İzmit’te İlk Eczane

Bulutyan Eczanesi, İzmit ticaret yaşamı ile ilgili kaynaklara göre şehirde kurulan ilk eczanedir. İzmit, 1860’lı yıllara kadar merkeze yakınlığı nedeniyle başta tarımsal ürünler olmak üzere İstanbul açısından önemli bir tedarik merkezi görünümündeydi. Ancak 1873 yılında demiryolunun İzmit’e kadar uzanması bu yerleşimi yerli ve yabancı tüccarlar açısından bir cazibe merkezi haline getirdi. Şehrin demografisinde Müslümanlardan sonra en geniş nüfus grubu Ermenilerdi. Şehrin ticaret yaşamı da başta Ermeniler olmak üzere büyük ölçüde gayrimüslimlerin elindeydi. Tarihi kaynaklar şehirdeki şifalı sulardan ve geleneksel manada bir tıp sektörünün varlığından söz etmektedir. Ancak kaynaklar ışığında şehirde bilimsel manasıyla eczacılık Ermeni cemaatinden Serope Bulutyan Efendi ile başlamaktadır. Serope Bulutyan 1857 yılında Eczacı Mektebi’nden mezun olarak meslek hayatına başlamıştı. Bundan dokuz yıl sonra 1866 yılında İzmit’e gelerek Bulut Eczanesi’ni açmıştır. Eczanenin açıldığı yıllar itibariyle bilindiği kadarıyla şehirdeki tek eczaneydi. Dahası çevre şehirlerin ilaç temini açısından da önemli bir istasyon görevi görmekteydi. Serope Bulutyan, Onnik ve Aleksan isimli iki oğlunu da Eczacı Mektebi’ne yollayarak kendi mesleğinde yetiştirdi. Serope Efendi 1900 yılına kadar mesleğini sürdürmüş ve işletmesinin başında bulunmuştu. Oğullarından Onnik 1885 yılında Eczacılık Mektebi’nden mezun olarak kardeşi ile birlikte “O. A. Boulouthian Fréres” (Bulutyan Kardeşler) unvanıyla bir şirket kurdu. İlanlarına göre işletmeleri kapılarını 1886’da açmıştı ve Avrupa’nın başlıca kimyagerleri ve ilaç fabrikaları ile doğrudan temasları vardı. İlanın alt kısmında Anadolu’nun başlıca şehirlerine ilaç servisi yaptıklarını belirtmişlerdi. Aleksan Efendi de 1890’da Eczacılık Mektebi’ni bitirdi. Onnik Efendi 1891 yılına kadar eczacılık yanında İzmid İdadi Mektebi’nde Tarih-i Tabii ve Hikmet dersleri vermişti. Dönemin ticaret yıllıkları olan Annuaire Oriental’in de İzmit temsilcisi Bulutyan Kardeşler’di. Onnik Efendi ayrıca İkbal-i Bahri adlı vapur ile İzmit-İstanbul seferleri yapan İzmit Körfezi Anonim Vapur Şirketi’nin idare heyetindeydi. 1893-1894 tarihli Annuaire Oriental kayıtlarında Onnik Bulutyan’ın işletmesindeki ticari faaliyetler ve ürünler şöyle sıralanmıştı: “Tıbbi İlaçlar, Anadolu için tıbbi ve özel ürünler. Konyaklar, Şaraplar, Mineral Sular, Hayvancılık ve İpekböcekçiliği Ürünleri”. Bulutyan İşletmesi eczacılık dışında Hereke Fabrikası ürünlerinden olan kumaşları da alıp satmaktaydılar. Eczaneleri saat kulesi yakınlarındaki Manastır Caddesi üzerinde şehirdeki bazı doktorların muayenehanelerine kısa bir mesafedeydi. II. Abdülhamid döneminde eczanelerinin adını “Hamidiye Eczanesi” olarak değiştirmişler II. Meşrutiyet döneminde ise Rıfat Yüce’ye göre kardeşler İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi olmuşlardı. Onnik Bulutyan’ın 1914 yılında vefatının ardından Aleksan Bey, babasından ve ağabeyinden kalan eczaneyi bir süre daha işletmiştir. Büyük olasılıkla 1915 yılında gerçekleşen Ermeni tehciri nedeniyle İzmit ile bağları kopmuş olmalıdır. Aleksan Efendi, 1922 yılında İstanbul’a gelerek Şark Merkez Ecza Deposu’nda çalışmaya başlamıştır. Bu işletmede 1949 yılında depo müdürü olan Aleksan Bulutyan, 1950’ler itibariyle görevine devam etmiştir. Bulutyan ailesi İzmit’te eczacılığın öncüsü olarak şehirde bu sektörün gelişiminin de önünü açmıştı. İzmit’te 1890’lı yıllar itibariyle eczane sayısı dörde, 1910’larda altıya çıkmıştı. Günümüzde önemli efemera ve antika koleksiyonları içinde Bulutyan Eczanesine ait bazı eczacılık aletleri, işletmenin bankalarla ilişkileri hakkında ipuçları veren belgeler bulunmaktadır.

KAYNAKÇA

Mert Sandalcı, Eyüp Talha Kocacık, “Yolu İzmit’ten Geçen Eczacılar”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Cilt: III, 2015 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları No: 30, s. 1479-1496; Yavuz Ulugün, “1891 Şark Ticaret Yıllığı’nda İzmit Sancağı Üzerine”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III Bildirileri, 2017 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları No: 38, s. 1966-2015; Dilek Ayrıbaş, Müzeyyen Ünal, İlker Kumral, Osman Nuri Cebe, “İzmit’te Türkler Tarafından Açılan İlk Eczaneler”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, 2016 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları No: 35, s. 825-837; Serkan Yazıcı, “Şark Ticaret Yıllıklarına Göre Üç Devirde İzmit Şehrinde Ticaret”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III Bildirileri, 2017 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları No: 38,s. 1783-1816; Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.) MF.MKT. 125/1; ML.EEM. 156/15.

Serkan YAZICI