Kocaeli Şubesi
Verem, dünyada ve Türkiye’de bir döneme damgasını vurmuş salgın bir hastalıktır. Verem, toplumsal hayatı etkileyen yapısı ile halk arasında “ince hastalık” olarak bilinen bir hastalıktır ve hemen her milletin edebiyatında, sevgilisine kavuşamadığı için üzüntüden vereme tutulan roman kahramanlarına rastlanmaktadır. Türkiye’de halk sağlığını en çok etkileyen bulaşıcı hastalıklardan en önde geleni veremdi. 1901–1923 yıllarına ait istatistiklere göre İstanbul’da veremden ölüm sayısı yılda ortalama 2.800 kişi olarak belirlenmişti ve bu sayı, genel ölüm oranının yüzde 15,8’ini oluşturmaktaydı. Ortalama nüfusu 200.000 olan İzmir’ de 1892–1914 döneminde 14.700 kişi veremden hayatını kaybetmişti. Genel nüfusa göre bu oran halkın yüzde 15,8’ini oluşturmaktaydı.
Yaşanan tüm olumsuzluklara İkinci Dünya Savaşı’na giden süreçte savaş ekonomisinin etkileri de eklenmiştir. Türkiye’ de 1940 senesinden sonra tespit edilen verem grafiğinin yükselmesindeki en önemli neden, savaşın yarattığı iktisadi ve sosyal sıkıntılardır. Savaş içinde bir çok erkeğin ülke savunmasında görev alması nedeniyle sanayi ve zirai üretimde düşüşler görülmüş özellikle ekmeklik buğday ve şeker gibi zaruri yiyecek maddelerinin temininde büyük sıkıntılar yaşanmıştır. Yaşam kalitesinin düşmesi, insan sağlığını olumsuz etkilemiştir. Özellikle bu devirlerde yaşanan beslenme yetersizlikleri, bozuk iklim koşulları, uygunsuz mesken vaziyetleri hastalığın yayılmasında ciddi ve hayati bir rol oynamıştır. Verem hastalığının savaş yıllarında artış göstermesi üzerine devlet yetkilileri verem mücadelesini ön plana almış ve İkinci Dünya Savaşı yıllarında yaşanan sıkıntılardan sonra yeni dönemde ekonomik ve sosyal değişimlere ayak uydurabilmek amacıyla sağlık hizmetlerinde birtakım değişiklikler yapılması gündeme gelmiştir. Bu amaçla 1946 yılında sağlık bakanlığı bünyesinde oluşturulan yüksek sağlık şurası “On Yıllık Sağlık Planı”nı hazırlamıştır. Sağlık bakanlığı 1947 yılından itibaren yılın bir haftasını verem haftası olarak kabul etmiş ve verem savaş derneklerinin bulunduğu yerlerde yoğun bir propaganda faaliyetlerine girişmiştir. 1945 yılında sağlık bakanlığının vereme öncelik verme kararının ardından veremle savaş derneklerinin kurulması sağlık müdürlerince teşvik edilmeye başlanmış ve 1948 yılına gelindiğinde ülkedeki verem savaş derneklerinin sayısı 48’e ulaşmıştır. 1948’de Ulusal Verem Savaşı Derneği kurulmuştur. 1973’te bakanlar kurulu kararı ile Türkiye Ulusal Veremle Savaş Derneği olarak değiştirilmiştir.
Türkiye Ulusal Veremle Savaş Derneği 1987 yılında Dr. Hamdi Açan başkanlığında iken çeşitli verem savaş derneğinin bağlı olduğu bir federasyon haline gelerek Türkiye Ulusal Verem Savaşı Dernekleri adını almıştır. 1945 ile 1952 yılları arasında Bolu ve Kocaeli Sıtma Savaşı başkanlığında genç bir doktor olarak görev yapmış olan ve 1948 ile 1953 yılları arasında da Kocaeli Verem Savaş Dispanseri başhekimliği görevini üstlenen Dr. Hamdi Açan’ın ismi, İzmit Tepecik Mahallesi’ndeki Verem Savaşı Dispanseri’nin yanından inen sokağın adı olarak Kocaeli’de yaşamaya devam etmektedir. Kocaeli’de veremle savaş mücadelesi kapsamında, Halk Bankası Kocaeli şubesinin maddi katkıları ile 1945 yılında temeli atılan Verem Savaşı Dispanseri 1 Eylül 1948’de tamamlanmış ve dispanserin İzmit Belediyesi tarafından derneğe devri yapılmıştır.
27 Aralık 1948’de dönemin Kocaeli valisi Fazlı Güleç’in de katıldığı bir törenle hizmete açılan dispanser binası derneği de içinde barındırarak çalışmalarına devam etmektedir.
1947 ile 1957 yılları arasında derneğin kurucu başkanlığını da yapan Kemal Özün ardından sırasıyla; Leyla Atakan (1957-1968), Melike Kayı (1968-1971), Ziya Gökşin (1971-1975), Şeraf Turan (1975-1992), Ertan Okançay (1992-1996), Nurcihan Günhız (1996-2000), Erhan Çelebi (20002002), Necdet Balcı (2002-2012) Ali Ayaz (20122021) görev almıştır. 2021 tarihinde dernek başkanlığına Abdullah Özkırklar seçilmiştir.
Halen Tepecik Mah., İnönü Cad., No:88, İzmit/ Kocaeli adresinde çalışmalarını sürdüren derneğin faaliyetlerine baktığımızda, Kocaeli İl Halk Sağlık Müdürlüğü, büyükşehir belediye başkanlığı ve verem savaşı dispanser başhekimliği ile koordineli bir şekilde çalışarak il ve ilçelerdeki veremli hastaların bakım ve tedavilerinin yaptırılması, yerel yönetimlerin destekleri ve vatandaşların bağışlarıyla ihtiyaç hâlindeki hastalara gıda, et, nakit ve ilaç yardımının sağlanması, ihtiyaç sahibi öğrencilere burs verilmesi, her yıl ocak ayının ilk haftasının verem haftası olması sebebiyle kurulan komisyonca bu dönemde okullara, dispansere gelen vatandaşlara, cezaevindeki mahkûmlara veremle ilgili eğitimler verilmesi, yine bu hafta basına demeçler verilip broşürler dağıtılarak halkın verem hakkında bilinçlenmesi gibi çalışmalar görülmektedir.
KAYNAKÇA
Fatih Tuğluoğlu, “Cumhuriyetin İlk Döneminde Verem Mücadelesi ve Propaganda Faaliyetleri”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 2008, Sayı 13-14; Ekrem Kadri Unat, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son 40 Yılında Türkiye’nin Tüberküloz Tarihçesi”, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi, sayı X,133-145; Nureddin Onur, “Verem Savaşında BCG Hakkında Umumi Malumat” Pratik Doktor, XIX, S.4, Nisan 1949;Ali Gündoğdu, “Veremle Savaşta Bir Kahraman: Dr. Hamdi Açan”, Özgür Kocaeli gazetesi, 21 Ocak 2018; Büyük Kocaeli gazetesi, 15 Nisan 2018, https:// derasyonu#post, https://www.verem.org.tr/uye-dernekler, https:// bilgece.net/kocaeli-ili-kocaeli-verem-savas-dernegi, https://www. siviltoplum.gov.tr/kocaeli/kocaeli-verem-savasi-dernegine-ziyaret, https://www.kocaeli.bel.tr/tr/main/news/haberler/3/tuberkuloz-hastalarina-her-ay-gida-yardimi/1219.
Turgut KARAÇOBAN