Osmanlı Dönemi Âlimlerinden
Uryânî Ali Efendi İzmit Lokmanlar köyüne mensup olan bir Osmanlı âlimidir. Mehmed Süreyya, Uryânî Ali Efendi’nin Bağdat’ta eğitim aldığını belirtirken Uşşâkîzâde İbrahim Efendi ise Tarih-i Uşşâkîzâde’de Uryânî Ali Efendi’nin İstanbul’da Benli Efendi’den ilim tahsili aldığını ifade etmektedir.
Uryânî Ali Efendi ilim tahsilinin akabinde Bursa’ya giderek eğitimine devam etti ve ilimde ilerleyerek ün kazandı, sonrasında ise sultan müderrisi oldu. 1684’te Bursa’daki Hüseyin Bey Medresesi kendisine ihsan olundu. 1687’de ise merhum Vânî Efendi’nin damadı Mustafa Efendi’nin yerine “Yeşil imâret” olarak bilinen Çelebi Sultan Mehmed Han Medresesi kendisine buk’alık (büyük bina, boş alan) olarak verildi. 1701’de Uryânî Ali Efendi ilmi üne sahipken vefat etti. Bursa’da Debbâghâne-kapısı dışındaki kabristana defnedilen Uryânî Ali Efendi’nin kabri bugün Bursa Pınarbaşı Mezarlığı 115. paftada yer almaktadır. Uşşâkîzâde İbrahim Efendi kaleme aldığı tarihinde Uryânî Ali Efendi için ilim ile meşgul, hayra yatkın, nefis terbiyesine sahip, hoş sohbet, iyi dost, çoğu gün oruçlu olan üstün bir adem olduğunu belirtmektedir. Vefatından sonra Uryânî Ali Efendi’nin sahip olduğu yerler İstanbul Filibe’den ayrılmış olan Tırabzonî Mehmed Efendi’ye ihsan olunmuştur. Uryânî Ali Efendi’nin oğlu Uryânîzâde Mehmed Efendi, torunları Mustafa Efendi, Mehmed Ârif Efendi, Aziz Efendi, Vahid Efendi, Hayrullah Efendi ve Mehmed Efendi’dir. Uryânî Ali Efendi’nin oğlu Mehmed Efendi Bursa’da başmüderrislik yaptı ve 1750’de vefat ettiğinde babasının yanına defnedildi. Uryânî Ali Efendi’nin torunu Mustafa Efendi Süleymaniye müderrisiyken Rus ve Sırplara karşı iki yüz kişilik asker toplayarak İstanbul’a gelmesi üzerine iltifata mazhar olarak Rumeli valisi ve Sofya seraskeri Hurşid Ahmed Paşa maiyetine memur edildi, 1809’da ise Kudüs mollası oldu. Uryânî Ali Efendi’nin torunu Mehmed Arif Efendi Temmuz 1817’de Gevherhan Sultan Medresesi müderrisiyken Üsküdar kadılığına tayin edildi. 1842’de Uryânî Ali Efendi’nin diğer bir torunu Aziz Efendi Anadolu kazaskerliğine tayin edilirken, Temmuz 1860’ta Eyüp’teki İsmihan Sultan Medresesi Müderrisi olan torunu Hayrullah Efendi ise Girit Niyabeti’ne tayin edildi. Uryânî Ali Efendi’nin aile üyeleri ilim ile meşgul olmuş, devlet görevlerinde bulunmuşlardır ve birçoğunun kabri Bursa Pınarbaşı Mezarlığında yer almaktadır.
KAYNAKÇA
BOA, Osmanlı Arşivi. Hattı Hümâyûn Tasnifi [HAT]. No. 1539, Gömlek No. 7. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr; BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Askeriye [C.AS]. No 813, Gömlek No. 34558. https:// katalog.devletarsivleri.gov.tr; BOA, Osmanlı Arşivi. Sadâret Divan Kalemi Evrakı [A.}DVN]. No 154, Gömlek No. 61. https://katalog. devletarsivleri.gov.tr; BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Adliye [C..ADL.]. No. 49, Gömlek No.2942. https://katalog.devletarsivleri.gov.tr; Hasan Basri ÖcalanBedri Mermutlu, Tarihi Bursa Mezar TaşlarıIII Pınarbaşı Mezarlığı, Bursa 2016, Cilt II, s.253; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Çev. Seyit Ali Kahraman, İstanbul 1996, Cilt 1, s.264; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Çev. Seyit Ali Kahraman, İstanbul 1996, Cilt 3, s.1023; Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Çev. Seyit Ali Kahraman, İstanbul 1996, Cilt 4, s.1179; Raşit Gündoğdu, Uşşâkîzâde Tarihi (Tahlil ve Metin): (1106-1124/1694-1712), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000, s.205; Recep Dikici, “Osmanlı Döneminde Kocaelili (İzmitli) Âlim ve Edipler”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli 2017, Cilt III, s.1441-1457.
Büşra SAVAŞ