Coğrafya

İzmit körfezinin güneydoğu kıyılarından Samanlı dağlarının zirvelerine kadar uzanan saha üzerinde, Kocaeli merkez ilçesine (İzmit) bağlı eski Bahçecik bucağı ile İzmit merkez bucağının bir kısım arazileri üzerinde 2008 yılında kurulmuş Kocaeli ilçesidir.

Bugün Başiskele ilçesinin yer aldığı saha, 1950’lere kadar sadece köy yerleşmelerinin bulunduğu tamamen kırsal bir yöre idi. Sahada ilk belediye teşkilatı Bahçecik bucak merkezinde 1956 yılında kurulmuştur. Ardından 1964’te Yuvacık köyü belediyeye kavuşmuş, daha sonra 1985’te Döngel köyünde belediye kurulmuştur. Bu belediyenin adı 2000 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla “Karşıyaka” olarak değiştirilmiştir. Yine aynı ilçe ve bucağa bağlı Yeniköy 1986’da belediyeye kavuşmuştur. Ayrıca merkez bucağa bağlı Kullar köyünde de 1967’de belediye kurulmuştur. Bu belediyelerin, 6 Mart 2008 tarihinde kabul edilen 5747 no.lu kanun ile birleştirilmesiyle Başiskele ilçesi oluşturulmuştur. Bu kanuna göre, Kocaeli merkez ilçesine bağlı Bahçecik, Yeniköy, Yuvacık ve Kullar belediyelerinin tüzel kişilikleri kaldırılarak mahalleleri ile birlikte Karşıyaka Belediyesine katılmıştır. Karşıyaka Belediyesi ile Kullar Belediyesi’ne bağlı Ovacık, Vezirçiftliği, Kardenizliler ve Mahmutpaşa Mahallelerinin Yahya kaptan Kavşağı’ndan başlayarak Başiskele Kavşağı’na kadar D-130 Devlet Karayolu’nun doğusunda kalan kısımları merkez olmak ve merkez bucağına bağlı Doğantepe ile Bahçecik bucağına bağlı Servetiye Karşı, Servetiye Cami, Kazandere, Aksığın, Tepecik, Serindere ve Camidüzü köyleri bağlanmak ve Karşıyaka Belediyesi’nin adı Başiskele olarak değiştirilmek suretiyle Başiskele ilçesi kurulmuştur. 12 Kasım 2012 tarihinde kabul edilen 6360 no.lu kanun ile de köyler mahalle haline getirilmiştir.

İlçede nüfus ve yerleşmelerin gelişimi, Kırım (1860) ve Rumeli’den (1878) gelen göçmenlerin yerleştirilmesiyle başlamıştır. Kurtuluş savaşından sonra Ermeni ve Rumların bölgeyi terk etmesiyle boşalan alanlara Balkanlardan gelen göçmenler ile Doğu Karadeniz’den gelenler yerleşmişlerdir. İlçenin nüfus deseni böylece çeşitlenmiştir. Beş belediyenin birleştirilmesiyle oluşmuş Başiskele ilçesinin belirgin bir merkezi yoktur. İdari binalar doğu sahillerinden 1 km içeride yer alır. Buranın denizden yüksekliği 13 m, İl merkezine uzaklığı ise 8 km’dir. Bugün 37 mahalleden oluşan Başiskele ilçesi 209 km2 yüzölçümüne sahiptir. Kocaeli ilinin % 6,3’ünü kaplamaktadır. 2020 yılı sonu itibariyle toplam nüfusu 108.185 kişi, nüfus yoğunluğu 518 kişi/km2dir. İlçede birleştirilen belediyelerin toplam nüfusu 106.497’dir. Kırsal mahallelerde yaşayan nüfus ise sadece 1.688 kişidir. Hızlı bir gelişim süreci içerisinde olan Başiskele ilçesinin, 2008’de 3 bin beş yüzü kırsalda 61 bin beş yüzü de belediye sınırları içinde toplam 65 bin kadar nüfusu var iken, 2020’de nüfusu 110 bine dayanmıştır. Yani ortalama her yıl % 5,8 oranında nüfusu artmaktadır. Ancak bu süre içinde kırsal nüfusunun yaklaşık yarısını kaybetmiştir.

İlçe arazisi Samanlı dağlarının orta kesimini oluşturan Naldöken dağının (1125 m) kuzey eteklerindeki yüksek ve engebeli alanlardan oluşur. Marmara üzerinden geçerken nemlenen hava kütlelerinin ilk çarptığı bu yamaçlar bol yağış aldığından (983 mm) ormanlarla kaplıdır. İlçe arazilerinin % 59’u ormanlıktır. Ormanlar, kayın başta olmak üzere gürgen, kestane, meşe, ıhlamur, dişbudak, çınar, akçaağaç, söğüt, kavak ve kızılağaç gibi yayvan yapraklı ağaçlar yanında karaçam, kızılçam, sarıçam, sahil çamı, köknar ve servi gibi iğne yapraklı ağaçlardan oluşmaktadır. İğne yapraklı ağaçlar daha çok yüksek kesimlerde yer almaktadır. Sahile yaklaştıkça eğimin azaldığı alanlarda ve kıyı kesiminde tarım alanları genişlemekte ve yerleşmeler sıklaşmaktadır. İlçe arazilerinin % 28’i tarım arazisi, % 12’si yerleşim alanları, % 1’den azı da çayır ve meralardan oluşmaktadır. 30 bin dekar kadar alan kaplayan tarım alanlarının % 83’ü tarlalardan oluşmaktadır. Fakat bu tarlaların 1/4’i nadasa bırakılmaktadır. Ekilen tarlaların yaklaşık yarısı hububat, diğer yarısı da yem bitkilerine ayrılmaktadır. Tahıllardan en çok buğday ve mısır, yem bitkilerinden de fiğ, silajlık ve hasıl mısır ekilmektedir. Tarım alanlarının % 10’u meyve bahçeleridir. Meyveliklerin % 22’si fındık, % 13’ü ceviz, % 13’ü elma, % 12’si kiraz ve % 9’u zeytin bahçeleridir. Geri kalan alanlarda da başta erik, kestane, vişne, incir ve kivi olmak üzere pek çok meyve üretilmektedir. Çok çeşitli sebzeler yetiştirilen bahçelerin toplam tarım alanları içindeki oranı da % 7’dir. Ekim alanlarının genişlik sırasına göre domates, karpuz, ıspanak, fasulye, patlıcan, sivri biber ve taze soğan en çok yetiştirilen sebzelerdir. Çok az (65 dekar) alanda da süs bitkileri yetiştirilmektedir. Başiskele ilçesinde 2 bin 800 baş sığır, 450 baş koyun ve 120 baş keçi beslenmektedir.

Önemli sanayi kuruluşları ve fabrikaların bulunduğu ilçede, ekonomik getirisi en büyük olan sektör sanayidir. İlçede kurulan ilk sanayi tesisi, 1843 yılında Kullar’da işletmeye açılmış olan Çuha Fabrikası’dır. Daha sonra 1950’de Şükrü Türedi Tank İmalatı Fabrikası, 1961’de kurulan Goodyear Lastikleri ve 1970 yılında faaliyetlerine başlayan Kartonsan Kâğıt Fabrikası günümüzde de aktif olan kuruluşlardır. Kocaeli Serbest Bölgesi (KOSBAŞ), Gölcük sınırındaki Yeniköy Mahallesi’nde bulunmaktadır. Burada Fordsan ve KOÜ Teknopark yer almaktadır. Ayrıca Hayat Kimya Sanayi (Bingo), Novaplast Plastik Sanayi, Autoport Liman İşletmeleri ve daha birçok uluslararası pazarlarda tanınan dev şirketlerden oluşmaktadır. İlçe halkı çoğunlukla bu sanayi kuruluşlarında ve fabrikalarda işçi olarak çalışmaktadır.

Hem kara ve demir yolu hem de deniz yolu bulunan Başiskele ilçesi ulaşım ağı bakımından oldukça avantajlı bir konumda yer almaktadır. İlçenin kuzeyinden geçen D-100 (Ankara-İstanbul E-5 Karayolu) ile D-130 Karayolları (Gölcük-Yalova Karayolu) Başiskele’de birleşmektedir. Anadolu, İstanbul ve Avrupa demiryolu güzergâhı Başiskele’nin kuzeyinden geçmektedir. Deniz kıyısı ve geniş ormanlık alanları ile önemli bir turizm potansiyeline sahip olan Başiskele ilçesinde, Yuvacık Barajı çevresi, Beşkayalar Tabiat Parkı ve yaylaları doğal güzellikleri ve manzarası ile ilgi çekmektedir. Wellborn Luxury, Tryp by Wyndham ve The Ness Termal Hotel gibi 5 yıldızlı otellerin yer aldığı İlçede, Gölcük Yazlık ılıcaları yakınındaki Yeniköy’de yakın zamanda bulunan termal kaynakları değerlendirmek için projeler hazırlanmaktadır.

KAYNAKÇA

Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. Kocaeli Turizm Rehberi. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Basın-Yayın ve Halkla İlişkiler Dairesi Başkanlığı Yayınları, Kocaeli 2010; Kocaeli İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 2020 Faaliyet Raporu; Kocaeli İli Arazi Varlığı,T.C. Başbakanlık, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, İl Rapor No: 16, Ankara. 1995; Kocaeli Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü. Kocaeli İl Çevre Durum Raporu. Kocaeli Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Kocaeli 2009; Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, (2020). Kocaeli İli Maden ve Enerji Kaynakları. Ağustos 12, 2021 tarihinde MTA internet Sitesinden alınmıştır: https://www.mta.gov.tr; Resmî Gazete, Sayı 26824, Tarih 22 Mart 2008: 6 Mart 2008 Tarihinde kabul edilen 5747 No.lu “Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun”; Resmî Gazete, Sayı 28489, Tarih 6 Aralık 2012: 12 Kasım 2012 Tarihinde kabul edilen 6360 No.lu “On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”; Sinan Deniz, Başiskele İlçe Merkezinin Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020; Turgut Bilgin, Samanlı Dağları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını No: 1294, İstanbul 1967; Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ve Devlet İstatistik Enstitüsü (DİE) Yayınları. Ankara (ilgili yıllara ait nüfus istatistikleri) https://www.tuik.gov. tr/; Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Merkezi Dağıtım Sistemi (MEDAS), Bitkisel Üretim İstatistikleri veri tabanları, https:// biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr

Ali YİĞİT

 

 

Tarih

Başiskele ilçesi, Kocaeli ili sınırları içerisinde bulunan bir yerleşim birimidir. Başiskele’nin doğusunda Kartepe ilçesi, batısında Gölcük ilçesi, kuzeyinde İzmit ilçesi ve İzmit Körfezi, güneyinde ise Bursa ve Sakarya ili bulunmaktadır. Antik döneme kadar uzanan tarihi bir geçmişe sahip olan Başiskele, Kocaeli ilinin yerleşim tarihi en eski ilçelerinden birisidir. Başiskele, coğrafi konumu dolayısıyla tarihsel süreç içerisinde her dönem birçok medeniyetin ilgi duyduğu bir yer olmuştur. Başiskele ilçesi adını, İzmit Körfezi’nin sonunda (doğudaki başlangıç noktasında) bulunan ve ilk iskele “Baş-iskele” olarak adlandırılan iskeleden almıştır. Körfez’de birçok liman ve iskele bulunmakta olup, Baş-iskele olarak adlandırılan ve ilçeye adını veren bu iskelenin, Antik dönemden beri kullanıldığı, Osmanlı dönemindeki önemli iskelelerden birisi olduğu bilinmektedir. İlçeye adını veren eski iskelenin bulunduğu alanda, günümüzde de askeri iskelelerin olduğu ve kullanıldığı görülmektedir.

İlkçağ’a kadar uzanan köklü bir tarihi olan Başiskele’nin, yerleşim tarihi açısından ilk dönemi Astakos kentinin kurulmasıdır. MÖ 712 yılında bölgeye göç eden Megaralıların kurmuş olduğu kentin adını, o dönemde İzmit Körfezi’nde çokça ve büyükçe olan ıstakozlardan aldığı rivayet edilmektedir. Coğrafi konumunun kendisine sunduğu avantajlar sayesinde kısa sürede zenginleşen Astakos kenti, MÖ 4. yüzyılda Bithynia Krallığı tarafından ve MÖ 3. yüzyılda da Trakya Kralı Lysmachos tarafından kuşatılmış, bu kuşatmalar sırasında kent yakılıp yıkılmıştır. MÖ 264 yılında Bithynia Kralı I. Nikomedes, Astakos kentinin karşısında günümüzde İzmit şehir merkezinin bulunduğu bölgede, Nikomedia şehrini kurmuştur.

Roma dönemi hakkında detaylı araştırmaların daha yapılmadığı Başiskele’de, önemli bir geçiş noktası olan İzmit Körfezi ve Kullar Ovası’nı gözetlemek amacıyla Geç Roma-Erken Bizans döneminde inşa edildiği düşünülen Paşadağ Kalesi bulunmaktadır.

11. yüzyılda Selçukluların etkisi görülmeye başlanılmış, hâlihazırdaki Başiskele sınırlarının olduğu bölge, Sultan Orhan’ın Bursa ve İznik’in fethi sonrasında yöneldiği Kocaeli Bölgesinde fethettiği ilk yerlerden olmuştur. Akça Koca, Konur Alp, Abdurrahman Gazi, Köse Mihal vb. önemli komutanların da görev aldığı bu ilk fetihler, 14. yüzyılın ikinci çeyreğinde gerçekleşmiştir.

Osmanlı döneminde meskûn bir muhit olduğu bilinen Başiskele’yle ilgili ilk bilgiler, 16. yüzyılda bazı yerleşim alanlarının kurulmasıyla ilgilidir. Bu yerleşim alanları, tarihsel süreçte birçok kez gerçekleştirilmesi düşünülen Kanal Projesi (Sakarya Nehri, Sapanca Gölü ve İzmit Körfezi arasını birleştirmeyi hedefleyen proje) kapsamında İzmit’e getirilen ve projenin çeşitli zamanlarda iptal edilmesi sonucu Başiskele bölgesine yerleştirilmesiyle kurulmuş Bahçecik, Yeniköy, Yuvacık ve Döngel’dir.

Bu köyler içerinde yer alan Yeniköy, Sadrazam Halil Paşa’nın vakfına dahil araziler üzerinde yer almaktadır. Yine 17. yüzyıla ait kaynak ve belgelerde Başiskele yöresi ve çevresinde; Karanca, Kayser nâm-ı diğer Melekşâh, Bağçecik (Bahçecik), Koru Çiftliği, Yeniçeri Ağası Halil Çiftliği ve Ferhad Çiftliği gibi yerleşim alanlarının bulunduğu belirtilmektedir. Bu yerleşim alanlarından Bahçecik, nüfusunun çoğalması sonucu büyümüş, diğerleri ise farklı sebeplerle günümüze ulaşamamıştır. Bu yerlerden Karanca köyünün ismi ise, biraz değişime uğrayarak Başiskele’de yer alan “Karınca” Deresi’nde hayatiyetini sürdürmektedir.

18. ve 19. yüzyıllarda Başiskele yöresindeki Yuvacık, Bahçecik ve Yeniköy iki hususta devlete önemli bir hizmet sunmaktadır. Bunlardan birincisi; Darphane-i Amire için Yuvacık, Bahçecik ve Yeniköy’den temin edilen çam kömürü, ikincisi ise; yine bu bölgeden temin edilen ve kalitesi ile ünlü olan tarım ürünleridir. Yuvacık, Bahçecik ve Yeniköy’den elde edilen çam kömürü İzmit, Seymen ve Kavaklı (Kazıklı) iskeleleri vasıtasıyla Darphane-i Amire’ye gönderiliyordu. Darphaneye gönderilen bu kömür altın ve gümüşün eritilmesinde kullanılmaktaydı. Yuvacık, Bahçecik ve Yeniköy halkı Darphane-i Amire için sundukları bu hizmetin karşılığında ise, avarız vergisinden muaf tutuluyorlardı. Ayrıca bölgede tarımı yapılan soğan, maydanoz ve marulun yine yakındaki iskeleler vasıtasıyla İstanbul’a gönderildiği bilinmektedir. Bu dönemden günümüze ulaşan ve Kocaeli piyasasında önemli bir yeri olan “Yeniköy Soğanı-Maydanozu” bu tarım ürünlerinin önemlilerindendir.

19. yüzyılda 1877-1878 yılları arasında yaşanan Osmanlı-Rus Savaşı (93 Harbi), sonrasında Kafkasya ve Karadeniz bölgesinden Osmanlı Devleti’ne yapılan göçler sonucu Kocaeli bölgesine gelen halkın bir bölümü de, Başiskele yöresine iskân edilmiş, burada yeni köyler kurulmuştur. (Servetiye, Serindere, Kazandere, Camidüzü, Aksığın, Tepecik vs.) I. Dünya Savaşı sonunda Osmanlı İmparatorluğu ile itilaf devletleri arasında imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan kısa bir süre sonra İstanbul ve İzmit işgal edilmiştir. İzmit’in İngilizler tarafından 14 Kasım 1918 tarihinde işgal edilmesine müteakiben, işgal güçleri tarafından çevrede kontrol altına alınmış olan ilk yerlerden birisi de Başiskele bölgesidir. İlk önce İngiliz daha sonra ise Yunan işgal güçleri tarafından işgal edilen bölgede, işgal gücü karargâhları Bahçecik, Yeniköy, Seymen ve Kullar Çuhane taraflarına kurulmuştur.

Bölgedeki karışık durumdan istifade eden ayrılıkçı Rum, Ermeni ve işbirlikçiler tarafından kurulan çeteler, kısa sürede teşkilatlanarak Başiskele yöresinde yaşayan Türklere çeşitli zulüm, işkence ve katliamlar yapmışlardır. Bu çetelerin en tehlikelisi, Yuvacık köyünde yaşayan Ermeni Vahan Zamkoçyan tarafından kurulan Vahan Çetesi’ydi. İşgal güçlerinin ve ayrılıkçı çetelerin bu tavırlarına karşı, bölgede yaşayan vatansever yerli halk hızlı bir şekilde teşkilatlanarak kurmuş oldukları milli müfrezelerle düşmana karşı mücadele etmişlerdir. Milli mücadelenin önderi Mustafa Kemal Paşa komutasındaki Milli Kuvvetlerin, Mahmut Nedim Bey ve Soytarı Mustafa Efendi’nin kurduğu Servetiye Milli Müfrezesi, Tantaoğlu Hasan, Hacı Maksut, Kadem Çavuş, Süleyman Efendi, Kara Fatma (Fatma Seher Hanım), Gökbayrak Taburu Komutanı Cemal Bey, Zobuoğlu Hasan Bey gibi birçok önemli isim ve müfrezenin gayretiyle 28 Haziran 1921 tarihinde İzmit, 29 Haziran 1921 tarihinde ise Başiskele yöresi düşman işgalinden kurtarılmıştır.

24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan Barış Antlaşması şartları gereğince, Yunanistan’ın Drama Vilayeti’nde yaşayan Müslüman Türk nüfus Kocaeli’ne iskân edilerek, Başiskele yöresine (Yeniköy-Bahçecik) yerleştirilmiştir. Başiskele, 1926 yılında Gölcük Tersanesi’nin ve 1936 yılında ise İzmit SEKA Fabrikası’nn kurulmasıyla başlayan, 1960’lı yıllarda devam eden ve 1980 sonrasında ise işçi göçleriyle hızlanan nüfus artışı yaşamıştır. Bölgede ve çevresinde ortaya çıkan iş gücü ihtiyacı, özellikle Karadeniz, Doğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgelerinden (Trabzon, Rize, Gümüşhane, Erzurum, Artvin vb.) Başiskele’ye göçlerin yaşanmasına neden olmuştur.

Uzun bir süre Bahçecik nahiyesine bağlı birer köy olan yerleşim alanları, yaşanan bu hızlı nüfus artışı sonrasında belde belediyesine dönüşmüştür. (Bahçecik, Yuvacık, Döngel, Kullar, Yeniköy) Ayrı birer belde belediyesi statüsünde olan Bahçecik, Yeniköy, Karşıyaka, Yuvacık ve Kullar, bir süre bu şekilde hizmet verdikten sonra, 2008 yılında çıkarılan 5747 sayılı Kanunla belde belediyelerinin tüzel kişilikleri kaldırılarak sınırları birleştirilmiş ve “Başiskele” ilçesi adıyla yeni bir ilçe kurulmuştur.

KAYNAKÇA

Osmanlı Ormancılığı ile İlgili Belgeler I, Orman Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999, 137-138; Süleyman Pekin-Murat Bayram, Bahçecik Tarihi, Ankara, 2011, s. 282-328; Başiskele Turizm Rehberi,(Haz. Gölcük-Başiskele Termal Turizm Merkezi Birliği, Kocaeli, Tarihsiz, s. 6-9; Yuvacık Gezi Rehberi, (Haz. Yuvacık Belediyesi), İstanbul, 2008, s. 12-25; Şehrimiz Kocaeli, (Haz. Kocaeli İl Milli Eğitim Müdürlüğü), Ankara, 2019. s. 72-79; Volkan Şenel, Geçmişte ve Günümüzde Yeniköy, Kocaeli, 2009; Volkan Şenel, “Bir Mübadele Köyünün Kuruluş Hikâyesi”, Batı Akdeniz Mimarlık, Sayı: 43, Antalya, 2009, s. 18-24; İbrahim Özkan, Deli Halid Paşa, İstanbul, 2015; Ali Üzmez, Her Yönüyle Başiskele (Tarih-Kültür-Doğa-Ekonomi-Turizm), Kocaeli, 2008, s. 296-340; Ali Üzmez, Milli Mücadelede Servetiye Cephesi, Kocaeli, 2011, s. 57-141; Abdullah Lüleci, “Savaşın Gölgesinde Ermeni Vahan Çetesi ve Faaliyetleri”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu III, C. 2, Kocaeli, 2017, s. 1401-1411; Kevser Öğütçen-Hüseyin Öğütçen, Akmeşe Tarihi ve İzmit Çevresine Yerleşen Drama Havalisi Köyleriyle İlgili Araştırma Notları, Kocaeli, 2000; Ali Naci Karacan, Lozan, İstanbul, 1971, s. 672; Seha Seray, Lozan Barış Konferansı Tutanakları-Belgeleri, C. 6, Ankara, 1969, s. 138-339; Mehmet Özel, 70. Yıldönümünde Lozan, Ankara, 1993, s. 21; İdris Bostan, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: XVII. Yüzyılda Tersane-i Amire, Ankara, 1992, s. 118; Atilla Çetin, Kocaeli Tarihinden Sayfalar, Kocaeli, 2000,s. 13; Kemal Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), İstanbul 2003,s. l50; Mehmet Kaya, “XIX Yüzyılda İzmit (Kocaili) Sancağı’nın Demografik Yapısı ve İskân Siyaseti”, Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 41, Mart 2007, s. 5980; Ahmed Nezih Galitekin, Tarihte İzmit ve İzmit Tarihinde Bir Eşraf Ailesi, İstanbul, 2011, s. 105-109; A. Nezih Galitekin, Gölcük Tarihçe ve Kültür Mirası Eserler, İstanbul, 2005, s. 209-210; Atilla Oral, “Kocaeli’de Göçmen İskânı”, Özgür Kocaeli (Pazar Eki), Kocaeli, 2005, s. 6-7; Müfide Pekin, Yeniden Kurulan Yaşamlar (1923 Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi), İstanbul, 2005, 83-87; Osman Akandere, “Milli Mücadele Yıllarında Kocaeli Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Müfrezeler, Milis Kuvvetleri ve Çeteler (1918-1922)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya, 2008; F.Yavuz Ulugün-Taner Akosoy-Muhittin Bakan-İlker Tepeköy, Tarih Öncesi & Helenistlik Dönem Bithynia, Kocaeli, 2004, s. 86-95; Nedim İpek, “Kafkaslar’dan Anadolu’ya Göçler (1877–1900)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 6, Samsun 1991, s. 100; Adnan Sofuoğlu, Milli Mücadele Döneminde Kocaeli, Ankara, 2006, s. 126; Rifat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Kocaeli, 1945, s. 65-85; Dâhiliye Vekâleti, Köylerimiz, İstanbul, 1928, s. 821; Numan Ayaz-Fikret Ayaz-Fahri Ayaz, Drama’dan Yeniköy’e, Kocaeli, Tarihsiz, s. 1-5; BOA. Cevdet İktisat. No: 560.

Volkan ŞENEL