Kocaeli Demiryolu Ulaşımı

Kocaeli demiryolu ulaşımının tarihi bir hayli eskidir. Kocaeli’nin demiryolu ile tanışması 3 Mayıs 1873 tarihinde ulaşıma açılan Haydarpaşa-İzmit demiryolu ile başlamaktadır. Bu hat, daha sonraları Eskişehir’e, Ankara’ya ve Konya’ya kadar uzatılmıştır.

Bu demiryolunun İzmit kent içinden, Tököli İmre Bulvarı’ndan geçen İzmit-Büyükderbent arası 17593 kilometrelik kısmı 1890 tarihinde işletmeye açılmıştır. İzmit kent içinden geçen demiryolu konusunda mimarlar, şehir plancıları, yerel ve merkezi idare yöneticileri birbirinden farklı görüşte olsalar da kent içinden geçen demiryolu beraberinde demiryolu ile ilgili sorunlar da getirmiştir. Alfred Cuda’nın 1939 yılında Türkiye’deki kentler hakkındaki incelemesinde İzmit şu sözlerle ifade edilmiştir: “Bu muhteşem manzaraya geçen yüzyıl ağır zararlar verdi. Haydarpaşa’dan Anadolu’nun içlerine giden tren yolu kentin ortasından geçirildi. Üstelik ana caddeye paralel ve aynı hizada. İzmit’in hemen körfezin orada bulunan konumu nedeniyle bu güzergâhın yerini değiştirmek için şehir dağının tünelle oyulması mümkündü. Tek doğru çözüm olan bu yöntem yüksek giderleri yüzünden tercih edilmedi. Aksine kent tren yolu tarafından denizden koparıldı. Buna ek olarak inşa edilen tersane yerleşkesi şehrin kıyı şeridinin 1/3 ünü aldı. Geri kalan da nahoş bir liman bölgesine dönüştü. Tren yolunun kuzeyinde kalan güzel İzmit ile deniz tarafı arasındaki fark çok büyüktür. Bütün yoksul binaların arasında biri Sinan’ın olan iki büyük kubbeli cami çok garip duruyor.”

Kimileri de demiryolunun, trenlerin, istasyonun ve garların kent dokusunun bir parçası olduğunu yaşamı zorlaştırmadığını, bilakis kolaylaştırdığını, diğer ulaşım araçlarına göre çok daha çevreci olduğunu ifade etmektedirler. Ancak İller Bankası tarafından hazırlanan İzmit Analatik Etüdleri adlı kitapta "İzmit Ulaşımı" başlığı altındaki incelemede İzmit demiryolu taşımacılığı irdelendiği gibi demiryolunun kent içinden geçişinin değiştirilmesi hakkında hazırlanmış 5 ayrı projeden de bahsedilmektedir.

Haydarpaşa-İzmit demiryoluna dair Osmanlı Arşivleri ve Alman Arşivlerinde yapılan çalışmalarda önemli bilgiler yer almaktadır. Hattın güzergâhı 1870 yılında nafia nezaretinin (bayındırlık bakanlığının) görevlendirdiği mühendislerce hazırlanmıştır. İlk keşifte 75 km olacağı hesaplanan hat için keşif bedeli 93750 kuruş olarak belirlenmiştir. 1 Haziran 1870 tarihli arz tezkeresine göre ikinci keşifte hat boyu 90 km, keşif bedeli 180000 kuruşa çıkarılmıştır. Bu istek meabir idaresince (inşaat dairesi) kabul edilmiş ve böylece hattın keşfi tamamlanmıştır. İlk keşif ile ikinci keşif arasındaki mesafe ve masraf açısından önemli bir fark vardır. Çünkü iki güzergâh birbirinden çok farklıdır. İlk keşifte planlanan güzergâh, eskiden kervan yolu olarak da kullanılan sahil şeridinden oldukça içeridedir. Bu yol ikinci güzergâha göre oldukça kısadır ve deniz yolu ile bağlantısı yoktur. İkinci keşifle belirlenen güzergâh ise deniz kenarından geçen engebeli, dolambaçlı ve daha uzun olduğu için maliyet de artmıştır. Hazırlanan raporda, hattın üçe bölünerek her kısmın başka bir müteahhite ihale edildiği görülmektedir.

İnşaata 1872’de Gebze ve Darıca köylerinden başlanmıştır. Haydarpaşa-Tuzla arası 35 km’lik kısım 1400000 franka mal edilmiş ve yaklaşık 10 ayda bitirilerek 4 Ekim 1872'de kullanıma açılmıştır. TuzlaTavşancıl arası 26 km’lik kısım kilometre başına 45000 frank birim fiyat üzerinden yapılmış ve 10 ayda bitirilmesi taahhüt edilmiştir. Tavşancıl-İzmit arası 31 km’lik bölümde kilometre başına 32500 frank birim fiyattan, 9 ayda bitirilmek üzere planlanmıştır.

1871’de Sultan Abdülaziz, artan dış borçlar ve daha önceki imtiyazlarda yaşanan suiistimaller nedeniyle yabancılara imtiyaz vermekten vazgeçip demiryollarının devlet tarafından yerli sermaye ile yapılmasına karar vermiştir (Öztürk, 1987). Bu nedenle Haydarpaşa-İzmit hattında 1880 yılına kadar doğrudan devlet imkanları kullanılmıştır. Ulaşıma açılmasından İngilizlere kiralandığı zamana kadar demiryolu hattı sürekli zarar etmiştir. 1878’de hattın kiralanması için ilk teklifler alınmış ve yoğun bir diplomasi trafiği neticesinde, Haydarpaşa İzmit hattı 20 yıllığına İngilizlere kiraya verilmiştir. 30 Mart 1881 tarihli anlaşmaya göre, İngiliz şirketin en önemli imtiyazı hem hattı işletecek olması hem de hattın uzatılmasında ilk tercih hakkına sahip olmasıydı. İngilizlerin idaresinde Haydarpaşaİzmit demiryolu zarar etmese de gelirleri her yıl azalmıştır. Bunun en önemli nedeni, hattın bakımı ve tamirine gereken ilginin gösterilmemiş olmasıdır.

İzmit Garı demiryolu üzerinde önemli bir istasyon olarak 1 Ağustos 1873'te bu demiryolunun bir parçası olarak açıldı. Hat daha sonra 1880’de Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi’ne devredildi. 1927’de Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, demiryolunu ve istasyonu devraldı. 6 Şubat 1977 tarihinde gar elektriklendirildi.

Günümüzde ise Kocaeli il sınırları içerisinde 312 km’lik demiryolu ağı mevcuttur. Yıllık ortalama 1082476 yolcu ve 1962895 ton yük taşınmaktadır. Yük taşıması ağırlıklı olarak Kırıkkale, Ankara ve Kütahya illeriyle yapılmaktadır. Kocaeli ilinden ağırlıklı olarak akaryakıt, alçı ve borasit taşınmaktadır.

İstanbul’un önemli bir raylı sistem hattı olan Marmaray, Gebze-Halkalı arasında 76 km’lik mesafede 43 istasyon ile hizmet vermektedir. Demiryolu boğaz tüp geçişi ve Gebze-Halkalı banliyö hatlarının iyileştirilmesi konusunda çalışmalar sürmektedir. İstanbul Halkalı ile Kocaeli Gebze ilçelerini bir banliyö demiryolu sistemiyle birbirine bağlamanması, İstanbul’daki banliyö demiryolu sisteminin iyileştirilmesi, demiryolu boğaz tüp geçişi inşası ile Asya ve Avrupa yakaları arasında yüksek kapasiteli toplu taşıma imkânı sağlanmış olacaktır.

Akçaray tramvay hattı, İzmit merkezde, Sekapark kavşağından başlayarak TCDD Garı ve Hürriyet Caddesi üzerinden Gümrük Caddesi'ne dönerek Şehabettin Bilgisu Caddesi boyunca devam ederek Vali Konağı’nın güney cephesinden İzmit-İstanbul yan yoluna, Hafız Binbaşı Caddesi'ne kadar yan yola paralel ilerleyerek Perşembe Pazarı'ndan Şehit Rafet Karaca Caddesi'ni takip etmektedir. Doğu Kışla Gençlik Parkı'na kadar Şehit Rafet Karaca Caddesi ve Köse Sokak üzerinden Mustafa Kemal Bulvarı'na dönerek Necip Fazıl Caddesi, Sarı Mimoza, Salkım Söğüt ve Hanlı caddeleri üzerinden İzmit şehirlerarası otobüs terminaline varmaktadır.

Güzergahın başlangıç ve bitiş noktaları İzmit için önem arz eden transfer noktalarıdır. Batıdaki başlangıç noktası batı terminali ile entegre edilerek İstanbul istikametinden gelen hızlı tren hattı ile şehirlerarası ulaşımı sağlayacaktır. Ayrıca kent içi birçok aktarma imkânı olan kentin toplu taşıma sisteminin önemli bir parçasıdır.

2017 yılında kullanıma açılan Kocaeli Sekapark-Otogar arası tramvay hattı projesi 7, 22 km uzunluğunda, 11 istasyondur. Sekapark-Otogar tramvay hattı işletmesi için öngörülen iki yönlü tramvay hattının ortalama işletme hızı 18 km/sa kabul edilmiştir. Tek yönde yaklaşık 24 dakika süren hattın toplam rotasyon süresi yaklaşık 52 dakikadır.

17.09.2019 tarih ve 2019/1550 sayılı cumhurbaşkanı kararı ile “Gebze OSB – Darıca Sahil Raylı Sistem Hattı” projesi 2019 yılı yatırım programına dahil edilmiştir. 2014 yılında faaliyete başlayan Ankara-İstanbul yüksek hızlı tren hattı Kocaeli’den geçmektedir. Gebze-Sabiha Gökçen-Yavuz Sultan Selim Köprüsü-İstanbul Havalimanı-Halkalı hattı demiryolu yapımı 2 kısımdan oluşacak şekilde planlanmıştır. İlk kısım, Gebze’den Sabiha Gökçen Havalimanı'na oradan Yavuz Sultan Selim Köprüsü'nü geçerek İstanbul Havalimanı'na gidecektir.

Asya-Avrupa hattında planlanan bütün güzergâhlar içinde en önemli bağlantı noktasının Kocaeli olması nedeniyle ileride yapılacak demiryolu projelerinde Kocaeli var olmaya devam edecektir.

KAYNAKÇA

Cemil Öztürk, Haydarpaşa-İzmit Hattı. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. 1987; İhsan Seddar Kaynar, «Haydarpaşa-İzmit demiryolu ve iskelelerle ilişkisi.» ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD) 5.12. 2015. S.36-148; İller Bankası, İzmit Analitik Etütleri, Harita Genel Müdürlüğü Matbaası, 1968; Murat Özyüksel, Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişim Sürecinde Anadolu ve Bağdat Demiryolları. İstanbul: Arba Yayınları. 1988; Tugay Kartal. http:// kentvedemiryolu.com/izmit-kent-ici-demiryolu gecisi; /www.uab.gov.tr/uploads/cities/kocaeli (Erişim Tarihi: 17.09.2021)

Muhsin HALİS

Denizyolu Ulaşımı

Denizyolu taşımacılığında çok işlek bir yer olan İzmit Körfezi’nde hem yük hem de şehir içi yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Gebze Eskihisar’dan, Yalova-Topçular’a 24 saat arabalı vapur seferleri; İzmit Marinadan, Gölcük, Derince, Değirmendere ve Karamürsel’e vapur seferleri; Karamürsel-Hereke arasında ise yolcu vapuru seferleri yapılmaktadır.

Kocaeli’de denizcilik sektörü gün geçtikçe gelişme göstermektedir. Kocaeli limanları, bölgede hızla gelişen sanayinin ihraç ve ithal ürünlerinin, ülke giriş ve çıkışlarını deniz yoluyla sağlayan en önemli kapılardır.

Asya ve Avrupa kıtaları arasında önemli kara ve demiryolu güzergâhlarının kesiştiği bir noktada, Türkiye’nin en kalabalık şehri olan İstanbul’a komşu, Marmara Denizi'nde bulunan Kocaeli Körfezi yapısı itibariyle körfez yolcu taşımacılığına elverişli bir konumdadır. Kocaeli Körfezi'nde denizyolu yolcu taşımacılığı 15 Haziran 1998 yılına kadar Türkiye Denizcilik İşletmelerine bağlı Şehir Hatları tarafından icra edilmiş, daha sonra İzmit Büyükşehir Belediyesi tarafından Şehir Hatları'ndan 2 adet vapur devralınarak Karamürsel-Hereke arasında yolcu taşınmaya başlanmıştır.

Şehir Hatları döneminde 1 Mart 1958 yılında Türkiye Cumhuriyeti tarihinin en büyük sivil denizcilik faciası yaşanmış, İzmit-Gölcük seferini yapan Üsküdar isimli vapur Derince açıklarında şiddetli fırtına yüzünden batmış, çoğunluğu öğrenci olmak üzere kimi kaynaklara göre 200-300, kimi kaynaklara göre 400-500 yolcu hayatını kaybetmiş, 40 kişi sağ olarak kurtarılmıştır.

Deprem nedeni ile Atatürk gemisi, Gölcük ve Karamürsel iskeleleri hasar görmüş, yolcu taşımacılığı hizmeti Eylül 2001 tarihine kadar Hereke-Karamürsel arasında sadece İnönü vapuru ile sağlanmıştır. İnönü vapuru Hereke-Karamürsel hattında 2004 yılına kadar çalışmış, Atatürk vapuru İzmit-Karamürsel arasında hafta sonları bir sefer olmak üzere hizmet vermiştir. Kocaeli Körfezi'ndeki yolcu taşımacılığı 02.07.2004 tarihinde Tayfun Lojistik Nakliyat adlı şirkete ihale yoluyla verilmiş, firma 3 adet yolcu motoru (Sarıoğlu-1, Selamet-4, Feyzoğlu ) ile tarifeli seferlerle İzmit, Değirmendere, Derince ve Gölçük iskeleleri arasında hizmet vermeye başlamıştır.

2005 yılında Kocaeli Büyükşehir Belediyesi İstanbul Deniz Otobüsleri (İDO) A.Ş’den Aksemseddin ve Ertuğrul Gazi isimli deniz otobüslerini bedelsiz devralarak yolcu taşımacılığına başlamış, aynı yıl Tayfun Lojistik Nakliyat firmasının sözleşmesi fesh edilmiştir. Belediye 2006 yılında iki deniz otobüsü daha satın alarak filosunu genişletmiş, toplamda 4 deniz otobüsü, 2 vapur, 2 kiralık yolcu motoru ile tarifeli seferlerle yolcu taşımacılığına devam edilmiş, bu yıl içinde Kent Kart akıllı bilet sistemi uygulamasına geçilmiştir. 2007 yılında yurtdışından iki deniz otobüsü daha satın alınarak deniz otobüsü sayısı 6'ya yükselmiştir. 2009 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesinde Karamürsel Alp vapuru bedelsiz olarak devralınmıştır. 2010 yılında Deniz Ulaşım Müdürlüğü 6 adet deniz otobüsü, 3 yolcu vapuru, 1 kiralık yolcu motoru olmak üzere 12 farklı iskelede yolcu taşımacılığı hizmeti veren bir müdürlük haline gelmiştir.

2012 yılında mevcut karma taşımacılık faaliyeti ekonomik olmadığından Deniz Ulaşım Müdürlüğü'nü yeniden yapılandırma kararı alınmış, bu karar kapsamında yıl içinde 2 deniz otobüsü satılmış, yerine iki yolcu motoru kiralanmıştır.

Kocaeli’de deniz ulaşımında aktif olarak kullanılan çok sayıda iskele bulunmaktadır.

Kocaeli Körfezi'nde ulaştırma faaliyetleri farklı hatlardan devam etmektedir.

Eskihisar-Topçular Hattı (İdo AŞ)

Eskihisar-Topçular araba vapuru hattı, güney bölgelerden gelen araçların İstanbul’a ve güney bölgelere gidecek olan araçların Yalova’ya, İzmit Körfezi etrafını dolaşmadan deniz yoluyla ulaşmasını sağlayan bir geçiş noktasıdır.

İstanbul Deniz Otobüsleri A.Ş (İDO) Topçular İskelesi’nden 24 saat aralıksız yapılan arabalı vapur seferleri ile Gebze-Yalova arası ve Körfez Bölgesi’ndeki ulaşım çok daha kısa ve hızlı bir şekilde sağlamaktadır. Yayalara da açık olan arabalı vapur seferi için yaya yolcular İstanbulkart ile rahatlıkla ödeme yapabilmektedir. Araç ile geçişlerde ise nakit, kredi kartı, HGS ve kurumsal anlaşmalar kapsamında geçiş mümkündür.

İDO tarafından işletilmekte olan hatlardan Eskihisar-Topçular feribot hattı, karayolu yolculuğunu yaklaşık 102 km, Pendik-Yalova feribot hattı ise yaklaşık 130 km kısaltmaktadır.

Bu hat bölgedeki “ana hat” niteliğindedir. Uzunluğu 4,6 deniz mili olan hat, araçlara karayolunda yaklaşık 102 kilometrelik daha kısa bir seyir avantajı sağlamaktadır. Bu hatta araç kapasitesine göre 3 tip, yolcu kapasitesine göre 4 tip gemiden meydana gelen toplam 18 gemilik bir filo kullanılmaktadır.

Eskihisar-Topçular hattı 24 saat sefer yapan bir hattır. Kışın en fazla 30 dakika aralıkla, yazın ise en fazla 20 dakika aralıklarla sefer yapılmaktadır. Hattaki ortalama sefer süresi tarifeye göre 36 dakika olmakta, ancak hava koşulları ve deniz durumuna göre değişkenlik gösterebilmektedir. Eskihisar-Topçular araba vapuru hattına talep mevsimsel olarak farklılık göstermektedir. Yaz aylarında bu hatta talep artarken, kışın düşmektedir. En yoğun talep bayram tatillerinde olmaktadır. Bu hatta araç içindeki yolculardan ücret alınmamaktadır.

İskele Adı	Yeri	Ölçüleri		Kapasitesi
		Uzunluk	Genişlik
İzmit İskelesi	Şehir merkezi	9 metre	40 metre	3 gemi 250 kişilik bekleme salonu
Gölcük İskelesi	Kavaklı sahilinde	7 metre	52 metre	2 gemi 150 kişilik bekleme salonu
Değirmendere İskelesi	Şehir merkezi	9 metre	50 metre	3 gemi 80 kişilik bekleme salonu
Karamürsel İskelesi	Şehir merkezi	7 metre	70 metr	3 gemi 80 kişilik bekleme salonu
Hereke İskelesi	Şehir merkezi	Bilgi yok	Bilgi yok	3 gemi 60 kişilik yolcu salonu
Tütünçiftlik İskelesi	Şehir merkezine uzak	9 metre	30 metre	1 gemi 50 kişilik yolcu bekleme salonu
Derince İskelesi	Şehir merkezi	6 metre	30 metre	3 gemi 40 kişilik bekleme salonu
Yarımca İskelesi	Şehir merkezine uzak	Bilgi yok	Bilgi yok	2 gemi Yolcu bekleme salonu yok
Halıdere İskelesi	Kasaba merkezi.	7 metre	30 metre	80 kişilik yolcu bekleme salonu
Ulaşlı İskelesi	Kasaba merkezi	7 metre	55 metre	Yolcu bekleme salonu yoktur.
Darıca İskelesi	Şehir merkezine uzaktır	Bilgi yok	Bilgi yok	Sadece yaz aylarında hizmet vermektedir.
Ereğli İskelesi	Kasaba merkezi	42 metre	7 metre	40 kişilik bekleme salonuna

Kocaeli İskeleleri. Kaynak: Aydın, 2015 çalışmasından üretilmiştir

Eskihisar-Altınova Hattı (İstanbullines Hattı)

İstanbullines firması Kocaeli Gebze Eskihisar’dan, Yalova, Altınova ilçesi arasında her gün 3 (Muradiye, Bahariye, Selimiye) gemi ile tarifeli seferlerle Ro-Ro taşımacılığı yapmaktadır. Eskihisar-Altınova arası 4,5 deniz mili olup, bir sefer ortalama 25 dakika sürmektedir.

Kocaeli deniz yolu yük taşımacılığı konusunda son 20 yıldır yükselişini devam ettirmektedir. Türkiye’nin önde gelen limanlarından olan Kocaeli Limanı bulunduğu lojistik konumun yarattığı fırsatlar sayesinde yıllarca değerini muhafaza etmiştir.

KAYNAKÇA

Mustafa Gürsoy, Mustafa Sinan Yardım ve Güzin Akyıldız Akçura. İzmit Körfezi Feribot Taşımacılığı Taşıt ve Yolculuk Talebi ve Geleceğine İlişkin Teknik Rapor, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul, Türkiye. 2012; Zafer Aydın. Kocaeli Körfezinde Denizyolu Yolcu Taşımacılığının AHP ve ANP Yöntemleri Kullanılarak Değerlendirilmesi. İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Anabilim Dalı, Mayıs, 2015; Wikipedia, “Üsküdar Vapuru faciası”. 2021.

Muhsin HALİS

Karayolu Ulaşımı

Türkiye’nin önemli sanayi kuruluşlarının yer aldığı Kocaeli, Marmara Bölgesi’nde Asya ve Avrupa’yı birbirine bağlayan önemli bir kavşak konumundadır. Ekonomik faaliyetlerin yoğunlaştığı bölgesel bir merkez olarak hızlı bir kentsel gelişim gösteren Kocaeli’de, gelişen sanayi ve hizmetlere bağlı olarak hareketlilik oranı, yolculuk talebi ve araç sahipliği her geçen gün artış göstermektedir.

Gelişen ekonomisiyle birlikte sürekli göç alan Kocaeli’de nüfus artışının sebep olduğu sorunların başında gelen ulaşım için ihtiyaç duyulacak alternatif çözüm arayışları devam etmektedir. Bu nedenle sürekli büyüyen diğer kentler gibi Kocaeli de ulaşım adına gelecekte sorun yaşamamak için planlar yapmakta ve uygulamaktadır. 1993 yılında İzmit Kent İçi ve Yakın Çevre Ulaşım Etüdü ve Toplu Taşım Fizibilite Etüdü bunlardan biridir. Artan seyahat talebinin toplu taşımacılığa getirdiği yükle birlikte özel oto sahipliliğindeki büyük artış, İzmit’te orta ve uzun vade ihtiyaçlara cevap verebilecek yeterli bir kent içi ve yakın çevre toplu taşıma sistemi için bir ulaşım planlaması amacıyla İzmit kent içi ve Yakın Çevre Etüdü ve Toplu Taşıma Fizibilite Etüdü yapılmıştır. Yapılan etüt çalışmasında 3 ana sistem teorik olarak tavsiye edilmiştir. Bunlar otobüs, yeraltı raylı sistemi ve hafif raylı sistemlerdir. Alınacak olan bu kararların, tek başına bir otobüs veya otobüs hatları ile kombinasyonlu raylı bir sistem arasında alınması gerekliliği ifade edilmiştir.

Yapılan bir diğer çalışma, 2007 yılında OPTIM-Obermeyer Proje ekibi tarafından hazırlanan “Kent içi Ulaşım ve Trafik Planı, İyileştirme Etüt ve Projesi”dir. Kocaeli kenti ulaşım yapısını iyileştirmek amacıyla kısa vadede geliştirilecek önerilere ışık tutabilecek bir mevcut durum analizi ve tüm ulaşım türlerinin birbiriyle bütünleştirilmesinin sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi, her bir ulaşım türü için önerilen politika ve kararların açıklanması ve Kentsel Ulaşım Ana Planı’nın temelini oluşturan bir ulaşım ağının belirlenmesi amaçlanmıştır. Bunlara ilaveten 2008 yılında “Kocaeli Havaray Ulaşım Sistemi Ön Fizibilite Çalışması” yapılmış ve bu çalışma sonuçlandırılamamıştır.

Kocaeli’nin hızlı gelişimi kentteki hareketlilik oranını arttırması ve bunun kent içi ulaşımda meydana getireceği sorunlara karşı tedbir almak açısından 2008 yılında “Toplu Taşıma Sisteminin Yeniden Yapılanması” çalışması yapılmıştır. Bu çalışma ile Kocaeli’nin toplu taşıma sisteminin yeniden yapılandırılması amaçlanmıştır. Çalışma kapsamında mevcut durum ve sorunlar ortaya konularak, toplu taşıma sisteminin yapısını belirleyen etmenler, yaşanan sorunlar ve yetersizlikler ile verimlilik ve etkinlik ölçütleri değerlendirilmiştir.

2012 yılında sürdürülebilir bir biçimde kentin, bölgenin ve ülkenin ekonomik, sosyal, kültürel gelişmesine en fazla katkıyı sağlayacak, ülkenin kaynaklarını israf etmeden ve çevreye zarar vermeden insan ve yük için etkin hareketlilik ve erişimi sağlamak amacıyla Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Dairesi Başkanlığı tarafından Kocaeli Ulaşım Ana Planı hazırlanmıştır.

Yapılan bu çalışmalar Kocaeli’nin ulaşımının dinamik yapısını ortaya koymaktadır. Kocaeli’yi etkileyen ulusal ve bölgesel yol şebekesi, denize paralel dağlar ile deniz arasına sıkışmış dar bir koridorda yerleşim alanlarının kuzeyinden geçen TEM otoyolu ile güneyinden geçen D100 devlet yolu bağlantılarından oluşmaktadır. Otoyol ulusal ve bölgesel trafiğin bir kısmını kendine çekmekteyse de yine ulusal şebekenin bir parçası olan D100 karayolu ulusal, bölgesel ve ağırlıkla kentsel trafik tarafından kullanılmaktadır.

Kuzeyden, doğudan ve güneyden İstanbul’a yönelen ulusal ve bölgesel trafiğin kavşak noktası durumunda olan Kocaeli, ülkenin en yoğun toplam trafik ve ağır taşıt trafiği koridorlarından biri üzerindedir. Bölgesel hareketlerin de yoğun olması sebebiyle körfezin güneyinden İzmit merkeze, sanayi alanlarına ve İstanbul’a yönelen yolculuklar da trafik hacimlerini artırmakta, kent geçişindeki trafik kompozisyonunda kent dışı (transit) trafik oranları yükselmektedir. İzmit kent merkezinin ve merkez yerleşim alanının bulunduğu üçgen alandaki kentsel yol şebekesi kentsel trafiğin kullandığı doğu-batı koridorlarını oluşturmakta, bu yollarla merkeze erişen bağlantılar, tepelerdeki konut alanlarına, D100 karayolunu kullanarak kıyı koridorundaki ya da D130 karayolu ile körfezin güneyindeki yerleşimlere erişim sağlamaktadır.

İstanbul ve Ankara’yı birbirine bağlayan Anadolu otoyolu (TEM) ve D-100 (eski adıyla E-5) karayolu il sınırları içinden boydan boya geçmektedir. Üçüncü köprü ile bağlantılı Kuzey Marmara otoyolu Kocaeli il sınırları içinden geçmekte ve OSB bağlantı güzergâhlarıyla lojistik trafiğini daha da geliştirmektedir. 2020 yılı verilerine göre Karayolları Genel Müdürlüğü’nün Kocaeli’de toplam 502 kilometre, il-ilçe-köy bağlantı yolları 3309 km yol ağı bulunmaktadır. Kocaeli il sınırları içinde halihazırda devam eden muhtelif projeler nedeniyle istatistiki rakamlar sürekli olarak değiştiğinden yolların durumuyla ilgili rakamları ilgili kurumların web sitelerinden güncel haliyle izlemek yararlı olacaktır.

Kocaeli bulunduğu konum itibariyle bir kavşak noktası pozisyonundadır. Doğu Marmara ve Kocaeli, kara yolları açısından önemli ulaşım sistemlerini içermektedir. Anadolu’yu Avrupa’ya bağlayan güzergâh üzerinde ve İstanbul gibi büyük bir metropol şehrin komşusu olması sebebiyle büyük bir transit trafik hacmine ve bu transit ulaşım sistemi ile kent içi ulaşım sistemlerinin entegrasyonuna sahiptir. Türkiye’nin en önemli karayolları aksına sahip olan Kocaeli ilinin toplu ulaşım sisteminin en büyük kısmını karayolu toplu ulaşımının oluşturması olağan durumdur. Bu nedenle önemli yolların geçiş güzergâhındadır. Bu yollardan bazıları:

D 100 Karayolu

D 100 ya da halk arasındaki adıyla E5 Türkiye’de bulunan bir devlet karayoludur. Yol Edirne Kapıkule’den başlayıp Kocaeli’ye uğradıktan sonra Van Gürbulak’ta sona eren anayollardan biridir. Anadolu’da yolun başlangıç noktası Kocaeli Çayırova’dır. 2020 yılı KGM verilerine göre yolun tamamı bölünmüş yol olan D100 devlet yolu, 35 kısım ve toplam 1762 km’dir. Bu 35 kısmın 7-9 kısımlarını oluşturan 83 km’lik bölümü Kocaeli il sınırları içerisindedir. Ayrıca D-100 karayolunun şehrin tam merkezinden geçmesi ve yer yer yan yolları ve bağlantı yolları ile tamamen yerel hizmet vermesi, kent genelinde toplu ulaşım sisteminin çok büyük bir bölümünün karayolu ile gerçekleşmesini sağlamıştır. Kocaeli genelinde görüldüğü gibi özel halk otobüslerinin yoğun olarak bulunduğu geniş bir karayolu ulaşım filosu bulunmaktadır. Bu filoya ayrıca Karamürsel ilçesi ile Yalova arasında karayolu toplu ulaşım hizmeti veren çok sayıda minibüs ve belediye otobüsü katılmaktadır.

Otoyol 4

Diğer adıyla Anadolu otoyolu, İstanbul ile başkenti Ankara’yı birbirine bağlayan otoyoldur. Bu otoyol çift yönlü olup üçer şeritten toplam altı şeride sahiptir. Kocaeli, Sakarya, Düzce ve Bolu’dan geçen bu yolda seyahat ücretlidir.

Otoyol 5

Otoyol 5 Kocaeli ve İzmir’i birbirine bağlayan otoyoldur. 2019’da tamamıyla hizmete giren bu otoyol dünyanın önemli köprülerinden biri olan Osmangazi Köprüsünü de kapsamaktadır. Osmangazi Köprüsü ya da İzmit Körfez Köprüsü, Otoyol 5 kapsamında, İzmit Körfezi’ndeki Dilovası Dil Burnu ile Altınova Hersek Burnu arasında inşa edilen, 1550 metre orta açıklığı ve 2682 metre toplam uzunluğu ile dünyanın dördüncü en uzun açıklıklı asma köprüsüdür.

Otoyol 7

Diğer adıyla Kuzey Marmara otoyolu, Marmara Bölgesi’nde bulunan bir otoyoldur. Bu yol çift yönlü olup yön başına dörder şeritten toplam sekiz şeride sahiptir. Otoyol, İstanbul’da Yavuz Sultan Selim Köprüsü ile Avrupa yakasından Anadolu yakasına transit geçiş sağlamaktadır. Proje dört ana kesimden oluşmaktadır. (1) Odayeri-Kurtköy arası (2) Kınalı-Odayeri arası, (3) Kurtköy-Akyazı arası (4) Başakşehir-Nakkaş arası. Kuzey Marmara otoyolu Kurtköy-Akyazı kesiminin önemli bir kısmı Kocaeli il sınırları içindedir ve il trafiği açısından önemlidir.

Kocaeli Ulaştırma Altyapısı

Kocaeli, gerek ham madde ve ara malı temininde, gerekse nihai ürünlerin dünya pazarlarına sunulmasında tüm taşıma türlerini kullanabilmektedir. Bundan dolayı her bir taşıma modunun avantajlarından yararlanmaktadır ve yükün taşınması anında taşıma türleri arasında değişiklik yapabilme esnekliğine sahiptir.

Kocaeli’nin ulaşım altyapısı nedeniyle kent içi ulaşımın karayolu ile yapılması toplu taşıma sistemini önemli hale getirmektedir. Kocaeli genelinde var olan toplu taşıma işletmeciliği temel olarak midibüs boyutundaki araçlar ve ismi “özel halk otobüsü” olan çeşitli kooperatifler aracılığı ile yapılmaktadır. Bunun dışında belediyeye ait hatlar da bulunmaktadır. Merkez dışındaki ilçelerde ise bu işletme türlerinin dışında sadece kent merkezinde çalışan minibüs olarak tanımlanabilecek sistemler de bulunmaktadır.

Kocaeli genelinde çalışan toplu taşıma hatlarının genel yapısı İzmit merkez başlangıç ve bitiş noktalarına göre dizayn edilmiştir. Hatların birçoğu İzmit merkez çevresinde yer alan yerleşim birimlerinden kent merkezine doğru çalışmaktadır. Bu da kent merkezi trafiği üzerinde olumsuz etkilere neden olmaktadır. Bu durum kıyı boyunca kentin doğrusal bir yerleşim yapısına sahip olması ve engebeli arazi nedeniyle ulaşımın kıyıya yüklenmesine bağlıdır. Özellikle İzmit kent merkezi genelinde doğudan ve güneyden gelen hatlar kent merkezine erişmek için merkezin batısına kadar, batıdan gelen hatlar da doğusuna kadar güzergâhlarını devam ettirdiklerinden kent merkezinde yığılmalar artmaktadır.

Doğrusal bir yerleşim dokusuna sahip olan Kocaeli kenti kuzey ve güney kesimde de mevcut devlet yolları doğrultusunda gelişen ve bu yollar üzerinde kurulan bir kent içi ulaşım ağına sahiptir. Bu yapı nedeniyle Karayolları Bölge Müdürlüğü yetkisi dahilinde devlet yolları kent içi ulaşımda ana erişim aksları olarak kullanılmakta ve bu doğrultuda diğer yollara hizmet vermektedir. Bu nedenle kent genelinde devlet yollarının bağımsız ve güçlü arterleri çok gelişememiştir. Son yıllarda ihtiyaçların oluşmasından dolayı yeni arter oluşturma çalışmaları yapılmaktadır.

Kocaeli Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde Gölcük, Karamürsel, İzmit, Kandıra ve Gebze terminalleri bulunmaktadır. Kocaeli Büyükşehir Belediyesi 2010-2011 faaliyet raporu kapsamında Gebze, Çayırova, Darıca, Dilovası ilçelerinin yararlanacağı Gebze terminal projesi bulunmaktadır. İzmit terminali ilin doğu batı ve güneyine, Gölcük ve Karamürsel terminalleri batı ve güneyine, Kandıra terminali ise Karadeniz kıyısındaki yerleşimlere yapılan yolculuklarda tercih edilmektedir. İzmit terminali İstanbul-Ankara arasında kaldığından daha çok bir ara terminal niteliğindedir.

KAYNAKÇA

Erdoğan Çağdaş, Kocaeli Hafif Raylı Taşıma Sistem Fizibilite Raporu. İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Elektrik Mühendisliği Anabilim Dalı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. 201; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, 2010. Faaliyet Raporu; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kocaeli Ulaşım Ana Planı 2010-2025 1. Ara Raporu.; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2012, Kocaeli Ulaşım Ana Planı Mevcut Bilgilerin Toplaması Çalışması 1. Ara Rapor. Kocaeli; Kocaeli Büyükşehir Belediyesi. 2012, Kocaeli Ulaşım Ana Planı Sonuç Raporu. Kocaeli; Ramazan Şengül ve Hande Yüksel Altıntaş, Akıllı Kentin Bir Bileşeni Olarak Akıllı Ulaşım Uygulamalarının İncelenmesi: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Örneği. Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi (UKSAD), 6 (2), Kış, 2020. s. 487-502.

Muhsin HALİS