İzmit Uygulamaları

Varlık vergisi kanunu, 12 Kasım 1942 tarih ve 4305 sayılı kanun ile Türkiye Büyük Millet Meclisi oy birliği ile kabul edilmişti. Bu ek vergi ile II. Dünya Savaşı’nın yoğun olarak devam ettiği bir zamanda her tarafı dünyanın en güçlü devletleri tarafından çevrilmiş olan ülkemizin sıkıntılarını erteleyebilmek ve yükselen enflasyonu dizginlemek hedeflenmişti. Bu vergi, ülke bütçesinin iki katından fazla olan piyasadaki paranın 500 milyon lirasını geri çekerek, mali dengeleri yerine getirmek için tüccar, emlak ve akar sahipleri ile büyük çiftçilerden bir defaya mahsus olmak üzere alınmasına karar verilen ek vergidir. 18 milyon kişinin yaşadığı Türkiye’de 3.874’u yabancı, 114.368 yükümlüye toplamda 465.384.820 lira vergi tahakkuk ettirilmiştir.

Dönemin Kocaeli gazetelerinden olan Türk Yolu gazetesi varlık vergisi ile ilgili olan kanunu “Varlık Vergisi Mer’iyete giren yeni vergi kanununu, ehemmiyetine binaen neşrediyoruz” başlığı ile 19, 20, 21, 22 ve 25 Kasım 1942 tarihli nüshalarında okurlarına sunmuştu. 25 Kasım 1942 tarihinde İzmit’te varlık vergisi mükelleflerinin tespitine başlanmıştı. Ticaret Odası’ndan, oda başkanı İhsan Akköseoğlu ile Hilmi Kurucuoğlu, belediyeden Muhittin Eren ve Avukat Sedat Pek, oluşturulan komisyona üye olarak seçilmişlerdi. Komisyon ilk toplantılarını 23 Kasım 1942 Pazartesi günü defterdarlıkta yapmış ve mükellefleri tespite gayret etmişti.

1 Aralık 1942 tarihinde Cevdet Y. Baykal Türk Yolu gazetesinde vergi verenleri teşvik eden bir yazı kaleme almıştı. Yazısında şöyle diyordu: “Varlık vergisi başlarken bu vergiyi verenler, ne vurguncu ve ne de muktedirdir. Onlar, değil mallarını, canlarını da bu vatanın hürriyet ve şerefi uğruna fedaya hazır memleket çocuklarıdır. Bu sebepledir ki milli kahramanın etrafında sımsıkı toplanmış olan büyük Türk Milleti: zapt edilmez, yenilemez, yıkılamaz bir kale heybetiyle dimdik ayaktadır.” Yine aynı gazetede 13 Aralık 1942’de Prof. Hüseyin Şükrü Baban, “Bu vergi geniş ve açık denizlerden esen canlandırıcı bir rüzgâr gibi cemiyetin üzerine biriken bütün sis ve dumanı bir hamlede süpürecek ve temizleyecek bir nefestir” diyordu.

İzmit varlık vergisi olarak 298.855 Lira verecekti. En büyük vergiyi 35 bin lira ile Sadık Efe verirken, onu 30 bin ile Hasan Kozluca takip ediyordu. 20 bin lira Ömer Lütfi Bilen, 12 bin lira Mahir Kışınbay, 7.500 lira Hasan Salman verecekti. 7 bin lira verecekler ise İbrahim Hakkı Tuzcu, Abdurrahim Karaçetin, Dr. Hasan Ömer, Salahattin Patır ve Hamdi Özer’di.

İzmit’teki mükellef sayısı 189, bunların 128’i tüccar, 57’si çiftçi ve dördü bina sahibi idi. Bu kişiler:

Tüccarlar: Faik Bilgin 2.500, Salim Atamir 5.000, Şerafettin Toptancı 500, Zihni Kaman 1.500, Süleyman Esen 700, A.Hamdi Uygun 500, İzzet Tunca 750, İbrahim İnanç 700, İshak Uygun 850, İlyas Uygun 850, Ömer Özdemir 800, Rıdvan Özdayıoğlu 800, Mehmet Özdayıoğlu 1.000, Cemal ve mahdumları 1.200, Ali Özaral 700, Nüzhet Günemeği 800, Adem Çile 750, Furuzan Sezer 1.000, Şemsettin Talay 2.000, Mustafa Çeliker 500, Ferhat Toroman 500, İhsan Akköseoğlu 2.000, Sunnü Danyal 1.500, Abdürrahim Karaçetin 7.000, Halim Karalı 4.000, Yakup Karaçetin 2.500, Ferid Aral 1.000, Burhan Güzey 2.000, Kerim Sakızlı 800, Yusuf Dinçkal 800, Abdurrahim Özüncü 2.500, Hüsnü Ildır 500, Mahir Kışınbay 12.000, Raşit Gümbüz 1.000, Kamil Özdemir ve Mehmet vârisleri 700, Sadettin Dinçbaş 1.000, Ahmet Gülnalbur 1.000, Mehmet ve Hilmi Ege 3.000, İbrahim Barut 500, Kazım Dinç 1.000, İzzet Orhon 1.000, Ali Ege ve Seyit Hasan Erdem 1.000, Sabri Akçam 750, Esat Demirsoy 4.000, Hasan Basri Kara 750, M. Nuri Giral 2.000, H. Kamil Akyılmaz 3.000, Ahmet Gül 1.000, Mehmet Aydın 1.000, Tahir Tuzcu 500, Ömer Lütfi Bilen 19.500, Abdurrahim Kabu 1.500, Ali Rıza Eren 500, Bekir Sadi ve Necat 500, İbrahim Hakkı Tuzcu 7000, Hamdi Cihan ve Numan Baykal 500, Hamid Turan ve Sadık Efe 27.000, Rıza Çavkaytar 500, Sarı Ali Balaban 500, Müfit Saner 1.000, Tarık Kaman 500, Mehmet ve İsmail Gürsoy 500, Faik ve Selahattin Erez 500, Fuat Çelebi 2.000, Burhan Özgerçin 500, Ali Ayla 500, Recep Akyılmaz 3.000, İzzet Başkal 2.000, Sadettin Atığ 1.500, Rauf Eksal 500, Hasan Yüksel 750, Mehmet Sağdıç 500, Muharrem Kozluca 500, Mehmed oğlu Murad 600, Halk Bankası 1.000, Muharrem Yenice 500, Rıza Karagöz 500, Durmuş Bölükbaşı 500, Muhittin Türker 500, Salim Akmercan 500, Şaban Uyar 500, Ahmet Yüksel 500, Ahmet Canuva 500, Hilmi Ege 500, Şemsettin Uçsar 5.000, Aziz ve Ali Yılmaz 500, Ahmet Özdayıoğlu 500, İbrahim Bezci 500, Hasan Kozluca 25.000, Doktor Hasan Ömer Erim 4.500, Sırrı Tuncer 500, Vehbi Danek 500, Salahattin Patır 7.000, İslam Durak 3000, Mehmet ve Muzaffer Selvili 1.000, Hamdi Özer Oduncu 7.000, İhsan Sönmez 1.000, Salih Kesebir ve Niyazi 3.000, Ali Soydam ve oğlu Emin 3.500, Hilmi Korcuoğlu 3.000, Muhiddin Göksel 500, İsmail ve Fikri 500, Mustafa Başkal 4.000, Ali Küçük 500, Muhittin Eren 750, Hasan Gökyar 500, Hasan Salman 7.500, Faik Örnek 500, Mahmut Tezcan 500, Ali Konuk 500, M. Abidin İz 500, Tevfik Tandoğan 500, Şahin Yılmaz 500, Arif Ertem 500, Ali Ayvaz 750, Ali Dikmen 1.000, Mustafa Urgancı 500, Nizamettin Gökyar 500, Bekir, Fuat ve Veysel 1.000, Mehmet Usanmaz 500, Hakkı Rıza Babil 1.000, Şaban oğlu Mustafa 500, Saniye Sağıcı 600, Hüseyin Kumcu 600, İlyas Zorlu 500, Remzi Mendal 500, Halim Tüzer 500, M. Ali Ertunç ve Mustafa Ersoy 5.000 lira. 

Binalardan Vergi Verecekler: Ömer Lütfi Bilen 500, Doktor Hasan Ömer Erim 2.000, Esat Demirsoy 600, Hasan Kozluca 5.000 lira.

Büyük Çiftçiler: Sadettin Atığ 1.000, Fuat Ersan 500, Rauf Ersat 2.000, İslam Tugay 500, Mahmut Özgener 500, Fuat Çelebi 500, Mustafa Gebeş 500, Ali Soydan 500, Sadık Efe 3000, Hasan Ömer Erim 500, Mehmet Düzkaya 1.000, Muharrem Ulu 500, Sadettin Eryılmaz 500, Ali Efe 500, Şevki Hoca 500, Ali oğlu Emin 500, Kara İbrahim 500, Çerkez Kel Sait 500, İbrahim Ayanoğlu 500, Veysi Çavuş 500, Topçu oğlu Halil 500, Pehlivan oğlu Mehmet 500, Koca Ahmet 500, Rıza Bey 500, Nazif Horoz 500, Gemici oğlu Mehmet 500, Hüseyin Baş 500, Nazif Kulhan 500, Nurettin Çetin 500, İsmail Zengin 500, Mehmet Çakır 500, Mehmet Karakoç 500, İbrahim Çiçek 500, Kemal Ayaz 500, Rıfat Kaya 500, Tahir Tezcan 500, İsmail Tuna 500, Şevki oğlu Mehmet 600, Mustafa Nur Tekin 500, Demir Ali ve Kardeşleri 500, Rafat Özbey 500, Değirmenci Tevfik 500, Kerim Hocaoğulları 500, Hasan oğlu Şakir 500, Mehmet oğlu Ali 500, Muhtar Recep 500, Tahsin Hoca 500, Ali dayının Ahmet 500, Rasim Pehlivan 500, Hacı Mahmud oğlu Mustafa 600, Hacı oğlu Abdi 500, Laz Mahmud Çavuş 500, H. Mehmet 500, Rizeli Osman 500, İbrahim Topçu 1.000, Hazım 500, Yusuf İzzettin 500 lira.

Kocaeli vilayetinde varlık vergisi tahakkuk toplamı 1.542.401 liraydı. 6 Ocak 1943 itibariyle İzmit Merkez kazasında tahakkuk miktarı 298.855 lira iken tahsilat ise 212.875 liraydı. Varlık Vergisi ödeme süresi 7 Ocak 1943 tarihinde sona ermiş, bu tarihten sonra birinci hafta %1 faiz uygulanacaktı. Kocaeli vilayeti içerisinde mükelleflerin çoğu varlık vergisini ödemişti.

29 Ocak 1943 tarihli Hür Söz gazetesi, “Şehrimizde Varlık Vergisi Mükellefleri Borçlarının Hepsini Ödediler” manşetini kullanmıştı. Ancak bir süre sonra unutulan vergi mükellefleri tespit edilmişti. Böylece eski vergiye de 98.000 lira daha ilave olunmuştu. Meclis, 15 Mart 1944 tarihinde kabul ettiği bir kanunla varlık vergisini kaldırdı ve henüz tahsil edilmemiş borçların tümünü sildi. Böylece on altı ay devam eden varlık vergisi uygulaması nihayet bulmuş oldu.

KAYNAKÇA

Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA.) 30.18.1.2/100.110.17; Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara, 2015, s.397-401; Eric Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, 2018, s.235; Gülten Kazgan, Tanzimat’tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul, 2017, s.46-47; Osman Yalçın, “Varlık Vergisi Kanunu ve Uygulaması”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, 1/1, 2012, s.315, 327; Resmî Gazete, 12 Teşrinisani 1942, Sayı: 5255, s.3965-3966; Şevket Pamuk, Türkiye’nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi, İstanbul, 2017, s.201202; Türk Yolu, 19 İkinci Kanun 1942, s.3; 20 İkinci Kanun 1942,s.3; 21 İkinci Kanun 1942, s.3; 22 İkinci Kanun 1942, s.3; 25 İkinci Kanun 1942, s.3; 8 İkinci Kanun 1942, s.1; 1 Birinci Kanun 1942, s.1; 13 Birinci Kanun 1942, s.2; 8 İkinci Kanun 1943, s.1; 7 İkinci Kanun 1943, s.1; 23 İkinci Kanun 1943, s.1; 29 İkinci Kanun 1943, s.1; 14 Şubat 1943, s.1-2; Müzeyyen Ünal, “II. Dünya Savaşı Sırasında İzmit’te Ticari Hayat”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Cilt:2, Kocaeli, 2016, s.1026.

Resul NARİN