Millî Mücadele Dönemi Milli Müfreze Komutanı, Gökbayrak Taburu Komutanı

1890 yılında doğan Cemal Bey, Kuzey Kafkasya’dan Anadolu’ya göç eden ve Bursa yöresine yerleştirilen bir aileye mensuptur. Babasının adı, Mecit Ağa’dır. İlkokuldan sonra Bursa Askeri Rüştiyesi’nde okudu. Lise öğrenimini ise Bursa Sultanisi’nde tamamladı.

1916 yılında 120 arkadaşıyla birlikte gönüllü olarak Kafkas Cephesi’ne katıldı. 1.Dünya Savaşı sonrasında Mondros Mütarekesi’nin imzalanmasıyla, 1919 yılı Mart’ında Bursa’ya döndü. İzmir’in işgal edilmesi üzerine, Yunan işgaline karşı direnişi amaçlayan “Kafkas Cemiyet-i Hayriyesi” kurucuları arasında yer aldı. Yunan işgal güçlerinin Anadolu içlerine ilerlemeye başlaması üzerine Yusuf İzzet Paşa, Bursa Valisi

H. Muhittin Çarıklı Bey ve Bekir Sami (Günsav) Beylerin desteğiyle 1920 yılının Mayıs ayı içinde bir milis gücü oluşturmakla görevlendirildi. Daha sonra Bursa ve Kocaeli yöresinde, özellikle Kafkas göçmenlerinin oluşturduğu “Gökbayrak Taburu” adı verilen birliği, Kafkas Cephesi’nden tanıdığı arkadaşlarıyla birlikte kurdu. Kurulan milli müfrezenin içerisinde İnegöl’den Hafız Abdullah, Gemlik’ten Hasan Ağa, Ehliman Bey, Ahıskalı İsmail, Püskülsüz İsmail, Karabacak İsmail, Dörtköşe Bekir, Gâvur Hacı, Gâvur Ali ve Dağıstanlı Paşa gibi isimler de yer aldı. Emrindeki askerlerle birlikte Kuvayımilliye’ye katılarak Yunanlılara karşı mücadele etti. Ayrıca Kuvâ-yi İnzibâtiye ile çarpışarak Karamürsel’i her iki akıma karşı savundu. Orhangazi, Yenişehir, Karamürsel, Değirmendere (Gölcük) Bahçecik, Servetiye (Başiskele), Geyve ve İznik’te önemli başarılar elde eden Cemal Bey, İzmit’e ilerleyerek İngilizlerle anlaşma yaptı. Cemal Bey, Kocaeli yöresinde teşkilatlanarak Türk köylerine saldıran ve çeşitli katliamlar yapan ayrılıkçı Ermeni çetelerine karşı önemli bir mücadele verdi. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin düzenli orduyu kurmaya başlamasıyla yöremizde oluşturulan Kocaeli Grubu’nda Avdan ve Katırlı Sıradağları’nda Yunanlılara karşı etkili baskınlar yaptı. Daha sonra Kuvâ-yi Seyyâre ve Kuvymilliye’nin tasfiyesi sırasında düzenli  ordu birliklerine katıldı. I. İnönü Savaşı’nda bulundu. Kocaeli yöresinde görev yaparken, Kocaeli Grup Komutanlığı’na atanan Deli Halit Paşa ile ters düşmesi üzerine istifa ederek Bursa’ya yerleşti.

Kurtuluş Savaşı sonrası adam öldürme suçu iddiasıyla tutuklanarak idam cezasıyla yargılandı. Mahkeme sonucunda on beş yıl hapis cezasına çarptırıldı. Cezaevinde sekiz yıl beş ay yattı. Bu sırada adı geçen cinayeti işlemediğinin anlaşılması ve cinayeti işleyenlerin tespit edilmesi üzerine tahliye edildi. Ne yazık ki cezaevinde kaldığı süre içerisinde görme yeteneğini kaybetti. (Cemal Gökbayrak’ın torunlarının naklettiğine göre ise, gözleri cezaevinde bilinçli olarak kör edildi.)

Ömrünün son günlerini Bursa civarındaki kendisine ait Gökbayrak (Ayazma) Çiftliği’nde geçiren Cemal Bey, 1976 yılında vefat etti. Mezarı, Bursa Emir Sultan Mezarlığı’nda bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

Erdoğan Özdemir, Kaptan-ı Derya Karamürsel, Karamürsel, 2004; Atilla Oral, Kuva-yı Milliye, İstanbul, 2007; Cemalettin Özbay, “Cemal Gökbayrak” Bilgi Notu, Karamürsel, 2007; Volkan Şenel, “Gökbayrak Taburu Komutanı Cemal Bey (Gökbayrak) Röportajı (Röportaj: Abdülmecit Gökbayrak, Medine Gökbayrak, Mustafa Gökbayrak)”, Bursa, 19 Mart 2011; Cemal Gökbayrak’ın Not Defteri (Çeviri: Volkan Şenel), Bursa, 2016 (Yayımlanmamıştır); Volkan Şenel, Geçmişte ve Günümüzde Yeniköy, Kocaeli, 2009, s. 65; Süleyman Pekin-Murat Bayram, Bahçecik Tarihi, Ankara, 2011, s. 238-320; Türk Yolu gazetesi, Kocaeli, 26 Mart 1947, s. 3; Tercüman-ı Hakikât gazetesi, İstanbul, 14 Mart 1921; Osman Akandere, “Milli Mücadele Yıllarında Kocaeli Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Müfrezeler, Milis Kuvvetleri ve Çeteler (1918-1922)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya, 2008,Yusuf Çam, Milli Mücadelede İzmit Sancağı, Kocaeli, 1993; Yılmaz Akkılıç, Kurtuluş Savaşı’nda Bursa, Bursa, 2008.

Volkan ŞENEL