Çocuk Parkı

Çocuk parkının bulunduğu parselin 1914 yılının halihazır planına bakıldığında mezarlık olduğu görülür. Bu mezarlığın doğu kısmına denk gelen parsel de (bugün İzmit Lisesi’nin bulunduğu alanda) mezarlık olup buraya lise önerisi getirilmektedir. Karşı çaprazında bugün Gazi Lisesi’nin olduğu bölümde ise, o günkü adıyla “Akçakoca Mektebi” bulunmaktadır. Karşı parseli ise İstanbul Caddesi (bugünkü İnönü Caddesi) boyunca 3. ticaret bölgesi olarak tanımlanmakta ve burada ÇarşıHanlar ve Köylü Pazarı konumlanmaktadır.

1938 yılı İzmit imar planında Jansen’in alanı “Gençlik Parkı” olarak adlandırdığı ve ona yönelik bir tasarım yaptığı görülmektedir. Proje kapsamında tenis kortu düzenlemiş, süs havuzu etrafında yeşil alan çalışmasıyla oturma alanları kurgulamış ve çocuk oyun bölümünü alanın küçük bir yerinde sınırlandırmıştır. Jansen’in gençlere yönelik bir alan tasarlama fikrinin çevresinde mevcut bir lise binası bulunması ve parkın batı kısmında bulunan yere bir lise önerisi getirmesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Nitekim bu düşünce Hikmet Bayar’ın Bir Zamanlar İzmit kitabında söyledikleriyle örtüşmektedir. Bayar, parkın İzmit Lisesi’nin inşasından sonra özellikle burada okuyan öğrencilerin uğrak yeri olduğunu söylemektedir. Jansen’in park alanının karşı parselindeki sebze hali düzenlemesinin içinde çocuk sarayı önerisi ise ilginç bir detay olmakla birlikte hayata geçirilmemiştir.

Bayar, çocuk parkını 1930-1940’lı yıllarda çok sayıda İzmitlinin dinlenmek, günün yorgunluk ve stresinden kurtulup rahatlamak için tercih ettikleri bir mekân olarak anlatmaktadır. Buraya gelenlerin parkın batısındaki çamlık alanda, tüm park sahasına dağılmış olan çiçekli ağaçların altında veya ortasındaki büyük süs havuzu etrafındaki banklarda oturduklarını; büyük çoğunluğun rengârenk çiçekler arasında oluşturulan yollarda dolaştığını söylemektedir. Bununla birlikte Savaş Poyraz Eski Dostlar kitabında, 1950’li yılların başındaki çocuk parkından bahsederken İzmit Lisesinde okuyan öğrencilerin senenin son derslerini burada yaptıklarını söylemektedir. Çocuk parkının yanında o yıllarda önemli bir kamusal alanın daha olduğu bilinmektedir. Bugünkü İzmit Lisesi’nin olduğu bu alana “Bayram Yeri” denmekte olup, dini bayramlarda burası çocuklar için eğlence alanına dönüştürülmektedir. Bayar, bayram yerini şu şekilde tasvirlemektedir: “O yıllarda İzmit’in bayram yeri, ortaokul karşısındaki boş arsa idi. Güneyde okula bakan taraftaki giriş kısmı, doğu ve kuzey kenarlarına kıyasla daha dar olan L harfi şeklinde oldukça büyük bir alandı. Giriş kısmı ile park tarafındaki kenarı yola bitişikti. Arkası boydan boya yüksek bir duvarla çevrilmişti. Batı yanında, gerisindeki boş bir bahçeden; önde, giriş tarafında ise; bir ev ile bahçesinden, pek yüksek olmayan duvarlarla ayrılmıştı. Bayramdan bir süre önce burada salıncaklar kurulur. İlk günü sabah erkenden de bayram yeri, tüm tesis ve olanaklarıyla çocuklara hizmet vermeye hazır bir hale getirilmiş olurdu.” Ayrıca Bayar, bayram günleri Bayram Yeri’nin önünde bekleyen faytonlarla İnönü Caddesi boyunca Akçakoca İlkokulu’na kadar çocukların faytonla gezindiğinden bahsetmektedir. Sonuç olarak dini bayram zamanları çocuk parkı ve Bayram Yeri’yle birlikte bölgenin yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Fakat bu yerle birlikte bu alışkanlıklar, 1949 yılında inşa edilen İzmit Lisesi binası nedeniyle yok olmuştur.

1953 yılı Kemal Ahmet Aru’nun İzmit imar planında, Jansen’in planındaki gibi özel bir çocuk parkı düzenlemesi görülmemektedir. Park veya meydan düzenlemesi yerine yeşil alan olarak ayrılan bu yerin, yeni lise binasının devamı niteliğinde ve binaya hizmet etme amaçlı yapıldığı düşünülmektedir. Fakat 1960’lı yıllarda parsel yeniden düzenlenip büyütülerek “Çocuk Bahçesi” olarak adlandırılmış ve karşı çaprazında bulunan Gazi Ortaokulu ve karşısındaki hal binaları varlığını korumuştur. Yapılan düzenlemede Aru’nun planından farklı olarak çocuk parkı genişletilmiş, kum havuzları ve kotlandırmalar tasarlanıp üzerine düşülen bir alan haline gelmiştir. Bununla birlikte parkın güneydoğu köşesinde bulunan cami, Jansen’in planında kaldırılmasına rağmen, Aru’nun planında varlığını korumakta ve revize planda da konumlanmaya devam etmektedir. Aru’nun burada bulunan caminin mevcudiyetini korumasından çıkan sonuç; Osmanlı kent merkezi örneklerindeki cami üzerinden kurgulanan bir kamusal alan fikrini, Fevziye ve Yeni Cuma camileri etrafında düzenlenen parkları da referans alarak devam ettirmek olabilir. Fakat daha sonra gerçekleşen Sökmen’in planına ve bugüne baktığımızda bu caminin yerinde olmadığı görülmektedir.

Bayarb ilerleyen yıllarda çocuk parkının yazlık sinemaya dönüştürüldüğünü ve sonrasında oldukça büyük bir bölümü İnönü Caddesi üzerinde oluşturulan meydana katılınca İzmitliler için önceden var olan cazibesini fazlasıyla yitirdiğini söylemektedir. 1950’lerden sonra ise Atatürk Anıtı ve çevresinin artan nüfustan dolayı törenler için yetersiz kalmasıyla, Cumhuriyet Parkı önündeki alan resmi bayramların kutlandığı bir meydan haline gelmiştir.

Yapılan işlev değişiklikleri doğrultusunda tespitte bulunulacak olursa; 1947 yılında İzmit Lisesinin inşa edilişinden sonra çocuklara ait bayram yerinin ortadan kalkmasıyla, incelenmekte olan parselin bu görevi üstleneceği düşünülerek çocuk parkı denilmiş olabilir. Diğer bir yandan 1950’li yıllardan sonra resmi bayram kutlamalarının burada yapılmaya başlaması sebebiyle “Cumhuriyet Parkı” da dendiği görülmektedir.

1973 tarihli Sökmen’in imar planında; proje alanında kuzey yönüne belediye kreşi eklendiği ve park sınırlarının Aru revize planına göre değiştiği görülebilmektedir. Cami yapısının kaldırıldığı caddeye komşu olan güney cephesinde ise araç park yeri düzenlemesi yapılmıştır. Fakat ilerleyen yıllarda çocuk parkı düşüncesiyle bütünleştirilmeye çalışılan kreş fikri hayata geçirilememiştir. Ayrılan park yeri günümüzde şehir içi otobüslerinin durak noktası haline gelmiştir.

2012 yılına kadar bu park çocuk parkı olmasına rağmen çocukların ve ailelerin kullanamadığı atıl bir yere dönüşmüştür. Yerel gazetede çıkan bir habere göre 1990’lardan bu yana çocuk parkı için çalışma yapılmadığı belirtilmiştir. 2012 yılında İzmit Belediyesi tarafından park büyük bir düzenlemeyle yeniden hayat bulmuştur. Arsanın köşelerindeki büfe ve tuvaletler dahil olmak üzere ön kısımdaki sert zemin ve tüm yeşil alanlarla birlikte tüm alan yenilenmiştir. Yeni proje kapsamında parkta; kafeterya, su havuzu, açık hava gösteri alanı, çiçek sergi alanı, sanat galerisi ve çocuk oyun alanı bulunmaktadır. Fakat Cumhuriyet Parkı 2013 yılından itibaren eylem, protesto ve basın açıklaması yapan grupların tercih ettiği bir kamusal alan olmaya başlamıştır. Daha önce Sabri Yalım Parkı’nda yapılan gösterilerin buluşma noktası buraya kaydığı için park zarar görmüş ve tahrip edilmiştir. Bu nedenle parkın yeni hali için yapılacak açılış töreni ertelenmiş ve 2013 yılının sonunda gerçekleşmiştir. 2015 yılında parktaki Cumhuriyet Kafe yeni işletmeci tarafından yenisi yapılmak üzere yıkılmıştır. 2016 yılında parkta turizm danışma bürosu açılmıştır. İzmit Belediyesi ile İl Turizm Müdürlüğü tarafından açılışı yapılan ofis, kente gelen yerli ve yabancı turistlere rehberlik etmektedir. Fakat 2021 yılına gelindiğinde aktif olarak kullanılmayan yapının atıl bir şekilde bırakıldığı görülmektedir. 2017 yılında Cumhuriyet Çocuk Parkı’nda Türkiye’nin ünlü seramik sanatçılarından Cahide Erel tarafından 15 Temmuz gecesini anlatan bir anıt inşa edilmiştir. 2019 yılında parkın korunması için önemli bir adım atılmış, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın aldığı kararla bu alan “Doğal Sit-Sürdürülebilir Koruma ve Kontrollü Kullanım Alanı” olarak tescil edilmiştir. Alınan bu tescil doğrultusunda artık Cumhuriyet Parkı’nda yapılacak her çalışma için özel bir izin alınması gerekmektedir. Son olarak 2020 yılında parkın ön kısmında durak çalışması başlatılmıştır. Minibüs ve otobüslerin yolcu alıp indirdiği bölgeye yeni cepler açılmıştır.

KAYNAKÇA

Çağdaş Kocaeli gazetesi; İzmit Analitik Etüdleri, İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairesi Reisliği Şehircilik İşleri Müdürlüğü, Ankara, 1970; Kemal Ahmet Aru, “İzmit Şehri İmar Planı”, Arkitekt, 1953, 9-12, 208-216; Kocaeli gazetesi; M. Hikmet Bayar, Bir Zamanlar İzmit, İstanbul: Kastaş Yayınevi, 2002; Özden Senem Binici, İzmit’te 1936-1966 Yılları Arasındaki Yapı Üretiminin Kentin Gelişimine Etkileri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli Üniversitesi, 2012; Özden Senem Erol, Mehtap Özbayraktar, “Kolektif Belleğin Kamusal Alandaki İzleri; İzmit Fevziye, Yenicuma ve Çocuk Parkı”, Tarih ve Uygarlık İstanbul Dergisi, 2015, 7, 183-212; Özgür Kocaeli gazetesi; Savaş Poyraz, Eski Dostlar, Kocaeli: İzmit Rotary Kulübü, 1999.

Özden Senem EROL