İzmit’te Bir Semt
Bekirpaşa semti, İzmit ilçesi yerleşim alanının doğusunu ve D 100 karayolunun kuzeyini kapsamaktadır. Semtin idari ve fiziki yapısı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde yakın tarihlerde gerçekleştirilen idari değişikliklerle şekillenmiştir. Semt adını iki yerleşim alanının birleşmesinden almaktadır. Bunlar, İzmit’te II. Dünya Savaşı’ndan sonra nüfus artışına bağlı olarak 1954 yılında oluşturulan Mehmetalipaşa Mahallesi ile 1980’li yıllara kadar İzmit’in bir köyü iken 24 Nisan 1985 tarihinde belde belediyesi yapılan Bekirdere’dir. 1993 tarih ve 504 sayılı “Yedi İlde Büyükşehir Belediyesi Kurulması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile İzmit Belediyesi Büyükşehir statüsüne alınmış, Mehmetalipaşa Mahallesi ve Bekirdere’nin birleştirilmesiyle İzmit Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı alt kademe belediyelerden biri olarak Bekirpaşa Belediyesi kurulmuştur. 23 Temmuz 2004 tarihinde ResmîGazete’de yayınlanan 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nu ile İzmit Büyükşehir Belediyesi kaldırılarak Kocaeli il sınırının tamamı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi kapsamına alınmıştır. 2008 yılında kabul edilen 5747 sayılı “Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” doğrultusunda Saraybahçe Belediyesi’nin adı İzmit Belediyesi olarak değiştirilmiş, 1993 yılında kurulan Kuruçeşme, Bekirpaşa, Alikahya, Akmeşe, Saraybahçe Belediyeleri de mahalleleri ile birlikte İzmit Belediyesi’ ne bağlanmıştır. Bekirpaşa Belediyesi’ne 1994-2009 yılları arasında Abdullah Çakmak (1994-1999), Fikret Toker (1994-2004), Abdullah Köktürk (2004-2009) başkanlık yapmıştır.
İdari açıdan belediye statüsünü yitirmekle birlikte eski ilçe sınırları ve çevresi, Bekirpaşa olarak tanınırlığını korumuştur. Semt, tekrar mahalleye dönüştürülen Bekirdere ve Mehmetalipaşa Mahalleleri dışında, büyük bölümü artan nüfus paralelindekentin kuzey doğusuna son yıllarda eklenen yeni yerleşme alanları olan Erenler, Gündoğdu, 28 Haziran, Kadıköy, Tavşantepe, Yenişehir, Yeşilova, Yahyakaptan, Ayazma, Malta, Tepeköy Mahallelerini kapsamaktadır.
Bekirpaşa semt alanında İzmit tarihine ışık tutan önemli arkeolojik bulgular da ortaya çıkarılmıştır. Kentin kurucusu olan Bithynia Kralı I. Nicomedes’in (MÖ 279-250) kendi adını verdiği Nicomedia kentini ilk olarak Kadıköy Mahallesi ile Bekirdere arasında bulunan Dua Tepe’de kurduğuna değinilir. Kısa sürede gelişen Nicomedia kentinin sınırları doğuda Bekirdere, güneyde İzmit Körfezi, kuzeyde Malta Pınarı, batıda Ağa Deresi’ne ulaşmıştır. Antik Nicomedia kentinin mezarlık alanlarını ifade eden nekropol alanları da bu alanın dışında doğuda ve batıda oluşturulmuştur. Bunlardan doğu nekropolü, Baç ile Bekirdere arasında yer almaktadır. Burada, II. Dünya Savaşı sonrası yeni açılan iskân sahalarında bulunan mezarların yanı sıra son senelerde yapılan kazı çalışmaları sırasında Roma ya da Bizans dönemine ait olduğu tahmin edilen mezar ve lahitler ortaya çıkarılmıştır. Bunlar arasında Roma döneminde üst düzey kişilere ait olan Tümülüslere dikkat çekmek gerekir. Kadıköy Mahallesi/Kanlıbağ’da ortaya çıkarılan Tümülüs tipi mezar, içeriği açısından doğu nekropol alanının en önemli buluntuları arasındadır. Bir başka Tümülüs ise Mehmetalipaşa Mahallesi, Zincirlikuyu Mevkii’nde bulunmuştur. Mezar sahaları dışında bölge tarihi için önemli başka kanıtlar da söz konusudur. İzmit’in koruma alanları içerisinde bulunan Gündoğdu Mahallesi sınırlarındaki su kemerleri, bunlardan biridir. 1947 yılında da Bekirdere Köprüsü’nün 100 metre doğusunda Bizans dönemine ait bir kilise kalıntısı tespit edilmiştir.
Tüm bunlara karşılık Bekirpaşa’nın bulunduğu İzmit’in doğu kesimi uzun yıllar yerleşim alanının dışında kalmıştır. Bunun en önemli nedenlerinden biri, İzmit Körfezi’nin doğu kesiminin bataklık olmasından dolayı kent sınırlarının doğu yönünde gelişim gösterememesidir. Dolayısıyla burasının kent sınırlarına dahil olmasında, 19. yüzyılın sonlarında başlanan ancak Cumhuriyet döneminde kesin çözüme kavuşturulan bataklıkların kurutulmasının etkisi büyük olmuştur. Ayrıca yine 19. yüzyılın sonlarından itibaren gerçekleştirilen bayındırlık faaliyetleri kapsamında ulaşım olanaklarının gelişmesi, kent ulaşım ağının yenilenmesi ve yeni banliyölerin oluşturulması gibi faktörleri de buna eklemek gerekir. İzmit’te Tersane Komutanı Ali Paşa’nın 1902–1903 yıllarında kentin doğusunda Erenler Bayırı Mevkii’nde çalılık ve fundalık olan araziyi yollarıyla birlikte ihya ederek kendisine burada bir köşk yaptırmış olması, kentin bu yönde genişlemesinde önemli bir adım olarak nitelendirilebilir.
İzmit, 28 Nisan 1919–28 Haziran 1921 tarihleri arasında süren düşman işgali yıllarında işgal kuvvetlerince denizden itibaren tel örgülerle çevrilmiş, kuzeyden gelebilecek akınlara karşılık olarak da batıda Tabakhane’den başlayarak Bağçeşme, Akça Yokuşu ve Malta Pınarı’nı izleyerek doğuda Bekirdere’ye ulaşan bir yol yapılmıştır. İzmit, 1930’lu yıllarda SEKA ile başlayan, 19501985 yılları arasında İzmit-Adapazarı karayolu hattı boyunca sayıları artan endüstri tesislerinin sayesinde, Türkiye’nin en çok göç alan kentlerinden biri olmuştur. Bu sürecin başlarında kentin yeni iskan sahalarından biri de Mehmetalipaşa olmuştur. Önce Cedid Mahallesi sınırları içerisinde oluşan bu yeni iskan sahası, 1954 yılında ayrı bir mahalleye dönüştürülmüştür. Buraya, bölgeye temiz içme suyu sağlanmasında büyük gayretlerinden dolayı, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Deniz Kuvvetleri Komutanı olan Mehmet Ali Ülgen’in adı verilmiştir.
Kentin bu kesimi, Cumhuriyet döneminde yapılan kent planlaması çalışmaları sırasında da ele alınmıştır. 1950’li yıllarda kentin imar planını hazırlayan Ahmet Kemal Aru, Mehmetalipaşa Mahallesi’ni de kapsayan bölgeyi iskân için birinci derece gelişme alanı olarak ele almış ancak burasının deprem etkilerine açık olmasının, yapılacak inşaatlarda dikkate alınması gerektiğinin altını çizmiştir. 19. yüzyılın sonlarından itibaren iskân alanı olarak hızlı bir gelişme gösterdiği anlaşılan Bekirpaşa, 17 Ağustos 1999 tarihinde meydana gelen Marmara depreminden İzmit’in en çok etkilenen kesimlerinden biri olmuştur. Semt sınırlarında bir mahalle olarak yer alan iskân bölgeleri, bir kısmı kalıcı deprem konutu olarak inşa edilen toplu konut bölgeleriyle İzmit’in modern yerleşim kesimini oluşturmaktadır. İzmit’te ilk toplu konut yerleşmelerinden olan Yahyakaptan toplu konutları dışında, TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığı TOKİ Bekirpaşa Sosyal Konut Uygulaması, Akçakoca Konutları, Gündoğdu Mahallesi Deprem Konutlarını bunlara örnek vermek mümkündür. Yeni konut alanlarıyla birlikte semt nüfusu da artış göstermiştir. Semt sınırları içerisinde bulunan Yenişehir ve Yahyakaptan Mahalleleri, İzmit nüfusunun en yoğun bulunduğu mahallelerdir. 2014 yılında Akçaray tramvay hattının hizmete girmesinden sonra semtin kent içi ulaşım bağlantısı hızlanmıştır.
KAYNAKÇA
Kemal Ahmet Aru, “İzmit Şehri İmar Planı”, Arkitekt, 9-12, 1953,s. 211-212; Figen Avdan, Cumhuriyet Dönemi Kentleşme Sürecinde Planlama Deneyimi: 1930-1980 İzmit Planları, (Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kocaeli 2009; İdris Bostan, “İzmit”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul 2001, s. 536-542; K. Çibuk, Rıdvan Gölcük, “Nikomedia’nın Roma ve Bizans Dönemine Ait Mezar Buluntuları Işığında Toplum Yapısının Analizi”, (https://www.academia.edu/); Deni Demirarslan, “Türkiye’de Kentsel Yerleşim ve Konut Gelişimi: Geçmişten Günümüze İzmit Örneği”, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, Yıl 5, Sayı 20, Şubat 2018, ss. 99-122; R. Duyuran, “İzmit ve Silivri’de Yapılan Arkeolojik Araştırmalar 1947-1948”, Türk Tarih Kurumu Belleteni, C .15, 58, Ankara 1951, s. 213-218; N. Fıratlı, 1971; İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, İstanbul 1971; Collin Foss, 2002. Anadolu’da Ortaçağ Kalelerinin İncelenmesi II, Nikomedia, (Çev. F. Yavuz Ulugün); Kocaeli; İller Bankası, İzmit Analitik Etütleri, Ankara 1970; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli, 2009; Y. Meriçboyu ve S. Atasoy, “İzmit Kanlıbağ Tümülüsü”, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Yıllığı, 15-16, İstanbul 1967, ss. 67-95; Atila Oral, (Haz.), Kocaeli Tarih ve Rehberi, İstanbul 2007; Avni Öztüre, Nicomedia Yöresindeki Yeni Bulgularla İzmit Tarihi, İstanbul 1981; Metin Tuncel, “İzmit Şehri ve Yayılış Sahası”, Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 18-19, İstanbul, 167-188; Müge Uçar, Mehmet Ali Paşa, 2017; V. Vural, 1977; İzmit Bizans Devri Eserleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Lisans Tezi,İstanbul; Yıldız Selin, İzmit Şehrinin Mekânsal Gelişim Süreci, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2016; Yıldız Selin-Mehmet F. Döker, “İzmit Şehrinin Nüfus Gelişimi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Dergisi, 32, 2016, ss. 34-47; eli-izmit-bekirdere-mahallesi-nufusu (Erişim Ağustos 2021); https:// www.izmit.bel.tr/izmit/mahallelerimiz_0128/(Erişim Ağustos 2021); https://www.toki.gov.tr/uygulama/illere-gore-uygulamalar/kocaeli (Erişim Ağustos 2021)
Şennur KAYA