Yöresel Ürün
Çene Suyu, Kocaeli iliyle özdeşleşmiş ve kendine has tadıyla içme suyu olarak ün yapmıştır. Suyun içinde kireç olmadığından ve alüminyum oranı yüksek, iletkenliği düşük olduğundan tatlı kaynak suyu olarak bilinmektedir. Çene Suyu’nun bu özelliklerinin yanı sıra yapısında bulunan zengin mineral içeriğiyle sağlık açısından çeşitli faydaları bulunmaktadır. Özellikle çocukların diş sağlığı ve kemik gelişimi üzerindeki etkilerinin yanı sıra hamile, yaşlı ve böbrek hastaları için ideal su olarak konumlanmaktadır. Çene Suyu’nun kaynağı, Derince ilçesinin kuzeyinde yükselen ve 645 m rakıma sahip Çene Dağı’dır. Çene Suyu’nun kaynağının bulunduğu vadide Çene Deresi yer almakta ve yaklaşık 8 km sonra denize dökülmektedir. Çene Suyu yakınındaki kazılarda insan etkinliklerine ait olan kalıntılar Roma İmparatorluğu dönemini işaret etmektedir. Bu nedenle Çene Suyu, geçmişten günümüze Kocaeli’nin en önemli tarihi sembollerinden birini oluşturmaktadır. Bu tatlı suyun antik çağlardan beri içildiği, yöreden geçen seyyahlar tarafından lezzetine ve tadına vurgu yapıldığı bilinmektedir. Ünlü seyyah Evliya Çelebi de seyahatnamesinde İzmit’in çeşmelerinden akan suları “ab-ı hayat” olarak betimlemekte ancak bu betimlemenin doğrudan Çene Suyu’na yönelik olmayabileceği de bildirilmektedir. Seyyahlar Guillume Grelot (1680) ile Corneille Le Brun (1714), Çene Suyu’nun adını vermeden suyun doğduğu yeri anlatarak Çene Suyu’na vurgu yapmakta ve hastaları iyileştiren “şifalı su” olarak bahsetmektedir. Richard Pococke (1745) ise, “Chaiefu” denilen ve içeriğinde şap bulunan bir şifalı sudan bahsetmekte, özellikle o dönemde difteri ve birçok hastalığa iyi geldiği için İzmit’ten İstanbul’a getirildiğini anlatmaktadır.
Çene Suyu 19. yüzyılda lezzetiyle ünlenmiş ve ünü saraya kadar gitmiştir. Çene Suyu’nun lezzeti ve ününe istinaden Osmanlı sultanı II. Mahmut (1836) yurt içi gezileri sırasında şehzadeleri ile birlikte Çene Suyu kaynağını resmi olarak (ilk kez) ziyaret etmiştir. Sultan Abdülaziz’in (1863) İzmit’te yaptırdığı Kasrı Hümayun’un taç kapısındaki kitabede ise Çene Suyu’nun lezzeti, şair Savfet tarafından (1862) yirmi iki dizelik kasidede yer almıştır. Su ile ilgili ilk dizeler şöyledir: “Aceb mi sözlerim olsa Çenesuyu gibi ahla, Olur mu bu sözlerim Çenesuyu gibi tatlı ve şirin” (H 1279/M 1862). Görselde Çene Suyu’nun önemine istinaden Osmanlı arşivinde yer alan krokisine yer verilmiştir.
Cumhuriyet döneminde ise İzmit’e yaptığı gezi sırasında gar yanındaki çeşmeyi ziyaret eden Mustafa Kemal Atatürk, suyun lezzetinden çok etkilenmiştir. O dönemlerde bu su “Gazi Suyu” ve/veya “Cumhuriyet Suyu” gibi isimlerle anılsa da bizzat Atatürk tarafından suyun kaynağına atfen “Çene Suyu” olarak isimlendirilmiştir.
Tarihi Çene Suyu ilk kez 1933 yılında İzmit Belediyesi tarafından şişelenmeye başlanmıştır. Bugün modern tesislerde dolumu yapılmaya ve içme suyu olarak halka ulaşmaya devam etmektedir. Yıllık yaklaşık 100 milyon şişe üretilen Çene Suyu ünü sayesinde yurt içinde birçok şehre (Ankara, İstanbul, Eskişehir, Balıkesir, Bursa, Edirne) ulaştırıldığı gibi yurt dışına da (Bahreyn, İngiltere, Suudi Arabistan gibi) ihraç edilmektedir.
Derince Çene Suyu için 31.07.2018 tarihinde, C2018/160 dosya numarası ile diğer ürünler grubundan “Menşe” adı altında ‘’Coğrafi İşaret’’ başvurusu yapılmış olup değerlendirme süreci devam etmektedir.
KAYNAKÇA
Anadolu Ajansı, 25.10.2016 tarihli yazı, https://www.aa.com.tr/tr/pg/ foto-galeri/osmanli-saraylarinin-cenesuyuna-yurt-disinda-ragbet--, Erişim Tarihi: 19.08.2021; Çene Suyu ve Kocaeli, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/kocaeli/nealinir/cene-suyu, Erişim Tarihi: 24.08.2021; Derince Belediyesi, Derince Tanıtımı, https://www.skb. gov.tr/wp-content/uploads/2012/09/Derince-Belediyesi-Derin-Nefes.pdf, Erişim Tarihi: 19.08.2021; Hüseyin Davutoğlu, “Çenesuyu isminin kimin tarafından verildiğini biliyor musunuz?”, KOZ gazetesi, 1 Haziran 2018 tarihli yazı, https://www.kocaelikoz.com/makale/5829746/huseyin-davutoglu/cenesuyu-isminin-kimin-tarafindan-verildigini-biliyor-musunuz, Erişim Tarihi: 24.08.2021; İhsan Seddar Kaynar, “Çene Suyu’nun Tarihi”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli, 2-4 Mayıs 2014; “Kocaeli’nin Yıldızı; ÇENESUYU”, https://www.timekocaeli.com/kategoriler/ sektorel/kocaelinin-yildizi-cenesuyu, Erişim Tarihi: 31.08.2021; Tahir Turan Eroğlu, “Osmanlı saraylarının “Çenesuyu” yurt dışında rağbet görüyor”, Anadolu Ajansı, 2016, https://www.aa.com.tr/tr/ pg/foto-galeri/osmanli-saraylarinin-cenesuyuna-yurt-disinda-ragbet--, Erişim Tarihi: 24.08.2021; Türk Patent ve Marka Kurumu,Derince Çene Suyu, https://ci.turkpatent.gov.tr/veri-tabani, Erişim Tarihi: 31.08.2021; Yasemin Kaya, “Bir Gün Herkes Çenesuyu İçmiş Olacak”, Cumhur Seferoğlu Röportajı, 2016, Kocaeli gazetesi, 23 Ocak 2020 tarihli yazı, https://www.kocaeligazetesi.com.tr/ roportaj/3604311/bir-gun-herkes-cenesuyu-icmis-olacak, Erişim Tarihi: 24.08.2021.
Ömür ALYAKUT