Kocaeli Ansiklopedisi

ABDÜSSELAM BEY MAHALLESİ (KEMALPAŞA, TEPECİK)

Madde no:17

İzmit’in Tarihî Mahallelerinden

Tarihî Abdüsselam Bey Mahallesi, İzmit’in tarihî mahalleleri arasında çok değerli anıtsal yapılara sahip olması ile öne çıkan, merkez-sahil bölgesinde yer alan, yoğun nüfusa ve hareketliliğe sahip çok önemli bir mahalledir. Batısında Kozluk Mahallesi (Saray Yokuşu Sokak sınır olmak üzere), doğusunda Ömerağa Mahallesi, kuzeyinde Hacı Hasan ve Akçakoca Mahalleleri yer alır. Güneyinde ise İzmit Körfezi sahili yer almaktadır.

1914 tarihinde Abdüsselam Bey Mahallesi ve Tepecik Mahalleleri iki ayrı mahalle idi. O tarihte Abdüsselam Mahallesi 50 hane ve 200 nüfusa sahipti. Tepecik Mahallesi ise 60 hane ve 240 nüfusa sahipti. 1927 yılında bu iki mahalle birleşip Tepecik Mahallesi adını almıştır. 1914 yılında Abdüsselam Mahallesi’nin güneykıyı bölgesindeki Rum mahallesinde 300 hane ve 950 nüfus var idi. Bu mahalle mübadeleyi takiben Kemalpaşa Mahallesi adını almıştır. 1914 haritası incelendiği zaman Abdüsselam Mahallesi’nin bir kısmının Tepecik Mahallesi’yle birleşerek Tepecik Mahallesi, bir kısmının da Rum mahallesiyle birleşerek Kemalpaşa Mahallesi adını aldığı anlaşılmaktadır.

Abdüsselam Bey Mahallesi, (Kemalpaşa ve Tepecik) İzmit’te tarihi yapıların en ünlü ve simgesel özelliklerine sahiptir. Söz konusu mahallede İmaret Yokuş Sokak’ta yer alan Abdüsselam İmaret Camii, Saray Yokuşu Sokak’ta yer alan Av Köşkü Kapısı, Saat Kulesi, çeşmeler ve giriş kapısı, Av Köşkü (Hünkar Köşkü-Küçük Saray), Av Köşkü müştemilatı (agavat dairesi/savcılık binası), Eski Hamam Sokak’ta yer alan Eski Redif Komutanlık binası, Cumhuriyet Caddesi’nde yer alan Fevziye Camii (Mehmet Bey Camii), Fettah Öven Sokak’taki Yalı Hamamı, Cami Sokak’ta yer alan Tepecik Mescidi, Hamdi Açan Sokak’taki Fransız Ruhban Okulu (Hükümet Konağı/Defterdarlık Misafirhanesi), Ankara Karayolu Caddesi’ndeki Halkevi (Halk Eğitim Merkezi) gibi önemli tarihî eserler bulunur.

Eski İstanbul transit yolu bu tarihî mahalleyi ortadan ikiye bölmekte ve günümüzde de bu transit yol ana arter olarak işlevselliğini korumaktaysa da bölgedeki mimari korumacılık, tarihî eserlerin nitelikli bir şekilde ayakta kalmasını sağlamıştır. Eski Redif Komutanlığı’nın bulunduğu ve Av Köşkü ile Agavat Dairesi’nin yer aldığı meydandaki kapsamlı kentsel düzenleme bu tarihi mekânların görünürlüğünü günümüzde daha da güçlü kılmıştır. Bu meydana bakan Av Köşkü ya da diğer adıyla Kasr-ı Hümayun kentin en önemli tarihî ve turistik eseri (Müze) olarak dikkat çeker.

İzmit kenti muhtelif tarihsel katmanlara haizdir. Helen, Roma, Bizans ve Osmanlı uygarlıklarının izlerini bu tarihî kentte üst üste bulmak mümkündür. Tarihî ve dinî mekânlar, camiler, hamam ve çeşmeler, askeri ve yönetsel yapıların yanı sıra saat kulesi ve Kasr-ı Hümayun (İzmit Saray) gibi özgün yapılar da kentte yer alır. Kasr-ı Hümayun Sultan Abdülaziz döneminde yapılmıştır. Günümüzde müze olarak işlevlendirilmiştir. Abdülaziz döneminde (1861-1876) yapılan Kasr-ı Hümayun Osmanlı’nın İstanbul dışında ayakta kalabilmiş tek sarayıdır.

Kasr-ı Hümayun’un hemen alt tarafında, Atatürk Heykeli’nin yukarısında yer alan ve simgesel bir siluet yaratarak İzmit’in sembolü olan saat kulesi, İzmit Mutasarrıfı Musa Kazım Bey tarafından Sultan II. Abdülhamid’in tahta çıkışının 25. yıldönümü dolayısıyla yaptırılmıştır. Mimar Vedat Bey tarafından yapılan eser Neoklasik üslubun özelliklerini yansıtır.

Meydanda yer alan ve restorasyon görerek yenilenen; “Atatürk Redif ve Etnografya Müzesi” olarak işlevlendirilen Eski Redif Binası’nın tarihçesi hakkında ise şu malûmata sahibiz: Bina İzmit Kasr-ı Hümayun’la eşzamanlı olarak Mutasarrıf Hasan Paşa tarafından yaptırılmıştır. Son şeklini ise geçirdiği yangının ardından 1890 yılında aldığı bilinmektedir.

İzmit’in en hareketli bölgelerinden biri olan ve ticari faaliyetin yoğun olduğu Cumhuriyet Caddesi’nde yer alan Fevziye Camii de mahallenin önemli tarihsel miraslarındandır. 1576 tarihli cami defalarca depremlerle yıkıldıysa da her seferinde yenilenerek ayağa kaldırılmıştır. Son düzenlemedeki vitray ve bezemeler ise göz alıcıdır.

Eski Redif Binası’nın arkasında yer alan küçük fakat çok eski cami Abdüsselam İmaret Camii ise adından da anlaşılacağı üzere mahalleye adını veren camidir. Fettah Öven Sokak’ta güncel ticari mekânlar arasına sıkışmış Yalı Hamamı ise bugün ne yazık ki tarihsel değerine uygun olmayan bir konumdadır. Cami Sokak’ta yer alan Tepecik Camii ise cemaatinin özgün çabası ile küçük ama özenli bir mabet olarak dikkat çekmektedir. Hamdi Açan Sokak’taki Eski Fransız Ruhban Okulu ise nitelikli bir tarihsel miras olarak değer bulmuş, yenilenmiş ve günümüzde “Hükümet Konağı ve Deftedarlık Misafirhanesi” olarak işlevlen- dirilmiş olarak hizmet görmektedir.

Mahallenin en önemli sosyal yapılarından biri olan Halkevi, bir Cumhuriyet dönemi girişimdir. 1937 yılında temeli atılarak 19 Şubat 1941 tarihinde tamamlanmıştır. 1952 yılında Halkevlerinin kapatılmasından sonra binaya muhtelif fonksiyonlar verilmiştir. Şehir lokantası, turizm müdürlüğü, kültür müdürlüğü, kütüphane, ilköğretim müdürlüğü, öğretmenler lokali ve musiki cemiyeti bunlardan birkaçıdır. Yapı 1980 yılından sonra Kocaeli Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu olarak işlevlendirilmiştir.

Tarihî Abdüsselam Bey Mahallesi İzmit’in en hareketli ve nüfusu yoğun merkezlerinin yer aldığı bir mahalledir. Büyük bir ticari faaliyet alanı olarak göze çarpmaktadır. Adeta İzmit’in kalbinin attığı bir merkez olan mahallede bilhassa Fevziye Camii çevresi, Halkevi arkası ve Cumhuriyet Caddesi’nde çok sayıda rekreasyon bölgesi, kafe ve dinlence mekânları bulunmakta olup tarihî mahallenin İzmit Körfezi sahili ise kısmen rekreatif amaçlı düzelenmiştir.

KAYNAKÇA

Avni Öztüre, Resim, Fotoğraf, Belgelerle Nicomedia: İzmit Tarihi, Çel- tür matbaası, İstanbul, 1969; Ayşe Durukan (2006), Reflections of the Modernization Idea of the Republic on Life and Space: Example of Halkevi Buildings, Unpublished Doctoral Dissertation, Istanbul Technical University Institute of Science and Technology, Istanbul, 2006; Ah- met Nezih Galitekin, İzmit Mehmed Bey Nam’ı Diğer Fevziye Cami-i Şerifi, Gölcük Belediyesi Kültür Yayınları No.5, İstanbul, 2002; Ber- na Kaya, Izmit Halkevi (1932-1951) as a Public Education Institution, Unpublished Master Thesis, Sakarya University Institute of Soci- al Sciences, Sakarya.2008; Burcu Yıldırım, Selma Kayhan Tunalı, Transformation of the People’s Houses into Public Education Centers: An Evaluation Study Based on Architectural Space, Using the Izmit People’s House as An Example, Journal of International Social Research, Cilt. 13, Sayı: 70, 2020. sf. 462-478; Bülent Tanju, “Bir Osmanlı’nın Mi- mar Olarak Portresi: Vedat Tek”, M. Vedat Tek Kimliğinin İzinde Bir Mimar, (Haz. Afife Batur), İstanbul, 2003, sf. 243-260; Erdem Yücel, İzmit’te Sultan Abdülaziz Sarayı, Türkiyemiz, 30, İstanbul, 1980, s. 1-6; Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2007; Fatmanur Kesikbaş, Nevnihal Erdoğan, Sultanların Av Köşkü: Kasr-ı Hümayun ve Bahçesi, bâb Mimarlık ve Tasarım Dergisi, Cilt 1, sayı 1, Ocak 2020, s. 31-45; F.Yavuz Ulugün, “Osmanlı ve Ulusal Kurtuluş Dönemi”, Kocaeli Tarihi Osmanlı ve Ulusal Kurtuluş Döneminde Kocaeli, İzmit, 2002, s. 6-82; Hakkı Acun, Anadolu Saat Kuleleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1994, s. 27; H. Kamil Biçici, “Geçmişten Günümüze Körfezin Parıldayan İncisi: İzmit Saat Kulesi”, Selvi, Haluk; Şirin, İbrahim; Çelik, M. Bilal; Yeşildal, Ali; Narin, Resül (Ed.). Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-IV Bildirileri (PDF). 1. İzmit: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayın- ları. 2018, s. 590; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairei reisliği şe- hircilik İşleri Müdürlüğü, , İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası döner Sermayesi, Ankara, 1970; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi Mahalleler- Sokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 20, İse Reklam, İstanbul 2011; Nezih Fıratlı, İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, M.E.B. Yayınevi, İstanbul, 1971; Nurettin Yıldırım ve Leyla Tekkollu, Yaşayan Tarihi ve Kültürel Askeri Yapılar, MSB İnşaat Emlâk Dairesi Başkanlığı, Ankara, 2001; M.Mitat Özgen, Osmanlı Devleti Ordu Sisteminde Redif Teşkilatı ve II.Abdülhamid Dönemi Redif Binaları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2013; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cum- huriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 13, Düzey Matbaa Ltd. Şti, İstanbul.2009; Yegan Kahya, Izmit Sultan Abdülaziz Imperial Hunting Lodge: Restoration following the 1999 eart- hquake, ITU Journal Of faculty of Architecture, C. 9, S. 2, İstanbul, sf. 135-151; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 20011.

Nevnihal ERDOĞAN

ABDÜSSELAM BEY MAHALLESİ (KEMALPAŞA, TEPECİK)

Madde no:17

Kategoriler