Milli Müfreze Komutanı

I. Dünya Savaşı sonunda Osmanlı İmparatorluğu ile itilaf devletleri arasında imzalan Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan kısa bir süre sonra, İstanbul işgal edilmiştir. İstanbul’un ardından işgal edilen ilk yerlerden birisi de, Kocaeli bölgesidir. Kocaeli bölgesini işgal eden İngilizler, bölgedeki Rum, Ermeni ve işbirlikçi çetelerinin desteğiyle kısa sürede kontrolü ele geçirmişlerdir. İngilizlerin Yunan kuvvetlerini bölgeye getirmesiyle birlikte, Türklere karşı yapılan zulüm, işkence ve katliamlar artmıştır. Yaşanan bu gelişmeler işgal kuvvetlerine ve ayrılıkçı çetelere karşı mücadele eden milli müfrezelerin kurulmasını sağlamıştır. İzmit Körfezi’nin güney yakasında yer alan Hamidiye köyünde, Zobuoğlu Hasan Bey tarafından kurulan müfreze de bunlardan birisidir.

Müfrezenin kurucusu Zobuoğlu Hasan Bey’in aile adı bazı kaynak, kitap ve anılarda “Zoboğlu”, “Zobooğlu” “Zobuoğlu” olarak geçmektedir. Bu ifadeler araştırmacıların ve aile bireylerinin farklı telaffuz/ yazım yanlışlığından kaynaklanmıştır. Bu hususla ilgili tarafımızca yapılan araştırmada, 1940 yılında Hasan Bey ile yapılan özel röportajdaki kendi beyanı doğru kabul edilerek “Zobuoğlu” adı kullanılmıştır. “Zobu” ismi iri yarı, kalın, kaba ve delikanlı gibi anlamlara gelmekte olup, iri ve heybetli vücut yapısına sahip olan Hasan Bey’in kişisel özellikleriyle de örtüşmektedir. Zobuoğlu Hasan Bey, 1 Temmuz 1883 tarihinde Değirmendere’ye bağlı Hamidiye köyünde doğmuştur. (Hamidiye köyü, Sultan II. Abdülhamid döneminde 93 Harbi muhacirlerinin iskân edilmesi sonucu kurulan köylerden olup, daha sonra Borçka-i Osmâniyye ismini almıştır.) Dedesi Şerif Bey ve babaannesi Sultan Hanım, Batum’dan Artvin’in Borçka ilçesine göç etmiş, oradan da Hamidiye köyüne gelip yerleşmiş olan ailelerdendir. Zobuoğlu Hasan Bey’in babası İsmail Bey, annesi Fatma Hanım’dır. Babası İsmail Bey, geçimini Hamidiye köyünde rençperlik yaparak sağlamıştır. Zobuoğlu Hasan Bey İstanbul’da Rüştiye mektebinde eğitim hayatını sürdürürken, babası İsmail Bey’in vefat etmesi üzerine tahsil hayatını tamamlayamadan Hamidiye köyüne geri dönmüş, çiftlik işlerinde çalışmaya başlamıştır. Dört kardeşi olan Zobuoğlu Hasan Bey’in, 18 yaşındaki erkek kardeşi ayakkabı tamirciliği yaparken gözüne iğne batması sonucu vefat etmiş, iki kız kardeşinden biri kendisi hayatta iken, diğeri ise Zobuoğlu Hasan Bey’in vefatından sonra ölmüştür. Zobuoğlu Hasan Bey, Fatma Hanım’la evlenmiş bu evliliklerinden beş çocukları olmuştur. (Bir erkek çocuğu küçük yaşta hayatını kaybetmiştir.) Hamidiye köyünde hatırı sayılır bir yeri olan Zobuoğlu Hasan Bey’in, köyde konağı ve çeşitli tarım arazileri bulunmakta olup ticaret ve tarımla uğraşmış, özellikle tütün tüccarlığı yapması vesileyle İzmit ve İstanbul’da önemli bir ticari çevresi oluşur. 1. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan Mondros Antlaşması’nı takip eden günlerde, Kocaeli bölgesi İngilizler ve Yunanlılar tarafından işgal edilmiştir. Bölge, köyleri basıp evleri yakan, insanların canına, malına, namusuna zarar veren eşkıyalarla dolmuştur. Hamidiye köyü ve çevresinde de emniyet ve asayiş bozulmuş, halk tedirgin olmuştur. Zobuoğlu Hasan Bey, böylesine karışık ve zor bir dönemde çevresindeki insanlara önderlik ederek kurmuş olduğu Döşeme Milli Müfrezesi ve Değirmendere Milli Müfrezesi’yle, işgal güçleri ve ayrılıkçı çetelere karşı savaşmıştır. Milli mücadele döneminde Kocaeli bölgesinde kurulmuş diğer milli müfrezlerle de bağlantı kuran Zobuoğlu Hasan Bey, İzmit Körfezi’nin güney yakasında-Karamüsel’den Başiskele’ye kadar olan bölgede ve köylerdefaaliyet göstermiş milli müfrezesi komutanlarımızdandır. Daha sonra ise Milis (fahri) Albaylığa kadar yükselen Zobuoğlu Hasan Bey, kendisine bağlı milli müfrezelerin birleştirilmesiyle oluşturulan Milis Alay Kumandanlığının komutanlığını da yapmıştır. Cumhuriyet döneminde İzmit şehir merkezinde İkizli Çeşme’nin bulunduğu muhitte ikamet etmeye başlayan Zobuoğlu Hasan Bey, tütün ticaretine devam etmiştir. İzmit Tütün Tüccarları Birliği üyesi olan Zobuoğlu Hasan Bey; Ekspertiz Mehmet Efendi, Tütüncü Hafız Kamil Bey, Kavalalı Zühtü Bey, Kavalalı İsmail Hakkı Bey, Sefazâde Ahmet Muhtar Bey, Muratzâde İshak Bey, Kozlucalı Hacı Hasan Bey, Hacı Hüsnüzâde Mehmet Bey, Saraçzâde Hüseyin Bey, Hacı Osmanbeyzâde İhsan Bey gibi tütün tüccarlarının da yakın arkadaşıdır. Zobuoğlu Hasan Bey, 1934 yılında yürürlüğe giren soyadı kanunu ile “Zorlu” soyadını almıştır.

1940’lı yıllarda şeker hastalığına bağlı olarak sağlık sorunları (görme kaybı) yaşamaya başlayan Zobuoğlu Hasan Bey, İstanbul Gureba Hastanesi’nde bir süre tedavi görmüştür. Ancak yapılan tüm tedavi ve müdahalelere rağmen hastalığı ilerlemiş, tedavi gördüğü İzmit Devlet Hastanesi’nde 3 Ağustos 1953 tarihinde vefat etmiştir. Zobuoğlu Hasan Bey, milli mücadele döneminde milli müfreze ve milis tabur komutanlığı yapması nedeniyle askeri törenle defnedilmiştir. İzmit Bağçeşme Mezarlığı’nda bulunan mezarı Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Tarihi Mekânlar ve Kent Estetiği Müdürlüğü tarafından 2009 yılında onarılmış, mezarı üzerinde bulunan bilgi panosu yenilenmiştir.

Milli mücadele döneminde önemli gayretleri olan Zobuoğlu Hasan Bey’in adı, doğduğu Gölcük’te bir caddeye (Kavaklı Mahallesi, Zobuoğlu Hasan Caddesi), yaşamının son günlerini geçirip vefat ettiği İzmit’te ise bir sokağa (Kozluk Mahallesi Zobuoğlu Sokağı) verilmiştir.

KAYNAKÇA

“Zobuoğlu Hasan Bey’in Torunu Meliha Ulusoy”, (Röp. Volkan Şenel), Kocaeli, 2021, s.1-2; “Yüksel Korutürk’ün Zobuoğlu Hasan Bey Anıları”, (Röp.Volkan Şenel), Kocaeli, 2021, s.1; Nihat Durak, “İzmit’in Yakın Tarihindeki Ünlü Kişiler”, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi Haber Bülteni, Sayı:12, Kocaeli, s. 3; Atilla Oral, “Zobuoğlu Hasan Bey”, Özgür Kocaeli (Pazar Eki), Kocaeli, 24 Haziran 2007, s.6-7; Atilla Oral, “Zobuoğlu Hasan Bey (2)”, Özgür Kocaeli (Pazar Eki), Kocaeli, 1 Temmuz 2007, s.6-7; Selahattin Beldağlı, Dünü ve Bugünü İle Gölcük, Kocaeli, 1991, s.14; Ryan Gıngeras, Dertli Sahiller (Şiddet, Etnisite ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu 1912-1923), İstanbul, 2014, s. 117; Kazım Özalp, Milli Mücadele 1919-1922, C. I, Ankara, 1988, s. 177; Yusuf Çam, Milli Mücadele’de İzmit Sancağı, Kocaeli, s. 105-199; Süleyman Pekin-Murat Bayram, Bahçecik Tarihi, Ankara, 2011, s. 205-213; Osman Akandere, “Milli Mücadele Yıllarında Kocaeli Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Müfrezeler, Milis Kuvvetleri ve Çeteler (1918-1922)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Konya, 2008; Volkan Şenel, Geçmişte ve Günümüzde Yeniköy, Kocaeli, 2009, s. 64-97; Tülin Bozkurt Cengiz, Tarihte Gölcük, Gölcük’te Tarih, Kocaeli, 2014, s. 73-74; İlyas Sami Kalkavanoğlu, Milli Mücadele Hatıralarım, İstanbul, 2011, s. 63; Nedim İpek, “Kafkaslar’dan Anadolu’ya Göçler (1877–1900)”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.6, Samsun 1991, s. 100; Ali Üzmez, Her Yönüyle Başiskele (Tarih-Kültür-Doğa-Ekonomi-Turizm), Kocaeli, 2008, s. 296-340; Ali Üzmez, Milli Mücadelede Servetiye Cephesi, Kocaeli, 2011, s. 171-180; A.Nezih Galitekin, Gölcük Tarihçe ve Kültür Mirası Eserler, İstanbul, 2005, s. 209-210; D. Mehmet Doğan, Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul, 2008, s. 1826; Adnan Sofuoğlu, Milli Mücadele Döneminde Kocaeli, Ankara, 2006, s.167; Sabahattin Özel, Milli Mücadelede İzmit-Adapazarı ve Atatürk, İstanbul, 2005,s. 61-207; Rifat Yüce, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Kocaeli, 1945, s. 64; Adnan Sofuoğlu, Milli Mücadele Döneminde Kocaeli, Ankara, s. 144.

Volkan ŞENEL