nun önündeki çeşme ve sahilden Bağlarbaşı’na kadar olan yol ile kaldırım yapımı gibi imar faaliyetlerine girişilmişti.
Darıca tarihinde iz bırakan hadiselerden biri olan 1910 Kasım’ındaki büyük yangın hakkındaki vesikalarda Belediye Başkanı’nın ismi geçmese de, belediyenin Darıcalıların rahata erişmesi için Gebze Kaymakamı Memduh Bey ile birlikte çaba sarf ettiği görülmektedir. Darıcalılara evlerini yapmak üzere kredi onayı verilmesi üzerine, Darıca Belediye Heyet-i Umumisi adına belediye başkanı ile yangın komisyonu reisi ve ihtiyar heyeti temsilcisi tarafından Dahiliye Nezareti’ne teşekkür telgrafı çekilmiştir.
Dünya Savaşı’nın en şiddetli şekilde devam ettiği 1915 yılı baharında mülkiye müfettişlerinin yaptığı teftiş sırasında Darıca Belediyesi’nden menfi bir şekilde bahsedilmektedir. Belediyenin emin ellerde olmadığına vurgu yapan mülkiye müfettişi Ali Haydar Bey, belediyenin, imzalarını bile Türkçe atamayacak derecede Türkçeye bigâne ve Osmanlılık hissiyatını taşımayan şahısların uhdesinde olduğuna vurgu yapmaktadır. Nahiye Müdürü Haydar Bey de Belediye işlerinin soruşturulması için Gebze Kaymakamlığı’na birçok yazı yazmış olduğunu kaydetmektedir. Yapılan teftişte 1911 ve 1912 yıllarındaki Darıca Belediyesi’nin bütçelerinin sıkıntılı olduğu, harcamaların belediye başkanı arzusu ve keyfine göre yapıldığı kaydedilmekte ve mevcut başkan ile ciddi bir iş görmenin mümkün olmadığının ve değiştirilmesi gerektiğinin altı çizilmektedir. Kendisinden şikâyet edilen belediye başkanının ismini arşiv belgelerinde tespit edemedik. Osmanlı döneminde ismini tespit edebildiğimiz tek belediye başkanı Osman Ağa’dır. İzmir’in işgali üzerine Anadolu’nun her tarafında mitingler yapılmış, İstanbul ve itilaf devletleri temsilcilerine şikâyet telgrafları çekilmişti. 20 Mayıs 1919 tarihinde Darıca’dan gönderilen telgrafın altındaki isimlerden biri de imzayı Darıca halkı adına atmış olan Osman Bey’dir. Bir süre sonra Yunan işgal kuvvetlerinin Darıca’ya gelmesi üzerine Rum Mektebi’ne çağrılan ve okul mütevellisi tarafından başkanlık mührü elinden alınan yine Osman Bey’dir. Bu sırada Yunan komutan, Dimitri adından bir Darıcalı Rum’u belediye başkanı tayin ettiğini ilan etmişti. Darıca’nın düşman işgalinden kurtuluş tarihi olan 21 Ağustos 1921’e kadar nahiyedeki muğlak belediye yönetimi bu şekilde devam etmiş olmalıdır. Cumhuriyet’in ilanını müteakip ilk belediye başkanları ve faaliyetleriyle ilgili maalesef sınırlı bilgi elde edebildik. 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı kanun gereği belediye başkanları ve meclis üyelerinin seçimle işbaşına gelme kararına kadar, üç isim belediye başkanlığı yapmıştır. Bunlar Galip Ağa, Recep Efendi ve İsmail Bayramoğlu’dur. Cumhuriyet ile birlikte Darıca’da belediye teşkilatı yeniden teşkil edilmiş ve Yalı Mahallesi’ndeki ahşap yapılardan birinde hizmete başlanmıştı. Cumhuriyetin Darıca’daki ilk belediye başkanı, Yunan işgalinde zulme maruz kaldığı için Kartal’a göç etmek zorunda kalan Galip Ağa (Cavlak) oldu.
Erken Cumhuriyet döneminde yukarıda da bahsedildiği üzere Darıca Belediyesi’nin faaliyetleriyle ilgili sınırlı bilgi elde edebildik. Bu bağlamda Darıca Belediyesi’nin meclis salonunda bulunan belediye başkanları fotoğraflarındaki tarihlere göre 1929 yılında belediye başkanlığı koltuğunda oturan İsmail Bayramoğlu bir ihale ilanı vermişti. Belediye’nin 260 metre uzunluğunda 7 santimetre genişliğinde demir su borusu almak üzere ihaleye çıkması, Darıca’nın uzun süre daha devam edecek olan su sorununa çözüm bulma çabası olarak görülebilir.
Belediye başkanının ilk kez seçimle iş başına geldiği Ekim 1930 seçimleri, Darıca’da çok hararetli geçmişti. Gazetelere bile yansıyan haberlere göre, Darıcalı Halk Partililer, Serbest Fırka adayının kazanacağını hissedince, halkı bunaltıp telaşa sebep olmuşlardı. Halk Fırkası adayının 100 oyuna karşılık Serbest Fırka adayı 400 oy almış ve seçim üç gün uzatılmıştı. Muhtemelen bu çekişmeli seçimin kazanını Fadıl Sünear olmuştur. Halef selef durumundaki Sünear ve Bayramoğlu’nun belediye başkanlıkları esnasındaki faaliyetlerini 1930’lu yıllarda birkaç kez Darıca’yı ziyaret etmiş olan Ragıp Kemal Bey’den öğreniyoruz. Kemal Bey 22 Aralık 1932’de Darıca’ya yaptığı ilk ziyaretinde, Belediye Başkanı Fadıl Bey ile nahiye müdürünün çalışkan ve iş yapmaya hevesli olduklarını kaydetmektedir. Söylediğine göre 5900 lira geliri olan belediye, 9 kilometrelik bir yol, bir yangın söndürme su deposu, güzel bir mezhaba ve iskele, dört çeşme ve demir borularla su yolları yaptırmıştı. Bir sonraki sene belediyenin hedefinde sokakların düzenlenmesi, bir çocuk bahçesi ile park ve yol kenarlarının ağaçlandırılması vardı. Fakat belediyenin en önemli amacı o yıl içerisinde elektriğin kasabaya getirilmesi ve Darıcalıların bu “nurdan” istifade etmeleriydi. Belediyenin yapmayı düşündüğü bir diğer hizmet ise haftada bir gün kasabada bir pazar kurulması idi. Birkaç yıl sonra tekrar Darıca’ya gelen Kemal Bey’in verdiği bilgiye göre Fadıl Sünear iki yıl sonra askerlerin de yardımıyla büyük ve şirin bir park yapıp içini ağaçlandırmış, yine benzer bir parkı aynı şekilde iskele tarafında yaptırmıştı. İnşasına başlanan hamam da 1934 yılı baharında bitirilmek üzereydi.
14 Ekim 1934 tarihinde yapılan seçimi bir önceki dönemin başkanı İsmail Bayramoğlu kazanmıştır. Göreve başladığında alınan kararlardan ilki Darıca’ya elektrik tesisatının döşetilmesi işi olmuştu. Bu konuda bütün hazırlıklar yapılmış, kısa süre sonra karar uygulamaya koyulmuştur. Bayramoğlu’nun başkanlığı esnasında 1935 yılı sonlarında Darıca’nın ana caddesinin kaldırımları döşenmiş, bir abdesthane inşa edilmiş, Darıca Gebze arasında telefon hattı çekilmiş, un fabrikasından alınan elektrik ile kasabanın her tarafı ışıklandırılmış ve kapalı olan su kuyuları da açılmıştı. Yine başkanlığı esnasında Bayramoğlu, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin imzalanması üzerine, Darıcalar adına hükümete tebrik telgrafı çekmişti. Belediyenin yaptığı diğer önemli bir hizmet, sonraki yıllarda da devam edecek olan toplu sünnet töreni olmuştur. 1937 Ekimi’nde ilk kez yapılan törende 86 çocuk sünnet ettirilmiştir.
1938 yılında yapılan belediye seçimi Darıca’da yine hararetli geçmişti. Seçim esnasında birtakım yolsuzluklar olduğu ve bu konuda nahiye müdürü Abdurrahman Türküm’ün tahkikat yaptığı anlaşılan seçimi, Hakkı Biriciksan kazanmıştır. Başkanlığı esnasında 1941 yılı itibariyle asker ailelerine her ay düzenli yardım yapılmış, meclis toplantısında istasyona giden yolun yapılması kararı çıkarılmıştı. Başkan Biriciksan maddi sıkıntılar nedeniyle belediye çalışanlarının maaşlarını ödemek ve istasyon yolunun yapılması için başka tasarruf yolu bulunmadığını ifade ettiği dilekçesiyle başkanlık maaşını almayacağını taahhüt etmiş, bu da memnuniyet uyandırmıştı. Ancak 1941 yılı yaz aylarında Darıca belediye meclisinin feshedildiği haberleri çıkmış, önce böyle bir durum olmadığı belirtilse de, Hakkı Biriciksan Eylül 1941’de istifa etmiştir.
Üç ay nahiye müdürünün başkanlığını müteakip belediye meclis üyelerinden İbrahim Fildişi, Aralık 1941’de meclis üyelerinin verdiği 9 oyla başkan seçildi. Fildişi 1942 Kasım ayında ise yapılan belediye seçiminde başkan seçilip görevine devam etti. Savaş yıllarındaki başkanlığında vatandaşın fahiş gıda fiyatlarıyla ezilmesinin önüne geçme çabası içerisinde oldu. Belediye meclis kararıyla bakkallardaki gıda maddelerine narh koydurmuş (belli bir süre değişmeyecek fiyat koymak), etiket zorunluluğu getirmiştir.
26 Haziran 1946’da yapılan seçimi CHP adayı Ali Arıcan kazanmıştır. İlk iş olarak Cami Mahallesi’ndeki çeşmeyi tamir ettirmiş, Bağlarbaşı Hamamyolu civarındaki bozuk yolu düzeltme çabası içerisinde olmuştur. Yaptığı en önemli işlerden biri 1945 yılı başında yakıtsızlık nedeniyle elektrik motorunun satılması sonucunda karanlıkta kalan Darıca’yı 10 Şubat 1947’de tekrar elektrikle buluşturmasıdır. Ancak elektrik sadece caddelerdeki kahve ve dükkânlara verilebiliyordu. Arıcan, istediği elektrik motorunu alırsa evlere de elektrik vermeyi düşünüyordu. 1949 yılında kendisiyle ilgili şikâyetler olsa da Arıcan, yeni bir elektrik motoru almış, belediye binasını, suyu akmayan okul ve kale çeşmelerini tamir ettirmiş, yeni ve modern bir değirmeni Darıcalıların hizmetine sunmuştur.
Başkan Arıcan, bu başarıları neticesinde 1950 Eylül’ündeki seçimleri de kazandı. Aynı yıl belediye yeni bir imar planı yaptı. Bununla birlikte Darıca için en önemli gelişmelerden biri 1955’te belediye başkanı olan Demokrat Partili Naci Kunt döneminde 1956 yılında Darıca’ya elektrik verilmesi oldu. Yine bu yılın önemli gelişmelerinden bir diğeri Bayramoğlu Mahallesi’nin kurulmasıydı.
27 Mayıs 1960 askeri darbesi sonrası Darıca’nın belediye başkanlığını önce askerler, daha sonra bir süre, nahiye müdürü olan Ferih Hızal yaptı. 1963’te yapılan seçimleri iki dönem başkanlık yapmış olan Ali Arıcan kazandı. Döneminde merkezde 450 kişilik bir sinema açıldığı gibi Gebze-Darıca arasındaki yolun asfaltlanmasına da başlanmıştı.
Haziran 1968’de yapılan seçimleri Darıca’da Adalet Partisi adayı Ecmel Sünear 1008 oy alarak kazandı. 1977 yılının sonuna değin iki dönem başkanlık yapan Sünear döneminde Ömerli Barajı’ndan Darıca’ya şebeke suyu getirildi. Aralık 1977’de yapılan seçimleri CHP adayı Hasan Ciddi kazandı. 12 Eylül 1980’deki darbe ile görevden alınan Ciddi’nin yerine yine askerler tayin edildi.
25 Mart 1984 tarihinde yapılan seçimleri Anavatan Partisi adayı emekli subay Zeki Bozkurt %31 oy alarak kazanmıştı. Döneminde Darıca’da artan nüfusa paralel olarak 6 yeni mahalle kuruldu. Yine Bozkurt döneminde Birleşik Arap Emirlikleri’nin kurucusu Zayid bin Sultan Al Nehyan’a, Bayramoğlu’nda yaklaşık yüz dönümlük bir arazi satışı yapıldı. Bozkurt döneminde yapılan işlerden bir diğeri 1987 yılında Darıca Gençlerbirliği için yaklaşık 40 milyon liraya bir futbol sahası inşa edilmesi oldu.
1989-1994 yılları arasında belediye başkanlığını SHP’den Zihni Topçu yapmıştır. 1994-2004 yılları arasında ise Darıca belediye başkanlığını, Refah Partisi adayı olarak seçilen İbrahim Pehlivan yapmıştır. Pehlivan’ın başkanlığı döneminde nüfus artışına paralele olarak gelişen Darıca, belediyecilik bakımından da önemli bir aşama kaydetmiştir. Alt yapı ve üst yapı, imar ve iskan konularına önem veren Pehlivan döneminde, büyüyen Darıca’nın değişim ve dönüşüm sürecinin temelleri atılmıştır. Darıca sahildeki dönüşümü Cevher Dudayev Parkı ile başlatan Pehlivan döneminde, küçük Organize Sanayi Sitesi de hizmete girmiştir.
2004-2019 yılları arasında Darıca belediye başkanı olan Şükrü Karabacak, bir önceki dönem başlatılan çalışmaları devam ettirdiği gibi yeni projeler de geliştirmiştir. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nin koordinasyonunda Karabacak döneminde alt yapı ve üst yapı konularında önemli başarılara imza atılmıştır. Karabacak başkanlığında sahil projeleri genişletilmiş, Sancaktepe ve Sevgi Parkı gibi yeni parklar yapılmış, Yeni Cumhuriyet Meydanı, Darıca Kültür Merkezi ve Millet Bahçesi gibi birçok proje hayata geçirilmiştir. 2019 yılında yapılan belediye seçimlerini AK PARTİ adayı Muzaffer Bıyık %52,20 oy oranı ile kazanmıştır. Yeni başkan mevcut çalışmaları devam ettirirken birçok yeni projeyi de hayata geçirmiştir. Kocaeli’nin ilk millet bahçesini büyütme çalışmaları, altyapı sorununun çözümü için yapılan yatırımlar, asfalt seferberliği ve çöp toplama konusunda atılan radikal adımlarla göreve başlayan Bıyık ilerleyen süreçte, birçok yeni projeyi de uygulamaya koymuştur. Küresel salgın sürecinde Darıcalılara hizmet çabası içerisinde olan belediyenin bazı önemli çalışmaları şu şekildedir: İskolye Sanat Merkezi’nin açılması, Darıca’da ve mahallelerinde kapalı spor salonları ve yeni sağlık ocaklarının faaliyete geçmesi, prestij cadde uygulaması, kitap fuarı, Emek Mahallesi’nde kentsel dönüşüm, Darıca Hizmet Kompleksi ve Darıca Kapalı Pazar Alanı.
|
KAYNAKÇA
Akşam, 29 Aralık 1932; 30 Aralık 1932; 7 Eylül 1950; Yüksel Atmaca, Darıca’nın Beşeri ve İktisadi Durumu 1958-1959, İstanbul Üniversitesi Bitirme Tezi; BOA. DH. İ.UM. 83-1; DH. MKT. 1400-119; HR. TH. 106-5; İ. ŞD. 80-4713; Darıca Vizyoner İlçe Kitap ve Belgeseli, yay. haz. İsmail Kahraman, Darıca Belediyesi Kültür Hizmeti, Gebze Gazetecilik ve Matbaacılık Tesisleri; Darıca Belediyesi Meclis Salonu Başkan Resimleri; Haber, 14 Ekim 1934; Kocaeli Gebze Darıca Dilovası Çayırova Ansiklopedisi, yay. haz. İsmail Kahraman, Gebze Gazetecilik ve Matbaacılık Tesisleri, Kocaeli 2013; Mutlu Kerem Kolcuoğlu, Karye-i Darıca’dan Darıca İlçesine, Cinius Yayınları, İstanbul 2013; Kurun, 21 Aralık 1935; Milliyet, 16 Aralık 1929; Osmanlı Belgelerinde Darıca, haz. Said Öztürk, Darıca Belediyesi Kültür Armağanı, İstanbul 2005; Son Posta, 15 Ekim 1934, 26 Aralık 1934, 14 Ekim 1937, 16 Ekim 1930, 4 Şubat 1941; Türk Yolu, 15 Eylül 1949, 15 Şubat 1947, 2 Eylül 1949, 2 İlk Kanun 1941, 20 Eylül 1950, 26 Eylül 1941, 29 Ağustos 1950, 7 Şubat 1941; Ulus, 24 Temmuz 1934; Vakit, 5 Nisan 1934; Vatan, 2 Şubat 1941, 8 Şubat 1941; Fikrettin Yavuz, “Birlikte Yaşamdan Yol Ayrımına: Milliyetçilikler Çağında Darıca’da TürkRum Münasebetlerine Dair Gözlemler”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü SempozyumuIV Bildirileri, Cilt II, Kocaeli 2018, s. 711-737; Fikrettin Yavuz, “Büyük Darıca Yangını (17 Kasım 1910)”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, 25-27 Mart 2016 Kocaeli, Cilt 2, Kocaeli, 2017, s. 817-852; Fikrettin Yavuz, “I. Dünya Savaşı’nda İzmit Körfezi ve Çevresinde İtilaf Denizaltıları ve Gebze Köprüsünün Havaya Uçurulması”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II, C. II, Kocaeli 2016, s. 1289-1310; Fikrettin Yavuz, “Osmanlı’dan Cumhuriyete Bir Sahil Kasabası: Darıca”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Cilt 2, No. 30, Kocaeli 2015, s. 869-883; Yeni Sabah, 30 Mayıs 1939; https://www.darica.bel.tr/ haberler; https://www.mikrofon.com.tr/gundem/darica-belediyesinin-logosu-degisti-h11592.html.
Fikrettin YAVUZ