Milli Mücadelede Karargâh Olarak Kullanılan Konak

Milli mücadele döneminde İzmit’in işgal edilmesiyle birlikte Taşköprü yöresi ve çevresinde teşkilatlanarak faaliyet gösteren milli müfrezelerden, Beşdivanlı Rıza Bey’e ait olan konaktır. Konak, bölgede daha çok “Beşdivanlı Rıza Bey Konağı” olarak bilinse de, konağın gerçek adı “Kocabaşoğlu Yusuf Ağa Konağı”dır. Yusuf Ağa, Beşdivanlı Rıza Bey’in babası olup, konağın banisidir. Yusuf Ağa tarafından 1892/93 yılında yaptırılan konak, Beşdivanlı Rıza Bey tarafından Milli mücadele döneminde karargâh olarak kullanılınca daha çok tanınmış ve bundan sonra bu isimle anılmaya başlanılmıştır. Günümüzde, Derince İlçesi Tahtalı köyü Davulcular Mahallesi’nde bulunan konağın güney batı cephesinde bulunan yapım kitabesinde:Sene 1310 (M 1892/93) Hane sahibi Beşdivan eşref hanedan Kocabaşoğlu Yusuf Ağa” tarihi ve yazısı bulunmaktadır.

Dikdörtgen planlı, iç sofalı olarak inşa edilen yapı iki katlıdır. Kâgir yapım tekniğinde yapılan konağın, cephe düzenlemesinde 19. yüzyıl Türk konut mimarisinin özellikleri görülmektedir. Yapının dış cephesinde ve iç mekânlarında, Kocaeli bölgesinde nadir görülen kalemişi süslemeler bulunmaktadır. 130 m2 taban alanı üzerine inşa edilmiş olan (sonradan yapılan ek bölümle birlikte) yapının giriş katı ahşap karkas, moloz taş örgülü ve sıvasızdır. Yapının güneybatı cephesinde çift kanatlı ana giriş kapısı bulunmaktadır. Kapı üzerlerinde aydınlatma pencereleri mevcuttur. Yapının zemin katı depo ve ahır olarak kullanılmıştır. Yapının birinci katında tüm cephelerden ahşap payandalar ve çıkma mevcuttur. Güney doğu cephesi hariç tüm cepheler yalı baskı ahşap kaplama yapılmıştır. Güney doğu cephesi ise kerpiç sıvalıdır. Bu cephede bulunan balkonda leylek, deve ve at figürlerini içeren farklı kompozisyonlarda kök boyalarla yapılmış, kalemişi süslemeler bulunmaktadır. Cephelerde bulunan pencereler giyotin formludur. Güney batı cephesindeki pencereler, ahşap kapaklıdır. Cephedeki kitabenin orijinalliği düşünüldüğünde, konağın M.1892/93 yılında yapıldığı görülmektedir. 19 yy. sonuna denk gelen bu tarih, Osmanlı saray mimarisinde bir asırdan beri etkili olan barok, ampir ve rokoko üslubunun artık halk arasında da kullanılmaya başlanıldığı görülmektedir. Yapının dış cephesinde bulunan kalemişi süslemeler (üst balkon), Kocaeli bölgesinde sivil mimarlık örneği yapılarda çok nadir olarak görülen ve günümüze ulaşan tek örnek olma vasfını taşımaktadır. Konakta, Süleymaniye Müderrisi Abdullah Şerif Ağa tarafından 1825 yılında yaptırılmış olan Dilovası Demirciler Konağı ile benzer bazı kalem işi öğeleri göze çarpmaktadır.

İç sofalı yapının odaları, dört köşede konumlanmıştır. Güney doğu yönüne cephe veren odalarda ocak ve dolap bulunmaktadır. Ayrıca tavanlar ahşap ve süslemelidir. İki odada da duvarlarda geç dönem kalem işi süslemeler mevcuttur. Yapının kuzeydoğu köşesinde bulunan odanın duvarında, İstanbul’daki Ayasofya Camii’nin tasviri bulunmaktadır. Aynı odada Ayasofya tasvirinin hemen yanında Osmanlı ve hilafet sancaklarının bulunduğu Osmanlı arması bulunmaktadır. Arma üzerinde yapının yapılış tarihi yazmaktadır. Güney doğu cephesine bakan iki pencere arasında ayrı bir motif bulunmaktadır. Diğer odada ise dört köşesi dörtte bir şemselerden oluşmuş kalem işi ve hat sanatına ait süslemeler bulunmaktadır. Kırma çatılı olan yapının üstü, alaturka kiremit ile örtülüdür. Kuzey batı cephesinde ise yapı içerisine ıslak hacimleri dâhil etmek için eklenti yapılmış olan bölümde; mutfak, tuvalet ve banyo işlevini gören mekânlar bulunmaktadır.

Milli mücadele dönemi sonrasında ailesiyle birlikte uzun bir süre Davulcular köyündeki bu konakta yaşamış olan Beşdivanlı Rıza Bey 1945 yılında İzmit şehir merkezine taşınmış, bu duruma müteakiben atıl bir vaziyette kalan konak zamanla metruk bir duruma düşmüştür. Beşdivanlı Rıza Bey Konağı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Dairesi Tarihi Mekanlar Şube Müdürlüğü uzmanlarının tespit ve talebiyle, Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 15.03.2011 tarih 10.876 sayılı kararıyla tescillenerek koruma altına alınmıştır. 2011 yılında rölövesi, 2015 yılında restitüsyon ve restorasyon projeleri, 2016 yılında ise rekonstrüksiyon projesi hazırlanan yapı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’nce 2017/2018 yılında rekonstrüksiyon uygulamasıyla aslına uygun olarak yeniden yapılmıştır. Konak, Beşdivanlı Rıza Bey’in mülkiyet sahibi torunları tarafından Kocaeli Büyükşehir Belediyesi’ne hibe edilmiştir. Beşdivanlı Rıza Bey Konağı, gerek Milli mücadele dönemi tarihine tanıklık eden yapılardan birisi olması, gerekse Kocaeli’deki geleneksel konut mimarimizin önemli bir örneği olması yönüyle kültürel mirasımız açısından oldukça önemlidir.

KAYNAKÇA

Volkan Şenel, Tarihi Yönüyle Derince, Kocaeli, 2012, s. 345-356; Volkan Şenel, Kocaeli Taşköprü Bölgesi ve Çevresinin Tarihi, Kültürel ve Doğal Mirasının Değerlendirilmesine Yönelik Bir Projeksiyon, Kocaeli, 2014, s. 23-26; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Tarihi Mekânlar ve Kent Estetiği Şube Müdürlüğü KUDEB Raporu, Kocaeli, 2011; Beşdivanlı Rıza Bey Konağı Tescil Fişi, Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Kocaeli, 2011; Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 18.10.2011 Tarih ve 28 Sayılı Kararı, Kocaeli, 2011; Numan Akdoğan, Dilovası İlçesindeki Tarihi Eserlerimiz, Kocaeli, 2015, s. 5; Derince Dergisi, Sayı 1, Kocaeli, 2010, s. 20; Rifat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Kocaeli, 1945, s. 83-85; Adnan Sofuoğlu, Milli Mücadele Döneminde Kocaeli, Ankara, s. 144; Avni Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, İstanbul, 1981, s. 160.

Volkan ŞENEL