ABİDİN ARAL

İş Adamı, Politikacı, Belediye Başkanı (1912-1931)

Moralızadeler ailesine mensup Zeynelabidin Bey, eşraftan hayırsever kişiliğiyle tanınmış ve Osmanlı’nın son döneminde üç defa İzmit belediye reisliği yapmış olan Edhem Efendi’nin oğludur. Babası gibi bakkaliye mesleği ile iştigal etmekteydi. Meşrutiyet’in ilanından sonra İttihad ve Terakki’nin İzmit Kulübü başkanlığına getirildi. 1912 yılından 1931 yılına kadar -kısa süreli kesintilerin dışında- belediye başkanlığını yürüterek bu görevde en fazla kalan kişiler arasında yer aldı. İzmit Mutasarrıfı Mazhar Bey’in Dâhiliye Nezareti’ne gönderdiği 1 Temmuz 1915 tarihli yazısının ekinde yer alan döküme göre, Abidin Bey 1910 yılından itibaren Maarif komisyonu ve Meclis-i Umumi’de üyelik yapmış; Nafia Encümeni ve Belediye Encümeni’nin başkanlığını yürütmüş, nihayet 9 Ekim 1912 tarihinde belediye reisi olmuştur. Reisliği sırasında muhtelif kurumlar ile inşaat ve yardım komisyonlarında üyelik ve başkanlık yapmaya devam etmiştir. Bunlardan bazıları Tekâlif-i Harbiye Komisyonu üyeliği, hastane inşaatı için teşekkül eden komisyonun üyeliği, İzmit İdadisi’nin sultaniye dönüştürülmesiyle ilgili inşaat için oluşturulan komisyon üyeliği, Sıhhiye Komisyonu başkanlığı, Mekteb-i Sultani’ye eşya alımı için kurulan komisyon üyeliği, Ziraat Bankası Meclisi üyeliği, Tekâlif-i Harbiye takdir-i kıymet komisyonu başkanlığı, Levazım-ı Şitaiyye-i Askeriyye İane Komisyonu başkanlığı ve Hilal-i Ahmer veznedarlığıdır (DH. MEM, 230/21). Türk deniz kuvvetlerini güçlendirmek amacıyla 1909’da kurulan Donanma Cemiyeti’nin Hacı Ali Bey başkanlığında açılan İzmit şubesinin yönetim kurulunda da yer almış ve çalışmalarından dolayı kendisine Donanma Madalyası verilmişti.

Belediyecilik anlayışının tam olarak yerleşmediği ve şehirlerin güvenlik dışındaki hemen bütün işlerini valilerin üstlendiği Osmanlı döneminde Abidin Bey’in bu dönemde aktif bir faaliyetinden söz etmek güçtür. Esasen dönemin siyasi ve ekonomik şartları da imar yatırımları için elverişli değildi. Örneğin Birinci Dünya Savaşı’nın ilk zamanlarında Kasr-ı Hümâyûn’a giden yolun iki tarafının ağaçlandırılıp peyzajının düzenlenmesi ve bir kütüphane inşası için izin istemiş ise de Dâhiliye Nezareti hazinedeki buhran nedeniyle bu işlerin bir süre ertelenmesini bildirmiştir. Bununla beraber Balkan Savaşları yıllarında İzmit Belediyesi’nin hesaplarının kanun ve yönetmeliklere uygun olarak tutulduğu İstanbul Mülkiye Müfettişliğinin Haziran 1914 tarihli raporunda dile getirilmiştir. Raporda, diğer belediyelerin kayıtlarındaki karışıklıklara mukabil İzmit’teki bu başarının tamamen Abidin Bey’in kişisel becerisinden ve titizliğinden kaynaklandığı açıkça ifade edilmiştir. Müfettişlik Abidin Bey’e bir takdirname verilmesini, ayrıca belediye işlerindeki titizliğini sağlık ve imar konularında da sergilemesi için yönlendirilmesini önermiştir (DH. İD, 161-2/25). İzmit Mutasarrıfı Mazhar Müfit Bey de 31 Mayıs 1914 tarihinde Dâhiliye Nezareti’ne gönderdiği yazıda, Belediye Reisi Abidin Bey’in “erbâb-ı kifayetten” olduğunu belirterek vazifesinde kalmasının yararlı olacağından söz etmiştir (DH. UMVM, 90/5). Abidin Bey 1918 yılındaki teftişte de başarılı bulunmuş, savaşın olumsuz şartlarına rağmen birtakım karışıklıkları kişisel gayretiyle çözmek suretiyle olağanüstü bir düzen meydana getirdiği için yine takdirname ile ödüllendirilmiştir.

Törenler esnasında gayrimüslimlerin bando takımlarına muhtaç olmamak için Mazhar Müfit Bey’le birlikte İzmit Musiki Heveskerân Cemiyeti’ni kurdular. Topluluk Birinci Dünya Savaşı sırasında cepheye birçok muzıkacı gönderdi. Ekip daha sonra belediye bandosuna dönüştü. Mustafa Kemal ve Claude Farrere gibi misafirlerin gelişi ve ağırlandıkları sırada müzikleri bu grup icra etmiştir. İzmit Belediye Bandosu 1928’deki Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına katılmıştır.

Osmanlı Arşivi belgelerinden Abidin Bey’in reisliğinin 1918-1919 yıllarında sürdüğü, Millî Mücadele döneminde Mustafa ve Hacı Salih Efendilerin vekâleten yahut asaleten bu makamda bulundukları anlaşılmaktadır. 1919 yılındaki seçimi kazanmasının ardından Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası İzmit Şubesi, İttihad ve Terakki’nin hile karıştırdığı iddiasıyla seçimin yenilenmesini istemiş fakat sonuç değişmemiştir (DH. KMS, 50/70). Mustafa Kemal’in 1922 Haziran’ındaki İzmit ziyareti sırasında belediye reisliği yine Abidin Bey’in uhdesindeydi. TBMM İcra Vekilleri Heyeti’nin 21 Ekim 1922 tarihli kararıyla İzmit şehrinin adı aynı kalmak şartıyla vilayetin Kocaeli olarak adlandırılması kabul edilmiştir (BCA, 30-18-11/5-32-8. Aynı kararla Erzincan’ın kazası Eğin’in adı Kemaliye’ye, Antalya’nın Selinti kazasının adı Gazipaşa’ya dönüştürülmüştür). Abidin Bey Cumhuriyet’in ilanından sonra da görevine devam etmiştir. 1925’teki Şeyh Said ayaklanması sırasında Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’ya telgraf göndererek bu kıyamın karşısında yer aldığını dile getiren yöneticilerden biridir (Hâkimiyet-i Milliye, 6 Şaban 1343). Abidin Bey 1927 yılında Kocaeli Halk Bankası’nı kuran heyet arasındaydı. Reislik görevi bittikten sonra baba mesleği olan bakkaliye tüccarlığıyla uğraştı. Ağustos 1939’da CHP’nin İzmit il başkanlığına seçildi (Ulus, 5 Ağustos 1939) ve bu görevi 1940’lı yıllarda da sürdürdü. İzmit Halkevi binası bu görevi sırasında, kendisinin başında yer aldığı beş kişilik komisyon tarafından inşa edildi.

Seher Hanım’la evlenmiş ve Ferit, Rıfkiye ve Sahavet adlarında üç çocukları dünyaya gelmiştir. Ferit Bey ile Seher Hanım 1952 yılında aynı gün ölmüşler, Abidin Bey de bir yıl sonra hayatını kaybetmiştir. Abidin Aral 1953 yılında öldü.

Abidin Bey Cumhuriyet devrindeki reisliği sırasında yerli üreticiyi desteklemiş, modern teknolojinin şehre kazandırılması konusunda valilik ve diğer yerel erkân ile uyum içerisinde çalışmıştır. Şehir yeni döneme, Yunan işgalinin yol açtığı enkazla girmişti. Öncelikle su, aydınlatma ve itfaiye konuları ele alındı. 1927 yılında iki arazöz ve yedi personel ile Cumhuriyet döneminin ilk itfaiye örgütü oluşturuldu. Altyapısı 1926’da kurulan elektrik tesisatı 1927 yılında tamamlanarak sokakların bir kısmında elektrikle aydınlatmaya geçildi. Belediye bandosunun kurulması da bu tarihlerdedir. Belediye sağlık hizmeti 1923’te istihdam edilen 2 doktor ile başlamış, peyderpey yardımcı personel alınmıştır. Sağlık örgütü basit muayene, aşı tatbikatı, temizlik ve gıda kontrolü, zararlı hayvanlarla mücadele ve kimyasal ilaçlama gibi hizmetleri sunmaktaydı. Belediye veterineri henüz yoktu. Kuduza karşı sokak köpeklerini itlaf işi belediye memurlarınca strikninle zehirleme yahut silahla vurma suretiyle yapılmıştır. Bu dönemde kanalizasyon işine girişilmemiş, foseptik ile yetinilmiştir. Ana caddeler parke kaplama, iç sokaklar Arnavut kaldırımı şeklinde düzenlenmiştir. Yeni yol açılması veya yol genişletilmesi söz konusu değildir. Cumhuriyet’in ilk yıllarında 15-20 bin civarında nüfusu bulunan İzmit, meyve-sebze ihtiyacını kendi üreticilerinden karşılamaktaydı. Bağ ve bahçelerde yetiştirdikleri ürünlerini satmak için bir araya gelen bir grup üretici belediyeden yer isteyince Abidin Bey halin balık pazarı olarak kullanılan bölümünü onlara tahsis etti. Öteden beri şehrin su ihtiyacının karşılandığı Paşa suyunu demir borularla şehre getirmek amacıyla 1925 yılında resmî süreci başlatmış, başkanlığının son yılında bazı inşaatlara girişilmiş ve epeyce mesafe alınmış ise de, projenin tamamlanması halefi Kemal Öz zamanına kalmıştır.

KAYNAKÇA

Gülşen Erdal, “İzmit Tarihinin Sesli Tanığı: İzmit Kenti Müzik Kültüründe Tarihi Bir İmge Olarak Bando”, Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Sempozyumu-III, Kocaeli 2017, III, 2733-2741; Hüseyin Avcı, Cumhuriyet Döneminde İzmit (1923-1973), Ankara Üniversitesi TİTE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1988; Mesut Çapa, “Cumhuriyet’in İlk On Yılında İzmit Merkez Tarihi Üzerine Bir Deneme”, Uluslararası Millî Mücadelede Servetiye Cephesi ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-VI, Kocaeli 2020, II, 905-920; Rıfat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, haz. Atilla Oral, Demkar Yayınevi, İstanbul 2007.

Kemalettin KUZUCU

 

Belediye Reisi Abidin Efendi’nin 1910-1914 arasında üstlendiği görevleri gösteren pusula (DH. MEM, 230/21)

 

Abidin Aral

 

Abidin Bey’in son yılların