Kocaeli’de Demokrat Parti Dönemi

Türk siyasal hayatında 1958 senesi birçok açıdan önemli bir dönem olarak değerlendirilmektedir. 1958, muhalefet partilerinin iktidar partisine karşı büyük bir ittifak oluşturmak için ciddi bir çalışma yaptıkları yıl olmuştur. Ancak Cumhuriyetçi Millet Partisi (CMP), Köylü Partisi (KP) ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) çalışmaları sonuçsuz kalmıştır. İktidar partisi Demokrat Parti’ye (DP) karşı muhalefet grubundaki partilerin bu çabalarına karşı, Başbakan Adnan Menderes, 12 Ekim 1958’de Manisa’da yaptığı bir konuşma ile Vatan Cephesi’nin kurulduğunu beyan etmiş ve halkı buraya katılmaya davet etmiştir.

Adnan Menderes’in faaliyetleri Vatan Cephesi’nin oluşturulmasıyla hükümet üyeleri, DP’yi yeniden güçlendirmek ve büyük halk gruplarının desteğini elde etmek için yurt gezilerine çıkmışlardır. Vatan Cephesi ile alakalı gazete, dergiler ve radyolarda propaganda yapılırken, muhalefet grubunda yer alan partiler, radyoyu “partizan radyo” olarak nitelendirmiş ve radyoda Vatan Cephesi propagandası yapılmasından dolayı “Ajans Haberlerini Dinlemeyenler Derneği”ni kurmuşlardır. Bu arada, Vatan Cephesi’ne bağlı ocaklarının Kocaeli merkez ve ilçelerinde kurulmasıyla DP’ye başta CHP olmak üzere muhalefet partilerinden ciddi sayıda yeni katılımlar olmuştur. Bunun gibi Vatan Cephesi'ne tepki duyan bazı DP’liler de muhalefet partilerine geçmişlerdir. Bu durum, iktidar partisiyle muhalefet arasında ciddi sorunların olmasına sebep olmuştur.

Kocaeli’de de Vatan Cephesi’ne gözle görülür bir ilgi gösterilmiş ve çok sayıda yerde ocaklar kurulmuştur. Vatan Cephesi Ocağı adı verilen bu yerlerin etkili çalışmaları neticesi Kocaeli genelinde CHP’den istifa eden birçok kişi DP’ye yani Vatan Cephesi’ne geçmiştir. Bu arada önceleri DP’den ayrılarak başka partilere üye olanlar, bu ocakların açılması ile yeniden DP’ye geçmişlerdir. Vatan Cephesi’ne geçenler, bu durumu bir telgrafla Başbakan Adnan Menderes’e gönderiyorlardı. Bu olayın ilk örneği, 1958 yılının sonlarında CHP tarafından yönetilen Kaynarca Belediyesi’nin bütün yöneticilerinin Vatan Cephesi’ne geçerek CHP’den istifa etmeleri olmuştur. Aynı şekilde Vatan Cephesi’ne geçmek amacıyla Kandıra’da yer alan Şeyhler nahiyesi köylerinde Turnalı’dan 169 kişi CMP’den istifa ederek DP’ye geçmiştir.

Devrin gazetelerine göre, CHP’nin güçlü olduğu Gölcük’e bağlı Değirmendere nahiyesinden onlarca kişi partisinden ayrılarak DP’ye geçmiştir. Ayrıca Değirmendere’ye bağlı olan köylerden de Vatan Cephesi’ne geçişler olmuştur. Bu bağlamda, Halı Dere köyünde 9 kişi Vatan Cephesi mensubu olmuştur. Bu durum Değirmendere’den gönderilen telgraflardan açıkça anlaşılmaktadır. Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi’nden elde edilen belgelere göre, Değirmendere’nin bağlı olduğu Gölcük dışında diğer ilçelerden de Vatan Cephesi'ne ciddi katılımlar olmuştur. Örneğin 1959 yılının ocak ayında muhalefet partilerinden ayrılan 759 kişi Vatan Cephesi ocaklarına üyelik yaptırmış ve bunun gibi yeni katılımlar artarak devam etmiştir. Bu arada DP’den ayrılıp da başka partilere geçenler de vardır. Örneğin 5 Ocak 1959’da 33 kişi CHP’ye geçmiştir.

Arşiv belgelerine göre, Kocaeli’de Vatan Cephesi ocaklarına köyler de ciddi alaka göstermiştir. Örneğin İzmit’in köylerinden 9 kişi, 24 Ocak 1959’da İzmit’ten DP il başkanlığına başvurularını yaparak üyelik kaydı yaptırmıştır. Aynı tarihlerde diğer köylerden toplamda 250 kişi bağlı olduğu partilerden istifa ederek DP’ye geçmiştir. Özellikle 24 Ocak 1959 tarihi itibarıyla cepheye bağlı ocaklara katılanların sayısında ciddi bir artış olmuştur. DP Kocaeli vilayet başkanı Sadık Tanaydın tarafından bizzat Adnan Menderes’e gönderilen telgrafta birçok vatandaşın partilerinden istifa ederek Vatan Cephesi’ne katıldıkları bildirilmiştir. Örneğin, CHP’den 29, CKMP’den 12 ve bağımsızlardan 44 kişi Vatan Cephesi ocaklarına katılmıştır.

Kocaeli’de bu cepheye katılanlar arasında büyük aileler de yer almıştır. Bunların başında Karadayılar sülalesi gelmektedir. Bu aileden çok sayıda kişi CHP’den istifa ederek DP’ye katılmıştır. Bu katılımdan hemen sonra 11 Mart 1959’da İzmit genelinde

1.000 kişi DP’ye geçmiştir. Aynı şekilde CHP’den istifa eden Kocaeli Teknik, Şoför ve Odasına bağlı çalışanlardan 40 kişi DP’ye bağlı ocaklara geçmiştir. Bunun gibi başka esnaf gruplarından da bu cepheye bağlı ocaklara geçişler olmuştur.

DP Kocaeli İl Başkanlığı 1959 yılı Mart ayı içerisinde Kocaeli’de çeşitli ziyaretler ve etkinlikler yaparak halkı ocağa katılmaya davet etmiştir. Bilhassa DP Kocaeli il başkanı Sürreyya Sofuoğlu öncülüğünde ve DP Kocaeli milletvekillerinin katılımı ile gerçekleştirilen ziyaretlerin halk nezdinde olumlu karşılandığına dair devrin gazetelerinde bilgiler yer almaktadır. Zira bu ziyaretlerden sonra DP’ye katılımlar artmıştır.

22 Haziran 1959’da İzmit’e bağlı Bahçecik köyü CHP üyeleri Adnan Menderes’e çektikleri telgrafta bütünüyle DP hizmetinde olacaklarına dair söz vermişlerdir. Aynı tarihlerde Gölcük’ten CHP’den istifa edenler de DP’ye geçmişlerdir. Karamürsel ilçesine bağlı Senetler köyü CHP İdare Heyeti’nden 40 kişi, Senetler köyünün Millet Partisi (MP) Ocağı'nın tüm üyeleri ve Senet köyü Hürriyet Partisi (HP) Ocağı üyelerinin bir kısmı partilerinden istifa ederek DP’ye intisap etmişlerdir.

Devrin gazetelerine göre, DP Kocaeli İl ve İlçe Başkanlıkları, vilayet genelinde birçok gezi düzenlemiş ve vatandaşlarla toplantılar yapılmıştır. Bu gezi ve toplantılar sonunda Vatan Cephesi ocaklarına yüksek iştiraklerin olması, yapılan bu çalışmaların pozitif sonuçları olarak değerlendirilmektedir. 1959 Ağustos ayı içerisinde Karamürsel ilçesine bağlı Fevziye köyü HP Ocak Heyeti’nden 50 kişi Vatan Cephesi’ne geçmiştir. Başbakan Adnan Menderes’e gönderilen telgraflardan anlaşıldığı kadarıyla Kocaeli’de partili olmayıp bireysel olarak da DP’ye geçen kişiler bulunmaktadır. Bu kişiler müracaatlarını bizzat kendileri yapmıştır. Bu kişilerden birisi avukat Arif Baykurt’tur. Akif Baykurt, göndermiş olduğu telgrafında 139 arkadaşı ile birlikte DP’ye geçtiğini beyan etmiştir. Bu arada DP İl Başkanlığı tarafından Vatan Cephesi’ne katılımları arttırmak ve konu ile ilgili olarak halkı bilgilendirmek amacıyla İzmit’te Durak Vatan Cephesi Ocağı açılmıştır. Bu münasebetle Gülben Kardeşler Otobüs Yazıhanesi’nde büyük bir açılış töreni düzenlenmiştir. Hedef gazetesine göre, Durak Vatan Cephesi’nin açılması ile İzmit’te buraya olan katılımın sayısı daha da artmıştır.

Yukarıda ifade edildiği üzere 1959 yılı içinde Kocaeli genelinde birçok vatan cephesi ocağı açılmıştır. Bunlardan birisi 13 Eylül 1959’da açılan DP İzmit Şoför ve Oto Sanatkârları Vatan Cephesi Ocağı’dır. Bahsi geçen ocağın açılışına DP Kocaeli milletvekilleri dahil olmak üzere birçok kişi katılmış ve ilgi göstermiştir. Ocağa açıldığı ilk günden itibaren kayıtlar yapılmış ve ilk anda 103 kişi üye olmuştur. Bu şekilde açılan şubeler vasıtasıyla İzmit’ten DP’ye iltihaklar artarak devam etmiştir. 1959’un Ekim ayında bu ocağa 72 kişi üye olmuştur.

Devrin yerel gazetelerine göre Vatan Cephesi ocaklarına katılımlar arttıkça CHP ile DP arasındaki anlaşmazlık ve sorunlar da büyümüştür. Parti teşkilatları arasındaki tartışmalar arttığı için bu durum vatandaşlara da sirayet etmiş, halk arasında ayrılık ve kutuplaşmalar görülmüştür. Örneğin Vatan Cephesine üye olanların diğer parti mensuplarının bulunduğu kahve vb. ortamlara gitmedikleri ve birbirileriyle konuşmadıkları devrin tanıklarının ifadelerinden anlaşılmaktadır.

DP parti teşkilatları tarafından Vatan Cephesi ocaklarına ilgiyi arttırmak amacıyla çeşitli kurslar düzenlenmiştir. Bu kurslardan birisi Hereke Vatan Cephesi tarafından verilen İngilizce kursudur. Büyük rağbet gören İngilizce dersleri Hereke Fabrikası işletme şefi Hayri Toroslu tarafından verilmiştir. Aynı şekilde Hereke’ye bağlı mahallelerde de çeşitli kurslar açılmış ve eğitimler verilmiştir.

Kocaeli’de ocakların yaptığı çalışmalar arasında, kurslar dışında, fakir çocukların giydirilmesi ya da okul ihtiyaçlarının karşılanması bulunmaktadır. Kocaeli’ne bağlı kazalarda bunlarla ilgili çok sayda yardım faaliyeti olmuştur. 1959’ yılı Eylül ayı içinde Gölcük DP ilçe başkanı başbakan Adnan Menderes’e göndermiş olduğu telgrafında Gölcük’te Vatan Cephesi’ne yeni üyeliğin yapıldığını ve sayının gittikçe arttığını beyan etmiştir. Aynı şekilde Gölcük’e bağlı Merkez Ocak, Cami Arkası, Dumlupınar, Paylar, Kavaklı, Hisareyn, Nimetiye, Hasaneyn, Nüshetiye, Yeni Ferhadiye, Eski Ferhadiye, Selimiye, Lütfiye ve Sofular ocak başkanları da, Adnan Menderes’e gönderdikleri telgraflarda Vatan Cephesi’ne üye olanların sayılarının arttırılması için çalıştıklarını ifade etmişlerdir. Bunun dışında 1959’un Ekim ayında Kandıra’ya bağlı Tekke Yadeş Divanı CHP Ocağı’ndan 76 kişi ve Erikli köyünden 38 kişi DP’ye katılmıştır. Aynı şekilde HP Kandıra İlçe Başkanlığı kendisini feshetmiş ve partinin birçok üyesi Vatan Cephesi’ne kayıt yaparak DP’ye üye olmuştur. Kocaeli’de 1958’deki gibi 1959’da da Vatan Cephesi’ne muhalif partilerden istifa ederek katılımlar olduğu gibi, bu girişimi ve politikalarını desteklemeyerek, DP’den istifa ederek diğer partilere özellikle de CHP’ye geçişler de devam etmiştir. Bu şekilde DP ile muhalefet partileri arasındaki sorunlar ile Vatan Cephesi faaliyetleri 27 Mayıs 1960 ihtilaline kadar devam etmiştir.

3 Kasım 1959’da Karamürsel Kurt köyü CHP Ocak İdare Kurulu ile mevcut 68 üye Vatan Cephesi'ne katılmıştır. Bu durum ile ilgili olarak 1959 Aralık ayında Yukarı Hereke’de dördüncü Vatan Cephesi şubesi açılmıştır. Bu açılışa vatandaşların yanı sıra DP Kocaeli vilayet başkanı Sürreya Sofuoğlu ile Kocaeli milletvekilleri de katılmışlardır. Buradaki tören de diğerleri gibi ilgi ile karşılanmıştır.

1959’da Karamürsel ilçesine bağlı Kurt köyü CMP Ocağı tümüyle DP’ye katılmıştır. Aynı şekilde ilçeye bağlı Merdi Gök köyünden 40 kişilik bir grup Vatan Cephesi’ne dahil olmuştur. Bunun dışında Karamürsel ilçesine bağlı İnebeyli köyü HP Ocağı’ndan 27 kişi de DP’ye üye olmuştur. Bu arada, 1960 yılı başlarında DP Kocaeli Vilayet Teşkilatı Vatan Cephesi’ne katılımları hızlandırmak ve cepheyi güçlü kılmak amacıyla birçok yerde yeni ocaklar açmış ve mevcut olanlar da takviye edilmiştir. DP teşkilatı tarafından yapılan incelemelerde İzmit’te ve diğer ilçelerde Vatan Cephesi’ne katılmak isteyen binlerce kişi olduğu tespit edilmiştir. Bundan dolayı buralarda Vatan Cephesi ocaklarının açılması için planlamalar yapılmıştır.

İzmit’te 1960 yılında Vatan Cephesi’ne birçok kişi üyelik başvurusunda bulunmuş ve bunlardan ilk olarak 20 kişi 4 Ocak 1960’ta DP’ye üye olmuştur. DP’ye katılan bu kişiler CHP İzmit İlçe Başkanlığı’ndan istifa edenlerdir. Aynı gün içinde DP’den istifa ederek CHP’ye geçenler de olmuştur. Bu kişilerin sayısı da 33’tür. DP’den CHP’ye geçişlerin olmasında Kocaeli milletvekili Ömer Cebeci’nin Hereke’deki konuşmasında İsmet İnönü hakkında sarf ettiği sözlerin etkili olduğu iddia edilmiştir.

1960 yılının Ocak ayı içerisinde Türkiye’nin her tarafında olduğu gibi Kocaeli’de de DP’nin yaptığı icraatları olumlu bulan kişiler başta CHP olmak üzere bağlı oldukları partilerinden ayrılarak DP’ye intisap etmişlerdir. Özellikle İzmit başta olmak üzere Gölcük, Gebze, Kandıra ve Karamürsel ilçelerinden Vatan Cephesi ocaklarına katılımların en çok Kocaeli’de olması, buradaki ocakların etkili bir şekilde çalıştığını göstermiştir. Bunun haricinde 9 Ocak 1960’ta Türk Ticaret Bankası İzmit şubesi müdürü, İzmit Belediyesi ve Vilayet Meclisi üyeleri başta olmak üzere çok sayıda kişi İzmit Vatan Cephesi Ocağı'na üye olmuştur.

Devrin gazetelerinin verdiği bilgilere göre, bu yeni katılımlar DP Vilayet Teşkilatı'nı daha da güçlendirmiştir. Demokrat gazetesine göre, Kocaeli’nin her tarafında DP’ye katılımların olması ve CHP’den istifa edenlerin artması, yapılacak ilk seçimde DP’nin seçimleri kazanacağı anlamına gelmektedir. Bu durum, aynı zamanda Vatan Cephesi’ne bağlı ocakların Türkiye genelinde etkili olduğunu göstermektedir

25 Ocak 1960’ta Gölcük’teki muhalif partilerden istifa eden 250 kişi DP Gölcük İlçe Başkanlığı’na üye olmuştur. Bu katılımlardan sonra DP Gölcük İlçe Başkanlığı çalışmalarını daha da arttırmış ve yeni üyelikler elde etmek için ilçe genelinde ocak bulunmayan yerlerde de ocaklar açmak için planlamalar yapmıştır.

23 Şubat 1960’ta Karamürsel’de daha önce DP’den ayrılarak CHP’ye geçenler yeniden DP’ye geçmiş, Vatan Cephesi ocaklarına intisap etmişlerdir. Bu tarihlerde kitleler halinde muhalefet partilerinden ayrılarak iktidar partisine geçenler, bunun sebebini DP’nin yapıcı politikalar takip etmesine bağlamışlardır. Görüldüğü üzere ilçelerden Vatan Cephesi’ne yoğun katılımlar olmuştur. Bu durum Vatan Cephesi’ne bağlı ocakların halk nezdinde etkili politikalar yürüttüğü şeklinde değerlendirilmektedir. 

1960 yılının Mart ayı içinde DP, Kocaeli’deki nüfuzunu gittikçe arttırmıştır. 1960 yılına kadar yapılan bütün seçimleri kazanan ve halk nezdinde itibar kazanan DP, başta Kocaeli olmak üzere vilayetlerin gelişmelerini sağlamak için uygun politikalar izleyeceğini belirtmiştir. Bu durumun DP’ye katılımların artmasında etkisi olmuştur. İzmit’in önemli mahallelerinden birisi olan Kadıköy’de Vatan Cephesi Ocağı açılmış ve bu kuruluşa 475 kişi üye olmuştur. Törene il başkanı Süreyya Sofuoğlu dışında birçok kişi katılmış ve büyük bir ilgi gösterilmiştir.

Özellikle göçmen vatandaşların yoğun olduğu Kadıköy Mahallesi'nde Vatan Cephesi’nin açılması ve ocağa birçok kişinin kayıt yaptırması, burada DP’nin destekçilerinin fazla olduğunu göstermektedir. DP Vilayet Başkanlığı, hızlı bir program dahilinde Kocaeli’deki Vatan Cephesi ocaklarının sayısını arttırma yoluna gitmiştir. Bu kapsamda İzmit’in birçok mahallesinde yeni ocaklar açılmıştır. Ocak açılmayan mahallelerde de teşkilatların oluşturulması için planlamalar yapılmıştır. Örneğin İzmit’e bağlı Nurettin Paşa’da yeni bir semt ocağı daha açılmıştır.

Bu ocağın açılmasından sonra Mehmet Ali Paşa Mahallesi'nde de Vatan Cephesi Ocağı kurulmuştur. Ocağın açılışına partinin ileri gelenleri katılmış ve DP’ye atılan itiraflara tek tek cevap vermişlerdir. Burada yapılan konuşmalarda ocaklara katılımların tamamen gönüllülük esası ve yasal daire içinde olduğu ifade edilmiştir. DP İl Başkanlığı tarafından Kocaeli’de 1960 yılı Mart ayı içerisinde gerek ilçelerde gerek köy ve bucaklarda Vatan Cephesi ocaklarının sayıları arttırılmış ve birçok insana ulaşılmıştır. Bu durumdan memnun olanların büyük bölümü mevcut partilerinden ayrılarak DP’ye geçmişlerdir.

DP Karamürsel İlçe Başkanlığının yaptığı faaliyetleri olumlu bulan kazaya bağlı köylerden Vatan Cephesi'ne yoğun bir geçiş olmuştur. CHP Karamürsel İlçe Başkanlığı'na kayıtlı 80 kişi partilerinden istifa ederek DP Karamürsel Vatan Cephesi ocaklarına üye olmuştur. Aynı günlerde Gölcük’e bağlı İhsaniye’den de 80 kişi, bağlı olduğu partiden ayrılarak Vatan Cephesi’ne kaydolmuştur.

Muhalefet partilerinden bu şekilde istifaların olması ve parti üye sayılarının gittikçe azalmasından dolayı Kocaeli’deki partiler arasındaki sorunlar 1960 yılında daha da artmıştır. İktidar ve muhalefet partileri arasında bu şekilde sorunların olması ve gittikçe de artması, 1959 yılında olduğu gibi 1960’ta da vilayet genelinde insanlar arasında ayrılık ve kavgaların artmasına yol açmıştır. 1960 yılı içerisinde Vatan Cephesi ocaklarını güçlendirmek için DP İl Başkanlığı tarafından geniş kapsamlı geziler ve ziyaretlere devam edilmiştir. Bu gezilere TBMM başkanı Refik Koraltan, Kocaeli milletvekillerinden Cemal Tüzün, Saadetin Yalım, Ömer Cebeci, Nüzhet Unat, Dursun Erol, il başkanı Süreyya Sofuoğlu, İzmit, Gölcük, Karamürsel, Gebze, Kaynarca ve Kandıra Kocaeli’de Vatan Cephesi ilçe başkanları ile parti yönetim kurullarında bulunanlar katılmışlardır. Bu geziler sırasında bütün ilçelere gidilmiş, buralarda mahalle ile köyler ziyaret edilmiş ve halk ile temas kurulmuştur. Halk ile yapılan görüşmelerde DP’nin yapılacak seçimde tekrar birinci parti olacağı söylenmiş ve partinin izleyeceği politikalar hakkında vatandaşlara bilgiler verilmiştir.

Bu görüşmelerin halk nezdinde çoğunlukla olumlu etkiler bıraktığı gazetelerden anlaşılmaktadır. Zira devrin gazetelerine bu ziyaretlerden sonra Vatan Cephesi ocaklarına üyeliklerde artışlar görülmüştür. DP Kocaeli İl Başkanlığı tarafından 19 Mart’ta bir Vatan Cephesi ocağı daha açılmıştır. İzmit’e açılan ocağın açılış törenine başta Kocaeli milletvekilleri ve DP il başkanı Süreyya Sofuoğlu olmak üzere birçok kişi katılmış ve ilk anda birçok mahalle sakini ocağa üye olmuştur. İzmit’te Vatan Cephesi ocağının açılması ile İzmit’in merkez mahallelerinde ocağı olmayan mahalle kalmamıştır. Bu durum, DP Kocaeli İl Başkanlığı’nın koordineli çalıştığını göstermektedir. DP İl Başkanlığı tarafından yapılan gezi ve ziyaretler nisan ayında da devam etmiştir. Aynı tarihlerde Kocaeli’de nüfuz sahibi, etkili kişilerin DP’ye geçtikleri görülmektedir. Bu kişilerden birisi Tahsin Marmara’dır. DP’nin Kocaeli’deki kurucularından olan ve daha sonra istifa eden Tahsin Marmara, birçok arkadaşı ile birlikte yeniden DP’ye katılmıştır. Konu ile ilgili olarak konuşan Tahsin Marmara, bağlı olduğu CHP’nin politikalarını beğenmediği için bu partiden istifa ettiğini ve DP’nin siyasetini beğendiğini ifade etmiştir. Devrin yerel gazetelerine göre, bu tür kişilerin DP’ye katılmaları il teşkilatını güçlendirmiştir.

KAYNAKÇA

Bilal Tunç, Demokrat Parti Döneminde Kocaeli 1950-1960, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktara Tezi, Sakarya, 2016

Bilal TUNÇ