1864 Yılında Yaşanan Büyük Sürgünde, Çerkeslerin ve Abhazların Barındığı Kandıra’daki Mağara
Kafkasya’nın yerli ve kadim halkı olan Çerkesler ve Abhazlar anayurtlarında yüzlerce yıl hür bir şekilde yaşamışlardır. Çerkesler ve Abhazlar, bulundukları bölgede Rusların yayılmacı politikasına karşı mücadele etmişlerdir. 19. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde ise, Çerkesler, Abhazlar ve diğer Kuzey Kafkasya halkları Ruslar tarafından anayurtlarından koparılarak Osmanlı Devleti topraklarına sürgün edilmişlerdir. 21 Mayıs 1864 tarihinde sona eren Kafkas-Rus Savaşları sonrası başlayan ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’yla (93 Harbi) artarak devam eden bu büyük sürgün süreci, tarihte yaşanan acı bir dönüm noktasıdır.
Yaşanan bu sürgün/göçler sırasında Karadeniz kıyılarında büyük trajediler yaşanmıştır. Uygun olmayan gemilere doldurulan insanlar, Karadeniz’in hırçın dalgalarına teslim edilmiş; kimi insanlar olumsuz hava koşullarından, kimi hastalıklardan, kimi açlıktan, kimisi ise deniz kazalarından ölmüşlerdir.
Kocaeli ilinin Kandıra ilçesi sınırlarında bulunan Kefken, Karaağaç ve Babalı sahilleri, Kuzey Kafkasya’dan sürgün edilen Çerkeslerin ve Abhazların Osmanlı Devleti sınırlarında karaya çıktıkları yerlerdir. Yaşanan bu büyük sürgünde ilk ulaşılan yerlerden birisi olan Babalı sahilindeki kıyıya çıkanların, burada bulunan mağarada bir süre barındıkları bilinmektedir. Bu mağara doğal şartlarla oluşmuş, kıyıdaki sahile kuzey yönde giriş cephesi olan bir yapıdadır. Bölgedeki nadir mağara oluşumlarından birisi olan yapının iç duvarlarında, 1864 yılı ve sonrasında yaşanan sürgünlerin izini taşıyan şekil, iz ve yazılar bulunmaktadır. Babalı Mağarası ve çevresine sığınan Çerkesler ve Abhazların bir kısmının, zamanla yakında bulunan Karaağaç köyüne yerleştikleri bilinmektedir. Karaağaç köyünde, açlık, hastalık ve kazalarda ölenlerin defnedildiği bir mezarlık ve yaşanan tarihsel süreci temsil eden bir anıt bulunmaktadır.
Binlerce Çerkes ve Abhaz atalarının tarihte yaşamış oldukları bu trajediyi hatırlamak, çeşitli şekillerde vefat eden insanlarını anmak için her sene 21 Mayıs tarihinde burada toplanmakta ve anma törenleri düzenlemektedir. Kafkas-Rus Savaşları sonrası yaşanan büyük sürgünle/göçle vatanlarını terk etmek zorunda kalan insanların tarihsel anı değerlerinde, bu yerin ve burada yapılan törenlerin önemli bir manevi değeri vardır.
Çerkeslerin ve Abhazların tarihinde önemli bir yeri olan ve yaşadıkları trajedinin somut bir kanıtını temsil eden Babalı Mağarası, Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu tarafından 14.07.2009 tarihinde “Tarihi Sit Alanı”, alanda Roma dönemine ait taş ocağı olması nedeniyse ise 24.04.2018 tarihinde “1. Derece Arkeolojik Sit Alanı” olarak ilan edilmiştir.
KAYNAKÇA
Abdullah Saydam, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), Ankara, 1997,s. 63-81; Sedat Kanat, Osmanlı Devleti’ne Yapılan 1864 Kafkas Göçü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 2011, s. 31-43; Cahit Aslan, “Bir Soykırımın Adı: 1864 Büyük Çerkes Sürgünü”, Uluslararası Suçlar ve Tarih, Sayı: 1, Ankara, 2006, s. 104-148; Hakan Altın, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’ne Yapılan Çerkes Göçleri (Çerkes Sürgünü)”, Belgi, Sayı: 14, Ankara, 2017, s. 580-590; Mehmet Özdoğan, “Tarihöncesi Dönemde İzmit Körfezi ve Çevresi”, İzmit Körfezi Kuvaterner İstifi, Kocaeli, 1995, s. 349-351; Rahmi Tuna, “Çerkeslerin Kafkasya’dan Göçü”, Kafkasya Üzerine Beş Konferans, İstanbul, 1977, s. 118-120; Tüncay Düzenli, Adapazarı ve Civarında Çerkes Muhacirlerin İskânı ve Uyum Problemleri, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya, 2006, s. 6-48; Babalı Mağarası ve Karaağaç Köyü Mezarlığı İnceleme Raporu, Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Kocaeli, 28 Ekim 2010, s. 1; Babalı Mağarası Tescil Fişi, Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, Kocaeli, 2009; Kocaeli Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 17.09.2009 Tarih ve 955 Sayılı Kararı, Kocaeli, 2009; B.Ömer Büyüka, Abhaz Tarihinin İskeleti, İstanbul, 1993; Georgy Chochiev, “1867 Abhaz Göçüne Dair Birkaç Rus, Osmanlı ve İngiliz Belgesi”, Journal of Caucasian Studies (JOCAS)/Kafkasya Çalışmaları Sosyal Bilimler Dergisi, Eylül 2015, Yıl. 1, Sayı: 1, s. 105-132; Yaşar Bağ, Çerkeslerin Dünü Bugünü, Ankara 1978, s. 75-84; Edip Yavuz, Tarih Boyunca Türk Kavimleri, Ankara 1968; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli, 2011, s. 473; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehircilik Dairesi Tarihi Mekânlar ve Kent Estetiği Şube Müdürlüğü KUDEB Kimlik Dosyası “Babalı Mağarası”, Kocaeli, 2010; https://www.magmadergisi. com/turkiye-tarihi/surgun-huzun-ve-sadakat (Mustafa Alkaç, 2017).
Volkan ŞENEL