İBRAHİM B. ALİ EL-İZNİKMÎDÎ [EL-İZMİDÎ]

Müderris

Hayatı hakkında yeterli bir bilgi bulunmamaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan 1131/1719 ve 1142/1729 senelerine ait mahkeme kayıtlarında İbrahim b. Ali isminde bir zatın İzmit’te bulunan Yusuf Efendi Medresesi’nde “müderris” olduğu belirtilmektedir. Yusuf Efendi Medresesi’nde müderris olduğu kaydı kendisine nispet edilen bir eserin el yazma nüshasında düşülen temmet kaydında da not edilmiştir. Günümüzde İzmit merkezde yer alan Fevziye Camii’nin yan tarafındaki park ve çay bahçesi olarak kullanılan alanda 1114/1702-3 tarihinde Osman Paşa Kethüdası Yusuf b. Abdülkerîm tarafından önce Dârulhadis olarak yapılan Yusuf Efendi Medresesi daha sonra Dârulhadîsten klasik tip medreseye dönüştürülmüştür. Medresenin ihtiyaçlarının görülmesi, müderris ve talebelerin yevmiyelerinin karşılanması için bir vakıf da kurulmuştur. Mahkeme kayıtlarının tarihlerinden hareketle İzmitli İbrahim b. Ali’nin 1720’li yıllarda medresede müderris olduğu anlaşılmaktadır.

İzmitli İbrahim b. Ali’nin günümüze üç nüshası ulaşmış bir eseri yalnızca tespit edilebilmiştir. Bu eser, Osmanlı ulemasının çoğunluğu tarafından meşhur Osmanlı âlimi Mehmed b. Pîr Ali el-Birgivî’ye (ö. 981/1573) ait olduğu düşünülen ve kelime-i tevhîdin (lâ ilâhe illallâh) anlamına dair bulmaca (lugaz) üslubuyla yazılmış birkaç satırlık bir metin üzerine yazılmış bir şerhtir. Özellikle 12./18. asırda birçok Osmanlı âliminin bu lugâz üzerine şerhler kaleme aldığı tespit edilebilmektedir. İşte bunlardan biri de İzmit’te bir müderris olan İbrahim b. Ali Efendi’dir. O, bu şerhini, “tevhide hizmet vesilesi olması için ibarelerdeki kapalılıkları ve güçlükleri çözmek amacıyla” kaleme aldığını belirtmiştir. Şerhin Dikkat çekici yönü, lugazdaki cümleleri kısaca açıklamaya girişmeden önce okuyucunun daha iyi anlamasını temin etmek üzere şerhinin baş kısmına koyduğu nispeten uzunca bir mukaddimedir.

Şerhin Köprülü Kütüphanesi Mehmed Âsım Bey (no: 720/17, vr. 100a-102a), Süleymaniye Kütüphanesi H. Hüsnü Paşa (no. 409/3, vr. 30b-34a) ve Süleymaniye Kütüphanesi Reşid Efendi (no. 985/59, vr. 202b-203b) koleksiyonlarında üç nüshası tespit edilmiş olup bunlardan Reşid Efendi nüshasının müellif hattı olma ihtimali yüksektir.

KAYNAKÇA

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Divân-ı Hümâyûn Defterleri Kataloğu’ndaki Ru’us Defterleri (A.DVNS.RSK), 29, s. 10; Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), 2827, v. 80/B; Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali. Lugaz. Süleymaniye Kütüphanesi, Âşir Efendi, nr. 463, vr. 54b; Birgivî, Mehmed b. Pîr Ali. Risâletün fî’t-tevhîd. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma Bağışlar, nr. 2712, vr. 2a.; Çakır, Merve. Osmanlı Şehir Tarihinin Arşiv Kaynakları: İzmit Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006; Durmuş, İsmail. “Lugaz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 221-222. Ankara: TDV Yayınları, 2003; Galitekin, Ahmet Nezih. İzmit Mehmed Bey Nam-ı Diğer Fevziye Câmi‘-i Şerîfi. İstanbul: Gölcük Belediyesi Kültür Yayınları, 2002; Kaylı, Ahmet. A Critical Study of Birgivi Mehmed Efendi’s (d. 981/1573) Works and Their Dissemination in Manuscript Form. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi University, 2010; Martı, Huriye. “XVI. Yüzyıl Osmanlısında Bir Ehl-i SünnetMüdafii: Birgivî Mehmed Efendi”. Marife 5/3 (2005): 287-298; Okur, Hüseyin. “Fıkıhta Bir Anlatım Yöntemi Olarak Lugaz”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/42 (2016): 1904-1914; Çetres, Recai - Kadir Gömbeyaz, “İzmitli Müderris İbrahim b. Ali ve Birgivî’nin Lugaz’i Üzerine Şerhi: -Metin Neşri ve Türkçe Çevirisi ile Birlikte-“, Kocaelili Alimler (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019), 225-242; Çetres, Recai, “Birgivî’nin Kelime-i Tevhîde Dair Lügâzı ve Üzerine Yazılan Şerhler”, Balıkesirli Bir İslam Âlimi: İmam Birgivî (Balıkesir 2019), 3/495-507.

Recai ÇETRES