Cumhuriyet döneminde bando toplulukları, Kocaeli kentinin müzik yaşantılarının önem kazanmasında etkin rol oynarlar. Cumhuriyet döneminde Kocaeli’de sivil bando kentin müzik yaşamında özellikle Erken Cumhuriyet Döneminde ulusal günler ve bayramlarda gerek ulusal ideolojiyi destekleyen marşlardan oluşan repertuvarıyla gerek günün moda olan şarkılarıyla tüm kutlamalarda kentin müzikal kimlik kazanmasında önemli bir varlık gösterir. Cumhuriyetin ilanıyla bandonun, ulus devletin ideolojisini destekleyerek, halka sunduğu tüm ulusal günlere ilişkin kutlama programlarında etkinlikleriyle müzik aracılığıyla halkta ulusal bilincin pekiştirilmesini sağladığı, bir anlamda ulusal müziğe giden yolda Kocaeli kenti için misyonunu yerine getirdiği söylenebilir.

İzmit’in bir müzik topluluğu olarak “Bando” kavramıyla kendi icrası ve müzisyenleri yoluyla tanışması, 1914’te “İzmit Heveskâran Musiki Cemiyeti”nin kurulmasıyla başlar. Kent tarihine tanıklık eden bando fotoğrafları ve yazılı basında yer alan haberler, kentteki müzik faaliyetlerinde bandonun yeri ve önemini işaret etmektedir. Kocaeli vilayeti bu dönemde, Cumhuriyetin ilk yıllarında milli birlik ve duygularını ifade eden bando topluluklarının öne çıktığı bir müzik yaşamına sahiptir. Toplum olarak bir arada bulunulan mekânlarda bando, Kocaeli halkına eşlik eder. Örneğin halkın topluca katılım gösterdiği spor etkinliklerinde ya da Cumhuriyet Bayramı gibi milli birliktelik günlerinde yapılan coşkulu kutlamalara bando ilk sırada katılır. Bu kutlamalarda bando ve mızıka geceleri düzenlenen fener alayına katılarak törenlerin görkem kazanmasına katkıda bulunur. Fener alayına katılan bando, genelde milli marşları seslendirerek günün önemine vurgu yapar.

16 Mart 1920 günü İstanbul’un işgalinin ardından, İzmit’in de işgal altındaki bölgeleri genişletilir. İşgal kuvvetleri askerlerinin İzmit caddelerindeki “bandolu” yürüyüşlerinin arttığı görülür. (Çam, 2014, s. 37) Bu bando mızıka gösterilerinin esasen, halka bir nevi gözdağı vermek için bando topluluklarının işitsel ve görsel kimliğinden yararlanıldığı, bir anlamda halka psikolojik baskı yapıldığı söylenebilir. İtilaf devletleri zaman zaman başlarında dini önderleri olan rahiplerle birlikte yürüyüşler düzenlerler, bu yürüyüşlerde bandoya da yer verirler. Bu durum milli mücadele sürecinde işgal güçlerinin yanında yer alan azınlıklara cesaret kaynağı olur.

İzmit’te savaştan sonra ilk bando konseri kurtuluş zaferinin ardından Kocaeli Grup Kumandanlığı Bandosu ve daha sonra 1. Ordu Kumandanlığının Bando-Mızıkası tarafından düzenlenir. Yine İzmit’in önemli günlerinde bu müzik toplulukları görevlerini yerine getirirler. Mustafa Kemal Paşa’nın İzmit’e gelişi, Claude Farrere’nin İzmit’e gelişi ve uğurlanışı gibi önemli günlerde merkez ordusunun bando ve mızıka ekibi tarafından törenler düzenlenir. Mustafa Kemal Paşa’nın İzmit’te karşılanması sırasında hazır bulunan bando-mızıka takımları şunlardır: “1. Ordu Fırka Bando ve Mızıkası” ile “Halk Mızıka Takımı”. Bu ziyaret Mustafa Kemal Paşa’nın 16 Haziran 1922’de başlayan Kocaeli Seyahati esnasında Beypazarı, Nallıhan, Göynük yoluyla Geyve’ye gelir. Geceyi Geyve’de geçirir, ardından Adapazarı’nda Binbaşı Baha Bey’in evinde İstanbul’dan gelen annesi Zübeyde Hanım ile görüşür. 17 Haziran 1922 günü Mustafa Kemal Paşa, kendisiyle görüşmek isteyen yazar Claude Farrare için İzmit’e gelir. Farrere, 18 Haziran 1922 günü Tuareg adlı bir Fransız torpidosuyla İzmit’e varır. (Narin ve Arı, 2012, s. 11) Torpido İzmit Limanına demirledikten sonra halkın Türkçe ve Fransızca “Yaşasın Fransa” sesleri arasında karaya ayak basar, Farrere istirahat için Hafız Rüştü Bey’in konağına gider, beraberindekiler ise Mustafa Kemal Paşa’nın bulunduğu İzmit Kasrı’na doğru ilerlerler. “Askeri bandonun Fransız Milli Marşını çaldığı sırada ise İzmit Tütün Şirketi Müdürü Yusuf Osman Bey Fransızca teşekkür konuşması yapar. Mustafa Kemal Paşa Adapazarı’nda iken, kendisiyle görüşme talep eden Türk dostu Farrere’den önce İzmit’e gelir. Farrere akşamüzeri İzmit Kasrı’na gelerek kendisi için düzenlenen çay ziyafetine katılır. Bu çay toplantısından önce ise Kocaeli grubunun düzenlediği eğlence vardır. Eğlencede düzenlenen müzik dinletisi dikkat çekicidir. Bu eğlence basında şu şekilde yer alır: Akşam, saat beşte Kocaeli grubunun düzenlediği askeri eğlencelerle başlar. Evvela mösika (mızıka) tarafından “Marşeyiyez” çalındı. Sonra “Ey Ulu Tanrı” milli duası hep bir ağızdan okundu. Mösika tarafından bir vals havası tanzim edilir. Asker çadır kurdu, çuval koşusu müsabakaları yapılır. Laz oyunları oynanır. Mösika (mızıka) tarafından milli bir marş çalınır. Asılı limonları askerler kolları bağlı olarak yediler. Nihayet yumurta koşusu icra edilir. Mösika “İzmir nerede, Edirne Nerede?” marşını çaldıktan sonra “Ey Ulu Tanrı” duası bir daha okundu ve mösika tarafından milli bir marş çalınırken eğlencelere son verilir. …Eğlencelerden sonra İzmit Kasrı Bahçesi’nde Mustafa Kemal Paşa hazretleri tarafından C. Farrere şerefine muhteşem bir çay ziyafeti gerçekleştirilir. Bu ziyarette C. Farrere, Hamid ve Mecid beylerden başka mülki memurlar ve bölge ileri gelenleri hazır bulunurlar. Kocaeli Bölgesi’nin kurtuluşla yaşadığı heyecan Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın İzmit’i ziyareti ile doruk noktasına ulaşır. Doğal olarak, Mustafa Kemal Paşa ile özdeşleşen Ulusal Kurtuluş Savaşı esnasında Türk bestecilerce bestelenen pek çok marş sivil ve asker, genç ve ihtiyar toplumun her kesimi içindeki kitlelerce ezberlenir. Özellikle “Yaşa Mustafa Kemal Paşa Yaşa”/(İzmir Marşı) sözleriyle devam eden Mustafa Kemal Paşa Marşı en çok sevilen ve dinlenilen marş olur.

Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’nın 2. kez İzmit’e gelişi esnasında yine bando takımı törenlere eşlik etmektedir. “16 Ocak 1923 günü 2. kez Başkomutan Mustafa Kemal (Atatürk), Genel Kurmay Başkanı Fevzi (Çakmak), doğu ordusu komutanı Kazım Karabekir Paşa ve beraberindekiler trenden inerler, o gün İstanbul’dan gelen Büyük Millet Meclisi temsilcisi Adnan Bey ve Eşi Halide Edip (Adıvar), 1.Ordu Komutanı Nurettin Paşa ve Mutasarrıf Sadettin Beyle selamlaştıktan sonra istasyondaki askeri birliği denetlerler”. Bu sırada askeri bando çalar ve minik öğrenciler şiirler okur”. İzmit kenti esasen büyük zaferden sonra da bandosunu her etkinlikte ve önemli günde yanında görür. Örneğin Atatürk’ün büyük zaferden sonra 1923 Ocak ayında İzmit’e ikinci gelişlerinde İzmit istasyonunda kendilerini selamlayan Kıta-i Askeriye’ye iltifat buyurmuşlardır. “Merhaba Asker/Merhaba Paşa” Bu sırada muzika terennüm saz duyar ve mini mini mektepliler de neşideler okuyorlardı.

Kocaeli’nin çevre ilçelerinde de bando topluluklarının kurulduğu görülmektedir. 1924 yılında Hereke’de Sümerbank Fabrikası fabrika müdürü Agâh Ataş tarafından bir bando topluluğu kurulur. Bandodaki icracılar fabrikada çalışan işçiler ve akrabalarından oluşur. Agâh Aataş yerini 1925 yılında Reşat Benerli’ye bırakır. Reşat Benerli ise 1935 yılına kadar bando şefliğini sürdürür. Reşat Benerli işi gereği Ankara’ ya sık giden ve Hereke’ye dönüşünde bando takımı tarafından marşlar çalınarak karşılanması kuralını uygulatan bir müdürdür. 1925 yılından sonra bugünkü adı Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası olan Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti’ni fabrikada işçi yemekhanesi olarak kullanılan salonda Şef Osman Zeki Üngör yönetiminde konser vermeye Hereke’ye getirtir. Bu girişim Reşat Benerli’nin o yıllarda müzik anlayışını ve müziğe verdiği değeri ve önemi yansıtması bakımından hayli anlamlıdır. Hereke beldesinde halk, Riyaset-i Cumhur Musiki Heyeti’ni izleme fırsatını elde ederek, bu yeni müzik türüyle ve topluluğuyla tanışır. 1933 yılındaki Cumhuriyet’in 10. yıl törenlerinde Atatürk Heykeli önünde bandonun yine görev aldığı görülmektedir. Bu kutlamada İzmit’in iki spor kulübü Akyeşil ve İdmanyurdu Kulüplerinin de törenlere katılımının olduğu gazete arşivlerinden elde edilen bir bilgidir.

1936 yılı bayram kutlaması tören hazırlığı içinde olan bando-mızıka, “Belediye Dairesi” tabelası önünde belediye zabıtası ve askerler arasında görülmektedir. Atilla Oral (2003) İzmit’te müzik eğitimi almak için en uygun mekânın “açık havada ve kavak ağaçlarının gölgesinde” oluşan ortam olduğunu belirtmektedir. İzmit bandosunun bu açık hava antrenmanlarına katılan halk da bir anlamda bu fırsatı yakalar.

Kısaca kentte birlik duygusunun oluştuğu ve bütünleşmenin sağlandığı her etkinlikte, kent bandosunun halkı yalnız bırakmadığı ve katıldığı tüm ortamlarda yaptığı müzikle motivasyonu destekleyici bir rol oynadığı söylenebilir. İzmit Heveskâran Musiki Cemiyeti, Cumhuriyet döneminde Halkevi’nin desteğiyle çalışmalara devam eden ve Halkevi himayesindeki bando, Abidin Aral’ın Belediye Başkanlığı döneminde 1969 yılında Şehir Bandosu olarak revize edildi. Bir dönem Şehir Bandosu adıyla faaliyet gösterdi. Daha sonra ise Belediye Başkanı Leyla Atakan zamanında konum ve ad değiştirerek “Belediye Bandosu” olur. Örneğin 26 Kasım 1982 tarihli ve isim kısmı kopmuş olan, Kocaeli Büyükşehir Bandosu çalışma alanında görüntülenen yerel gazete kupüründe, İzmit Heveskâran Musiki Cemiyeti kurucu üyelerinden Hasan Karakuzu ile yapılan röportaja yer verilir. İzmit Belediyesi’nin Kocaeli Büyükşehir Belediyesi sıfatını almasıyla adı “Kocaeli Büyükşehir Belediye Bandosu” olarak tanımlanır. Bando günümüzde kent içindeki büyükşehir belediyesi organizasyonlarında, resmi açılış ve karşılama törenlerinde görev almaktadır. Program olmayan günlerde repertuvar hazırlayıp, solfej çalışması yapmaktadırlar. Bando, periyodik olarak her hafta kent içinde düzenli halk konserleri vermeye devam ederek kent kültürüne katkı sağlamaya ve tanıklık etmeye devam etmektedir. Bugün Kocaeli Büyükşehir Belediyesi bandosu, sportif ve kültürel etkinliklerde, temel atma törenlerinde, ulusal bayramlarda, valilik ve kamu kurumlarının düzenlediği programlarda, her hafta cuma günü yapılan bayrak töreninde, okul, dernek ve sivil toplum kuruluşlarının düzenlediği sosyal etkinliklerde görev almaktadır. Bando şefi Emre Şirin ile yapılan söyleşide gösteri hazırlıkları dışında kalan zamanlarda solfej çalışmaları yaptıklarını anlatmaktadır.

İlk Donanma Bandosu II. Mahmut (1831) döneminde kurulan “Mahmudiye Kalyonu Muzikası”dır. Bu bando sancak gemilerinde sırasıyla Mesudiye Zırhlısı ve Hamidiye Firkateyninde görev alır. II. Meşrutiyetin ilanı ile (1908), bando önce Mecidiye Kruvazörüne, 1909’da Barbaros’a aktarılır. Barbaros Zırhlısından 1915’te Kasımpaşa Kışlası’na aktarılarak “Donanma Mızıkası” olarak isimlendirilir. 1926 yılında Yavuz Zırhlısına geçen Donanma Bandosu, “Yavuz Bandosu” adını alarak görevine devam eder. 1927 yılında Yavuz Zırhlısı bakıma girince Ertuğrul Mızıkası ile birleştirilerek tekrar Kasımpaşa Kışlasına yerleştirilir. 1931 yılında Yavuz Zırhlısının bakımı bitince aralık ayında deniz orkestra ve bandosu Kasımpaşa Kışlası’ndan Gölcük’te bulunan donanmanın Yavuz Zırhlısına tayin ettirilerek 1939 yılına kadar şef Yzb. Ali Gür ve İhsan Görk yönetiminde görev yapar. Yavuz Bandosu’nun faaliyet gösterdiği dönemde 1931-1939 yılları arasında Deniz Kuvvetlerinde bulunan tek bandodur. Bando, 1964 yılında Donanma Komutanlığı Kuzey Başkanlığına ve sonra Donanma Komutanlığı Karargâh Destek Kıtalar Komutanlığına bağlanır. Donanma Komutanlığı Bandosu, 1999 Gölcük Depremi’ne kadar Donanma Karargâh Destek Kıtalar Komutanlığı binasının üst katında çalışmalarını sürdürür. Karamürsel Deniz Eğitim Komutanlığı Bandosu 2003 yılında lağvedilir ve Gölcük’te bulunan Donanma Bandosuna buradaki personel de katılır.

Donanma Komutanlığı Bandosu kurulduğu günden bu yana, Kocaeli ve çevre illerin müzik yaşantılarına katkı sağlar. Üniversiteler ve Güzel Sanatlar Liseleri Müzik bölümleri ile ortak etkinliklere imza atar. Bu etkinlikleri gerçekleştirdiği üniversiteler içinde Kocaeli, Uludağ, Abant İzzet Baysal ve Marmara Üniversiteleri sayılabilir. Donanma Komutanlığı Bandosu 2001 yılından itibaren Gölcük Kaymakamlığı ile yapılan işbirliği planlamaları kapsamında, Gölcük ilçe sınırları içindeki ilk ve orta dereceli okullarda cuma günleri öğretmen, öğrenci ve velilerin yer almasıyla gerçekleşen bayrak törenlerine katılım sağlar.

Donanma Komutanlığı Bandosu gerek yurt içi, gerekse yurt dışında da pek çok müzik etkinliğinde bulunur. Bu etkinlikler arasında 1996-1997 yıllarında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, 1997 Polonya Uluslararası Bandolar Festivali, 1998 Tunus, 1999 Romanya, 2001-2004 Ukrayna, 2009 Lübnan görevi sayılabilir. Donanma Bandosu, Deniz Kuvvetleri tarafından düzenlenen Deniz Kurdu, Deniz Yıldızı ve Beyaz Fırtına tatbikatları kapsamında 2002 yılından bu güne Alanya, Antalya, Kemer, Fethiye, Marmaris, Datça, Bodrum, Kuşadası, Çeşme, İzmir, Foça, Çanakkale, Erdek, İnebolu, Samsun, Ordu, Trabzon limanlarında düzenlediği halk konserleri ile geniş kitlelere müziği ile ulaşır. Donanma Bandosu’nda hizmet veren bando şefleri ise; 1945-1956 Bando Yüzbaşı Kamil Tamguyum, 1967-1975 Bando Astsubay Kıdemli Başçavuş İsmet Günel, 19751983 Bando Astsubay Kıdemli Başçavuş Aynur Ayhan, 1983-1990 Bando Üsteğmen Ruhi Toygar, 1990-1996 Bando Üsteğmen Sait Aydöner, 1996-2011 Bando Yüzbaşı Ferhat Muratal, 2011-2013 Bando Yarbay Ruhi Toygar, 20132014 Bando Albay Selahattin Türk, 2014-2015 Bando Yüzbaşı T. Cenk Caner, Halen Donanma Bandosu Şefliği Görevi Bando Yarbay Mehmet Kılbaş tarafından yürütülmektedir.

KAYNAKÇA

Ali Aktaş, Gülşen Erdal, Ezgi Yeşilyurt, Çokkültürlü Toplumsal Yapısıyla Donanma Kenti Gölcük (Tarihsel Süreç ve Kültürel Yapısı), Kocaeli, 2021; Atilla Oral, “Milli Mücadelede ve Cumhuriyet Döneminde İzmit’te Bando”, Özgür Kocaeli gazetesi-Pazar Eki, 19 Ocak 2003, s. 6; Atilla Oral, “İzmit Şehrinde Bando ve İlk Müzik Cemiyetleri Ne Zaman Kuruldu?/İzmit’te İlk Bando/Osmanlı ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında İzmit’te Bando ve Tarihçesi”, Özgür Kocaeli gazetesi-Çınar Pazar Eki, 2 Ağustos 2009, s. 26-27; Gülşen Erdal, Osmanlıdan Günümüze Kulaktaki Tınılar: Kocaeli’de Müzik Kültürü, Cinius Yayınları, İstanbul, 2019; Halit Recep Arman, Tarihte Bahriye Mızıkaları, Türkiye Cumhuriyeti Deniz Basımevi, İstanbul, 1958; Resul Narin,& İnan Arı, Cumhuriyet’e Giden Yolda Atatürk’ün İzmit Konuşmaları, İzmit Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2012, s. 12-13; Rıfat Yüce, İzmit ve Çevresel Tarihi, Kısaltan ve Özleştiren: Metin Yüce, İzmit Rotary Kulübü, İzmit, 1998, s. 94; Yılmaz Gün, & Kemal Yüksel, “İzmit Belediye Bandosunun Yaşayan Tarihi: Ahmet Oğultekin”, KYÖD 55. Yıl Dergisi, 2002, s. 110-111; Yusuf Çam, Milli Mücadele’de İzmit Sancağı, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Yayınları, Kocaeli, 2014; https://tr.wikipedia.org/ wiki/Halit_Recep_Arman Erişim: 09.05.2020;

Gülşen ERDAL