16. Yüzyıla Ait İzmit Vakıf Çeşmesi

İzmit, 1337 yılında gerçekleşen fetihten sonra, Osmanlıların elinde yeniden imar edilmiş şehir; külliye, han, hamam, kervansaray, cami, mescit, medrese, çeşme vb. eserlerle donatılmıştır. İzmit’te saray mensuplarının, önemli devlet adamlarının, yerel yöneticilerin ve halkın yaptırmış olduğu çeşmeler bulunmaktadır. Meydanlara, mescitlerin yakınına, sokak başlarına-aralarına, mahalle girişlerine yapılan çeşmelerin İzmit tarihinde ayrı bir yeri vardır.

Paşasuyu’nun İzmit’e getirilmesiyle kendi haline bırakılan çeşmeler, bakımları yapılmadığı için zamanla tahrip olmuşlardır. Ayrıca yeni açılan yol ve caddelerden ötürü birçok çeşme de yıkılmış, ortadan kaldırılmıştır. Sultan III. Murad döneminde sarayda kethüda olarak görev yapan hayırsever bir zat olan Canfedâ Kethüdâ Hâtun tarafından İzmit Orhan Mahallesi’nde Gazi Süleyman Paşa (Orhan) Camii karşısına yaptırmış olduğu “Canfedâ Kethüdâ Hâtun Çeşmesi”, İzmit çeşmelerinin önemli örneklerindendir. Canfedâ Hâtun, kendi ismi ile anılan bu çeşme için bir vakıf kurmuş, hayrının devamı için akarlar bırakmıştır. Canfedâ Hâtun’un şehrimiz Kocaeli de dahil olmak üzere, pek çok yerde hayratı bulunmaktadır. (İstanbul Karagümrük Kethüdâ Kadın Camii, İzmit Kilez Deresi Kız Köprüsü vb.) Çeşme zamanla harap olunca, Sultan II. Mahmud döneminde sarayda görevli hazinedar ustası Süedâ Usta tarafından 1826 yılında suyun kaynağından itibaren tamir ettirilmiştir. Kareye yakın planlı olan çeşmenin yapımında, kesmetaş, tuğla ve mermer malzeme kullanılmıştır. Çeşmenin mermerden yapılmış aynalığı vardır. Aynalık üzerinde oyma tekniğinde yapılmış süslemeye yer verilmiştir. Mermerden yapılmış olan çeşme yalağı, küçüktür. Çeşmenin üst kısmında II. Mahmud döneminde yapılan onarımı gösteren sülüs hatlı kitabe bulunmaktadır. Altı satırdan oluşan kitabe oldukça büyüktür. Onarım kitabesinde şunlar yazmaktadır:

1. Sahibetü’l-hayrat Canfedâ Kethüda Kadın merhûmenin İznikmid derûnunda inşâ ve icrâsına muvaffaka oldukları
2. çeşmeleri su yollarının murûr-i zaman ile müşrif-i harâb ve mu’attal olmağla
3. mu’ahharan menba`ından külliyen ta’mir ve çeşmelere icrâya muvaffak olan hâlâ ser levha-i
4. şehinşâh-ı cihân hazret-i Gâzi Sultân Adlî Mahmûd Hân medde zilâl-i
5. devletehü ilâ ahiri’d-devrân efendimiz hazretlerinin harem-sarây-ı hümâyûnlarında hazinedâr ustalık
6. rütbe-i celilesiyle şerefyâb olan aliyyetü’ş-şân Su`âda Usta hazretlerinin i’mârına muvaffak oldukları hayrâtdır. Sene 1242 (M.1826)

Kitabenin üst kısmında alınlık yer almaktadır. Alınlığın ortasında Sultan II.Mahmud’un tuğrası bulunmaktadır. (Tuğra, daha sonraki dönemlerde kazıtılmıştır) Canfedâ Kethüdâ Hatun Çeşmesi’nin kitabesi, İzmit’te bulunan Osmanlı dönemi çeşmeleri içindeki en büyük onarım kitabesidir. Canfedâ Kethüdâ Hatun Çeşmesi, İstanbul II Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 1987 yılında tescillenerek koruma altına alınmıştır. Çeşme, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi İSU Genel Müdürlüğü tarafından 2008 yılında restore edilmiştir. Yapılan bu restorasyonda, çeşme kitabesi varaklanmış, Sultan II. Mahmud’un daha sonraki dönemlerde kazıtılan tuğrasının bir replikası üretilerek yerine konulmuştur.

KAYNAKÇA

A.Nezih Galitekin, Kocaeli Su Medeniyeti Tarihinden Birkaç Damla, İstanbul, 2006; Nail İnal, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi Çalışma Gurubu, “İzmit’te Eski Zaman Çeşmeleri”, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi Bülteni, Sayı: 12, Kocaeli, 1998, s. 4-9; İzmit Canfeda Hatun Çeşmesi Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projesi (Haz. Fatih Koç), Kocaeli, 2007; Canfedâ Kethüdâ Hatun Çeşmesi (Hazırlayan: Volkan Şenel, Seyfettin Karaosmanoğlu, Zeynep Güney, Bahadır Yıldız), Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2008; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli, 2011, s. 93; Açık Hava Müzesi Kocaeli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2010, s. 155; Nezih Fıratlı, İzmit Rehberi, İstanbul, 1959, s. 35; Nezih Fıratlı, İzmit Şehri ve Eski Eserler Rehberi, İstanbul, 1971, s. 29; Necdet Sakaoğlu, “Canfeda Kadın” Mad., Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul, 1994, s. 383; Mehmet İpşirli, “Canfeda Hatun” Mad., DİA, İstanbul, 1994, C. 7, s. 150

Volkan ŞENEL