Vali
Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönem kaymakamlarından Ragıp Bey ile Cemile Hanım’ın oğlu olarak 1929 yılında Adapazarı’nın Boyalık köyünde doğdu. Dedesi Mekteb-i Fünûn-ı Mülkiye mezunlarından Kaymakam Ali Rasih Bey’dir. Ortaokulu İzmit’te okudu. Pertevniyal Lisesi’ni 1946’da pekiyi derece ile bitirdi. Yükseköğrenimini 1950 yılında Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde tamamladı. Aynı yılın temmuzunda Ankara maiyet memurluğuna tayin edildi. Bir yıl sonra aynı görevle İstanbul’a gönderildi. Burada Kısıklı bucak müdürlüğünü ve Çatalca kaymakam vekilliğini yürüttü. Bir süre de Susurluk kaymakam vekâletinde bulunarak staj süresini doldurmuş oldu. Kaymakamlık kursunu tamamladıktan sonra 25 Aralık 1952’de asaleten ilk görev yeri olan Karlıova’ya atandı. Kasım 1954’te silahaltına alındı; 1956 Nisan’ında yedek teğmen rütbesiyle terhis edildi. Bundan sonra sırasıyla Hazro (1956), Kızılcahamam (1956), Düzce (1957-1958) ve Kırıkkale (1959) kaymakamlıklarını yürüttü. Temmuz 1960’ta Ankara vali yardımcılığına getirildi (Resmî Gazete, 10562, 27 Temmuz 1960). Bu görevde iken İngilizce öğretmeni Yıldız Hanım’la evlendi. 1964’te Bilecik vali vekilliğine tayin edildi. Aynı yılın Aralık ayında ilk valiliğine atandı. Sırasıyla Hakkari (1964-1967), Trabzon (1967-1968), Mardin (1968-1971), Sivas (1971-1975), Bolu (1975-1978), Kayseri (1978-1979), Denizli (1979) ve Kocaeli (1979-1980) valiliklerini yürüttü. 1980 darbesinin ardından Samsun’a atandıysa da görevine başlayamadan yeni bir kararla merkeze çekildi. 28 Şubat 1982 tarihinde kendi isteği ile emekli oldu. 1983 yılında Doğru Yol Partisi’nin kurucuları arasında yer aldı ve genel başkan yardımcısı seçildi. 12 Haziran 2004 tarihinde öldü.
Görev yaptığı yerlerde hatırlanması ve takdirle yâd edilmesi, sevilen ve saygın bir yönetici olduğunu göstermektedir. İlk görev yeri olan Hakkari’de Belediye Meclisi kararıyla kendisine “Hakkari Fahri Hemşehriliği” tevcih edilmişti. Sivas valiliği sırasında bu şehirde Cumhuriyet Üniversitesi kurulması hazırlıkları sürerken, Samsunlu milletvekili ve senatörlerin bastırmasıyla bunun Samsun’a kaydırılmasına karar verildiğini öğrenince yerel yöneticileri ve basını harekete geçirdi ve üniversitenin Sivas’ta kurulmasını sağladı. Cumhuriyet Üniversitesi Senatosu bu direnişinden ve Sivas valiliği sırasındaki diğer hizmetlerinden dolayı kendisine 9 Haziran 1983 tarihli kararla fahri doktora verdi. Mardin’de göreve başladığı günden ayrıldığı son güne kadar halkla hep iç içe olduğu, kapısını sürekli açık bıraktığı, vatandaşın küçük-büyük bütün talepleriyle ilgilendiği, onların heyecanını, sevincini ve hüznünü samimiyetle paylaştığı halen anlatılmaktadır (Hocaoğlu). Sıkı bir Atatürkçü olup, bulunduğu şehirlerde kültür, sanat ve spor faaliyetlerini desteklemiştir. Örneğin Trabzonspor’un kuruluşu onun bu ildeki valiliği sırasında gerçekleşmiştir. En uzun süre yürüttüğü Sivas valiliği sırasında Aşık Veysel’in görkemli cenaze töreni sırasında merhumun sazına bakıp ağlarken, tabutunun başında sarf ettiği “Senin gibi bir dehayı asırlar zor getirir dünyaya bir daha. Sen yaşça da yolca da ve her bakımdan bizden büyüksün.” şeklindeki sözleri, sanata ve Türk kültürüne bakışı hakkında fikir vermektedir (Rüzgâr, s. 41). Kocaeli’de sadece yedi ay kaldığı için etkin bir icraatından söz edilememektedir. İzmitli gazeteci Çiğit, kısa süre valilik yapmasına rağmen kendisinde olumlu bir izlenim bırakan Vali Can’ı, kırk yıl sonra, “Gerçek manada Kocaelisporluydu. Baba adamdı.” cümlesiyle anacaktır.
Vali Can günün yorgunluğunu atmak amacıyla yahut kafasını meşgul eden sorunları aştığı zamanlarda şiir yazmaktaydı. Çeşitli edebî sanatları kullanarak ve duru ve akıcı bir Türkçe ile kaleme aldığı şiirleri daha çok Atatürk ve memleket sevgisi üzerinedir. Kendi imkânlarıyla bastırıp sadece yakın dost ve arkadaşlarına hediye ettiği O’nu (1998) ve Yine O (2002) adlı iki şiir kitabı bulunmaktadır.
-Büyük Atatürk’ümüze-
Işık ışık yükseliyorsun geceleri bir tepeden;
Nöbetçilerin var, seni değil fikirlerini bekleyen
Bir yolla varılıyor sana,
Vatan çiçekleriyle bezeli;
Sana gelmek en güzel teselli,
Yavruların var biraz ötede
Fikirlerin uğrunda
Yer almışlar senin yanında. Ö
zentisinde Mustafa Kemaller
Şimdi hep böyle bir mertebenin.
Bakıyordum Anıttepe’den,
Etlik’de, Dikmen’de, Çankaya’da sen gülüyorsun.
Anladım bu Kasım bir kez daha Sen ölmüyorsun.
KAYNAKÇA
Ali Çankaya, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler (Mülkiye Şeref Kitabı), c. VI, Mars Matbaası, Ankara 1969-1970; Hasan Rüzgâr, “Aşık Veysel-Şarkışlalı Veysel Şatıroğlu”, İller ve Belediyeler, sayı 663-664, Ocak-Şubat 2001, s. 36-47; Hüseyin Albayrak, Tarih İçinde Trabzon Valileri (1461-2007), Trabzon 2008; İsmet Çiğit, “Çok Zor Bir İle Geldiniz Sayın Valim”, Ses Kocaeli, 20 Haziran 2020; Mahmut Yazıcı, Fetihten Günümüze Trabzon Valileri Albümü (1461-2003), Trabzon İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Trabzon 2003; Semih Hocaoğlu, “Mardin’de Valiliğin Dünü ve Bugünü” Mardin Söz, 19 Haziran 2020; Yavuz Bülent Bakiler, “Cumhuriyet Üniversitesi Sancısı”, Bizim Sivas, 21 Aralık 2020.
Kemalettin KUZUCU