İzmit Kapanca Sokak’ta Duvar Çeşmesi

Orijinal adı hakkında herhangi bir bilgiye sahip olmadığımız çeşme, 18. yüzyılda Zeliha Hanım adlı bir hayırsever tarafından onarılarak yenilenmiştir. Bu nedenle Zeliha Hanım Çeşmesi ve Kapanca Sokak Çeşmesi olarak tanınmaktadır. Osmanlı döneminde genellikle Rum tebaanın yaşamış olduğu Kapanca Sokak’ta bulunan, tek çeşmedir. İzmit Kapanca Sokak’ta 189 ada, 16 parseldeki evin sokağa cephe veren güney bahçe duvarında yer almaktadır. Çeşmenin üst bölümü, evin bahçesi ile aynı hizada olup ön cephesi ise Kapanca Sokağa bakan bahçe duvarı ile aynı hizadadır. Çeşmenin ön cephesinde kemerli aynalık içerisinde bulunan mermer kitabede, yapının 1783 yılında inşa edildiği ifade edilmektedir:

Maşallah

Bu çeşme haznesi tecdidin eyleyen merhum

İnce el-hac Muhammed Ağa zevcesi Zeliha’dır.

Deyince besmele her derde ider derman

Hayat cümle eşya kamu minel’ma’dır.

Sene Hicri 1198 (Miladi 1783)

Tek yüzlü duvar çeşmeleri sınıfına giren çeşme, dikdörtgen planlıdır. Çeşmenin inşasında taş, tuğla ve mermer malzeme kullanılmıştır. Yığma tekniğinde inşa edilmiş çeşme, almaşık duvar örgüsüne sahiptir. Çeşmenin su hazinesi, yaslandığı duvarın içerisindedir. Harman tuğladan yapılmış sivri kemerli çeşmenin, mermer aynalığında onarım kitabesi vardır. Sivri kemer içerisinde kazıma tekniğinde iki adet selvi motifi bulunmaktadır. Tek parça mermerden yapılan çeşme aynalığında, selvi ağacı motiflerinin çevresi yaprak desenli çerçeve ile çevrelenmiş olup ortasında musluk yeri vardır. Çeşmenin özgün lülesi/musluğu, günümüze ulaşmamıştır. Yalak kısmı sonradan ilave edilmiştir. Orijinalinde taş olan yalak kısmı sonradan dökme mozaik olarak yapılmıştır.

İzmit Zeliha Hanım Çeşmesi, Gayrimenkul Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurulu tarafından 10.11.1979 tarih ve 11612 sayılı karar ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

KAYNAKÇA

Nail İnal Kocaeli Dokümantasyon Merkezi Çalışma Gurubu, “İzmit’te Eski Zaman Çeşmeleri”, Kocaeli Dokümantasyon Merkezi Bülteni, Sayı: 12, Kocaeli, 1998, s.4-9; Burak Muhammet Gökler, “Kocaeli Çeşmelerinde Batı Etkili Süslemeler”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV, Cilt: 3, Kocaeli, 2018, s. 2099-2010; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi KUDEB Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlıkları Kimlik Dosyası, “İzmit Zeliha Hanım Çeşmesi”, Kocaeli, 2008; Kapanca Sokak 189 Ada 16 Parsel Çeşmesi (A 75) Restitüsyon Proje Raporu (Haz: Piray Mimarlık), Kocaeli, 2010, s. 5-15; Ahmed Nezih Galitekin, Kocaeli Su Medeniyeti Tarihinden Birkaç Damla, İstanbul, 2006, s.117-129; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli, 2011, s. 94; Müzeyyen Ünal, İzmit Antik Su Sistemleri ve Paşasuyu, Kocaeli, 2001, s.72.

Volkan ŞENEL