Darıca’nın Simge Mekânlarından Biri

Darıca’nın simge mekânlarından biri olan Çınaraltı Meydanı ve Kahvehanesi ilçenin batısından kuzey istikametinde İstanbul’a çıkış güzergahı olan Tuzla Caddesi’nin başlangıcı ile Karaaslan Caddesi’nin kesiştiği yerde, Camii Mahallesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Yaklaşık 80x20 metre ebatlarında, ortasında büyük bir çınar ağacının bulunduğu mekân Darıcalıların en eski ve en önemli dinlenme mekânlarından biridir. İsminden de anlaşılacağı üzere mekân, adını, ortasına dikilen çınar ağacından almaktadır.

Meydana ismini veren çınarın kim tarafından ve hangi tarihte dikildiği ile ilgili farklı bilgiler mevcuttur. Dedeleri Darıcalı olan Mutlu Kerem Kolcuoğlu, Darıca tarihini ele aldığı kitabında bu konu hakkında kaynağını belirtmeden bilgi vermektedir. Kolcuoğlu, Darıca’nın köklü ailelerinden bir olan Cavlaklardan Rıfat Ağa’nın çınar fidanını Karamürsel’den getirerek 1935 yılında meydana diktiğini belirtmektedir. Bir başka kaynakta çınarın 1935’te Romanya’nın Köstence kentinden göç eden bir Tatar aile tarafından dikildiği kaydedilmektedir. Çınaraltı Kahvehanesi’nin kurucusu olan Ateş ailesinin son temsilcisi Yaşar Ateş, gerek bu konu hakkında gerekse Çınaraltı Meydanı ve kahvehanesi ile ilgili farklı ve ayrıntılı bilgiler vermektedir. Ateş, çınar fidanını diken kişinin Romanya’dan Darıca’ya göç etmiş olan Talip Deliahmetler olduğunu ve fidanın 1927 yılında dikildiğini ifade etmektedir. Konuyla ilgili farklı tarih ve isimlerden bahsedilmesi bir karışıklığa sebep olsa da çınarın meydana dikilme zamanını, erken Cumhuriyet dönemine yani 1920’lerin sonu veya 1930’ların ortalarına tarihlendirebiliriz. Çınaraltı Meydanı’nın 1930 ile 1950’li yılları arasındaki durumu hakkında kaynaklardan detaylı bilgi elde etmek mümkün olmadı. Meydanın bu yıllardaki durumu ve gelişim süreciyle ilgili detayları, Çınaraltı Kahvehanesi’ni yaklaşık yetmiş yıl işletmiş olan Ateş ailesinin son temsilcisi Yaşar Ateş vermektedir. Meydanın denize taraf olan güney batı kısmında sıralanan binalardan birinin altında, çınar ağacının karşısında açılmış olan kahvehanenin kuruluş tarihi 1955’tir. Ateş’in verdiği bilgiye göre kahveyi kuran kişi, aslen Erzincan’ın Refahiye ilçesinden askerlik için Darıca’ya gelmiş, sonrasında buraya yerleşmiş olan babası Mehmet İlyas Bey’dir. Fırıncı olan Mehmet İlyas, sonradan kahvehaneye dönüşecek olan yerde, bir fırını hizmete sokar. 1940’lı yıllarda küçük bir çocuk olan Yaşar Ateş, o yıllarda meydana inek, keçi ve koyunların geldiğini, fırın için Beylikdağı, Pavli Tepe ve Kanço Tepe’den topladıkları çalı ve odunları öküz arabaları ve eşeklerle fırının önüne, Çınaraltı Meydanı’na topladıklarını ifade etmektedir. Darıca halkının evlerinde hazırladıkları somon ekmek ve pideleri tepsilerle getirip pişirttikleri Mehmet İlyas Bey’in fırınının bu yıllardaki en mühim faaliyetlerinden biri, sahilde bulunan askeriyeye ekmek çıkarmasıydı. Hemen bitişiğindeki komşu fırın ile birlikte hazırlanan ekmekler, katırlarla taşınıyor ve limandaki askeriyenin ekmek ihtiyacı karşılanıyordu.

 

1955 yılında fırıncılığı bırakan İlyas Ateş, Çınaraltı Kahvehanesi’ni açmış ve vefat ettiği 1963 yılına kadar işletmiştir. Vefatını müteakip kahveyi oğulları, Cevat, Mustafa, Nejat ve Yaşar işletmeye devam etmişlerdir. 1955-2021 yılları arasında kahveyi işleten aile üyelerinden özellikle Mustafa Ateş kahvenin arka cephesinin bitişiğinde yaşadığı evin, doğrudan kahvenin içine geçişi olan kapısından kahveye girerek ocağının başına geçerdi. Mustafa Ateş’in yaptığı çayların lezzeti, Çınaraltı Kahvesi’nin kazandığı şöhrette önemli bir paya sahipti. Ailenin son temsilcisi olan 1938 doğumlu Yaşar Ateş 2021 yılında kahveyi kiraya vermiştir. Kahvenin yeni işletmecileri Erzurumlu Savaş İlhan ve Sivaslı Kutay Kalender’dir.

Darıca Çınaraltı Meydanı ve kahvehanesi uzun yıllar kasabalının çınar altında dinlenmek ve çay içmek için tercih ettiği, Darıca merkeze resmi dairelerdeki işlerini görmeye dışarıdan gelenlerin uğrak mekânı olmuştur. Fakat meydan ve kahvehanenin Türkiye çapında tanınır olmasına vesile olan, kendisi de bir Darıcalı olan film yapımcısı, senarist ve yönetmen Birol Güven’dir. Birçok film ve dizinin Darıca’da çekilmesine sebep olan Güven’in “80’ler” adlı dizisi Çınaraltı’nın adeta 1980’lerdeki hikayesini anlatmaktadır. Dizideki karakterlerin birçoğu Çınaraltı’nda yaşayan gerçek kişilerden alınmış olup, dizinin çekildiği mekân da Çınarlatı’nın birebir kopyası gibidir. 2012 yılından itibaren yayınlanan dizinin Türk izleyicilerce rağbet görmesi ve dizide Çınaraltı ve kahvehanenin ön planda olması, Darıca’nın bu güzel ve nezih mekanının şöhretinin artmasına vesile olmuştur.

Kuruluşundan itibaren Darıcalılara hizmet eden meydan ve kahvehane bu süreç içerisinde Darıca’ya gelen devlet büyüklerini de misafir etmiştir. Mesela 21 Eylül 1968 Cumartesi günü Darıca’ya gelen İsmet İnönü, Çınaraltı’ndaki kahvehanede Darıcalıların, yetiştirilen ürünlerin İstanbul’a sevki, araba vapuru ve yol meseleleri hakkındaki şikâyetlerini dinlemiştir. Yine bu esnada milli mücadele arifesinde İnönü’nün Anadolu’ya geçişinde rol oynayan Darıcalı Kuvvacı Kaplan Dayı (Sönmezyıldız) ile de hasbıhal etmiştir. Birkaç yıl sonra TBMM Başkanlığı ve Demokrat Parti Genel Başkanlığı yapmış olan Ferruh Bozbeyli de Darıca Çınaraltı’na gelmişti. Bozbeyli, 1973 Eylül’ünde Gebze ve Darıca’ya yaptığı ziyaret esnasında “Başbakan” sloganlarıyla karşılanmış, Adnan Menderes’in oğlu Mutlu Menderes ile Celal Bayar’ın torunu Atilla Bayar da ona eşlik etmişti.

1973 yılının sonunda Darıca ve Çınaraltı Meydanı için önemli bir gelişme yaşandı: Darıca’da milli bayramların kutlandığı tören alanı olan Çınaraltı Meydanı’nda Cumhuriyet’in kurucusu Atatürk’ün Darıca’ya yaraşır bir heykelinin dikilmesine karar verildi. Cumhuriyet’in ellinci yılında kasabanın mülki ve idare erkanı ve eşrafının öncülüğünde Darıcalı yaklaşık 500 vatandaştan toplanan para ile heykeltıraş Tankut Öktem’e yaptırılan 4 metre boyundaki Atatürk heykeli ve bir bayrak direği 29 Ekim 1973 Cumhuriyet Bayramı esnasında Darıcalıların yoğun katılımı ile açıldı. Darıca Belediyesi’nin yeni Cumhuriyet Meydanı’nı açtığı 2008 yılına kadar Çınaraltı Meydanı kasabada resmî törenlerin yapıldığı yer hüviyetini korumuştur.

2019 yılında Çınaraltı’nı yeni bir ışıklandırma sistemi ile teçhiz eden Darıca Belediyesi, 2020 yılının başında meydan için yeni bir proje hazırlığında olduğunu duyurmuştu. Bu çerçevede dört ayrı proje hazırlatan belediye, internet sayfası üzerinden yaptığı anketle Darıcalıların en çok oy verdiği projeyi hayata geçirme kararı almıştı. 2021 yılı Şubat ayında başlanan yenileme çalışmaları Haziran ayında tamamlanmış ve Çınaraltı yeni bir çehreye bürünmüştür.

KAYNAKÇA

Darıca Vizyoner İlçe Kitap ve Belgeseli, yay. haz. İsmail Kahraman, Darıca Belediyesi Kültür Hizmeti, Gebze Gazetecilik ve Matbaacılık Tesisleri; Kocaeli Gebze Darıca Dilovası Çayırova Ansiklopedisi, Yayına Hazırlayan: İsmail Kahraman, Gebze Gazetecilik ve Matbaacılık Tesisleri, Kocaeli 2013; İsmet İnönü, Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşileri 1968-1970, Haz. İlhan Turan, TBMM Kültür Sanat veVe Yayın Kurulu Yayınları, Ankara, 2004; Kolcuoğlu, Mutlu Kerem, Karye-i Darıca’dan Darıca İlçesine, Cinius Yayınları, İstanbul 2013; Yaşar Ateş ile 01 Eylül 2021 tarihinde Çınaraltı’nda yapılan mülakat; https://www.haberturk.com/kocaeli-haberleri/84992935-daricanin-cinarlati-meydaninda-yenileme-calismalar-basladi (03.09.2021); https://www.kocaelidebugun.com/darica-cinaralti-meydaninda-bayramlasti-2-41324.html (07.10.2021); https://www.darica.bel.tr/haberler/2/1162 (04.09.2021); https://www.darica.bel.tr/haberler/2/1189 (04.09.2021); https://www.darica.bel.tr/haberler/2/780 (04.09.2021); https://www.darica.bel.tr/haberler/2/976 (04.09.2021); https://mapio.net/pic/p-16310947/ (04.10.2021).

Fikrettin YAVUZ