İzmit’in Tarihi Mahallelerinden

İzmit’in tarihi bir mahallesi olan Yukarı Pazar Mahallesi bugün için resmi bir mahalle olarak konumlandırılmamıştır. İller Bankası analitik etüdlerine göre 1914 yılında da özel bir mahalle olarak kaydedilmemiştir. İller Bankası kayıtlarına göre Yukarı Pazar Caddesi/Sokağı 1914 yılında Akçamescid Mahallesi'nin içinde gözükmektedir. Günümüzde Akçamescit Mahallesi Akçakoca Mahallesi içinde yer almaktadır. Bundan dolayı Yukarı Pazar da Akçakoca Mahallesi sınırları içinde bulunmaktadır.

İller Bankası arşivlerine göre, 1914 yılında 200 hane, 800 kişiden oluşan Akçamescit Mahallesi ile 150 hane 600 kişiden oluşan Hacı Hürrem Mahallesi “Akçakoca Mahallesi” olarak birleşmiştir. Yukarı Pazar Mahallesi de Akçamescit Mahallesi içinde yer aldığı için neticede Akçakoca Mahallesi içine dahil olmuştur. Mahalle kentsel sit alanı içerisindedir. Hemen aşağısında İzmit Tarihi Koridoru adı verilen geniş restorasyon ve restitüsyon sahaları yer almaktadır.

İzmit’in tarihi mahalleleri arasında Yeni Pazar Mahallesi’ni zikrediyor olmanın tarihselliğe dayanan bazı gerekçeleri vardır. Osmanlı döneminde kentlerin ve kasabaların yapısını oluşturan düzene göre ticaret ve alışveriş merkezleri ikametgâh bölgelerinden uzakta ve umumiyetle kale duvarlarının diplerinde kurulurdu. Ayrıca 16. yüzyıla kadar çarşı ve pazar sözcüklerinin eşanlamlı olarak kullanıldığını biliyoruz. İzmit’le ilgili olarak yapılan 1966 tarihli çalışmalarda Yukarı Pazar Hamamı (Süleyman Paşa Hamamı) “şehrin eski ticaret merkezi olan Yukarı Pazar semtindedir” ifadesi kullanılmaktadır. Buradan da anlaşılacağı gibi bugünkü restore edilmiş olarak ayakta kalmış olan tarihi Süleyman Paşa (Yukarı Pazar Hamamı) ve mıntıkası eskiden İzmit’in ticaret ve alışveriş merkezi, yani eski pazarıydı. Zaten Osmanlı kentsel nizamına göre kentsel hareketliliğin, alışverişin ve pazarın bulunduğu mıntıka umumiyetle hamam, cami gibi yapıları da barındırmak zorundadır. Nitekim Yukarı Pazar Hamamı ve hemen yanı başında bulunan tarihi Akçakoca Dere Camii bu görüşü teyit eder mahiyettedir.

Bu bölgenin pazar yeri olarak ihdas edilmesi de anlamlıdır. Çünkü Osmanlıların İzmit’i fethetmesinin hemen ardından kent merkezini ilk defa kurdukları tarihi Orhan Mahallesi’nin eteklerinde bulunan bölge aynı zamanda Roma-Bizans döneminden kalma iç surları da barındırmaktadır. Dolayısıyla pazar yerinin ve kentin en eski alışveriş merkezinin Yukarı Pazar adıyla bölgede kurulmuş olması tarihsel gelişime ve arkaik kent düzenine de uygun düşmektedir.

Yukarı Pazar ve mıntıkası İzmit Tarihi Koridoru’nun tam ortasında ve İzmit’in tarihi merkezlerinin kurulmuş olduğu tepenin eteklerinde yer alması dolayısıyla çok sayıda tarihsel mimari mirası barındırır. Bunlar arasında hiç kuşku yok ki, tarihi Yukarı Pazar Hamamı (Süleyman Paşa Hamamı) ön planda gelir. Süleyman Paşa Hamamı genişçe ve kıvrımlı bir caddenin köşe başında yer alır ve geçirmiş olduğu nitelikli restorasyon dolayısıyla tarihsel özelliklerini yansıtır. Korumacılık anlayışının bir tezahürü olarak körfez manzarasına haiz ön cephesi siyah bir cam fanus ile kaplanmıştır. Günümüzde hamam fonksiyonu değiştirilerek ev yemekleri sunan bir kafeterya-restoran hâline getirilmiştir. Restore edilmiş kubbeli ve fenerli mekânları ile İzmit Tarih Koridoru’ndaki önemli turistik noktalardan birini teşkil etmektedir.

Yukarı Pazar Hamamı’nın hemen yanı başında körfez manzarasına olanca hâkimiyetiyle tarihi Akça Koca Dere Camii yer alır. Orta halli bir restorasyon geçiren cami İzmit’in en eski camilerinden olup iç bezeme ve vitray süslemeleri etkileyicidir. Caminin hemen önünde bölge fatihlerinden Akça Koca’nın bir heykeli, biraz ilerisinde ise Ertuğrul Gazi’nin annesi Hasne Hatun’un türbesi bulunmaktadır. Yanında ise restore edilerek mahalle evi ve Akçakoca muhtarlığı olarak hizmete sunulan, ahşap, karkas, tarihi bir konak olan Elbeyoğlu Konağı bulunmaktadır. Bu mıntıkadan aşağı inen İzmit Tarihi Koridoru, Kapanca Sokağı gibi bölgesel pilot restorasyon, revitalizasyon ve restitüsyon alanlarına doğru irtifa kaybeder.

Tüm bu özellikleri dolayısıyla Yukarı Pazar mıntıkası bugün için bile Tarihi İzmit mahalleleri arasında mekânsal bir düğüm noktası olarak işlev görmektedir.

KAYNAKÇA

Avni Öztüre, Resim, Fotoğraf, Belgelerle Nicomedia: İzmit Tarihi, Çeltür matbaası, Istanbul, 1969; Engin Ürkmez, İzmit’te Türk Eserleri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli, 2007; Hüseyin Erol, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, İzmit Rotary Kulübü, Sesim Ofset, Kocaeli, 2013; İller Bankası İmar Planlama ve Yapı Dairesi reisliği şehircilik İşleri Müdürlüğü, İzmit Analitik Etüdler, İller Bankası Harita Genel Müdürlüğü Matbaası Döner Sermayesi, Ankara, 1970; Nevnihal Erdoğan, Sonay Ayyıldız, Mehtap Özbayraktar, İzmit Kent Merkezi MahallelerSokaklar-Mimari Eserler, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, İse Reklam, İstanbul 2011; Nezih Fıratlı, İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, M.E.B. Yayınevi, İstanbul, 1971; Şennur Kaya, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları 13, Düzey Matbaa LtdŞti, İstanbul.2009; Taner Aksoy, Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Kocaeli, 2011; https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/ kocaeli/gezilecekyer/tarihi-kapanca-sokak.

Nevnihal ERDOĞAN