Cam ve Cam Ürünleri Üretim Fabrikaları

Türkiye Şişecam fabrikasının kurulması 1934 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün imzaladığı 162 sayılı kararname gereğince Türkiye İş Bankası tarafından gerçekleşti. Aynı yıllarda yürürlükte olan Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun da bir uzantısı olarak düşünülebilecek bu girişim ile Bursa, Balıkesir, İstanbul, İzmit, İzmir, Tekirdağ, Zonguldak ve Bolu’nun cam ve şişe ihtiyacının giderilmesi amaçlanmıştı. Böylece Türkiye’nin ilk cam üretim tesisi, 1935 yılında dönemin başvekili İsmet İnönü ve İktisat Vekili Celal Bayar’ın katılımı ile Beykoz Paşabahçe’de atılmıştı. 1935’te Paşabahçe fabrikası 400 çalışanı ile üretime başladığında günde 25 bin adet şişe üretebilmekteydi. Aynı yıl içinde Paşabahçe fabrikası, “Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları Anonim Sosyetesi” (Topluluğu) adı altında tescil edildi. 1936 yılında üretimin verimliliği sayesinde Paşabahçe fabrikası, ilk işletme yılının sonunda Türkiye’nin şişe ve cam talebini karşılayabilmekteydi. Arşiv kayıtlarına göre Mustafa Kemal Atatürk’ün girişimleri sayesinde ortaya çıkan bu fabrikanın kurulması hususundaki maddi desteklerin yanında, üretilen ürünlerin “resmi dairelerin her türlü şişe, kavanoz vb. cam ihtiyaçlarını Şişecam fabrikasından karşılanması” şeklindeki tamimler ile de teşvik edildiği görülmekteydi. Bunun yanı sıra fabrikanın kurulmasından hemen önce hem de fabrika kurulduktan hemen sonra Türkiye’den yurtdışına bir heyet gönderildiği, ayrıca yabancı uyruklu personellerin istihdam edildiği görülmekteydi. 1940’lı yıllarda fabrikanın daha gelişmesi için çeşitli girişimler sürerken, 46’da Belçika merkezli Hanrez firmasından 6 adet tek kollu şişe makinası ve Çekoslavakya’dan (bugün Çekya) Skoda marka 2 adet şişe makinası alınmıştı. 1950’li yılların önemli gelişmelerinden Marshall Yardımı’ndan da faydalanılarak Paşabahçe fabrikasına 5.000 ton /yıl kapasiteli 4 adet IS otomatik üretim makinası getirildi. 1955 yılında bu üretim hattı da devreye alınarak ciddi kapasite artışına gidildi. 1960’lı yıllara gelirken Paşabahçe ürünlerinin satışını yaygınlaştırmak, yurt içinde de fiyat istikrarını sağlamak ve cam eşya kültürünü ülke çapında yaygınlaştırmak amacıyla İstanbul’da 2 ve Ankara’da 1 mağaza açılarak Paşabahçe Ticaret Limited Şirketi kuruldu. Aynı yıllarda İzmir Enternasyonal Fuarı’na da ilk kez katılım sağlandı. Hemen ardından Kıbrıs’a da ilk şişe ihracatı yapılmıştı. 1959 yılında üretimin artırılması ve yurt dışına yapılacak satışların önünü açmak ve düzcam alanında da üretim sağlamak amacıyla Çayırova Cam Fabrikası’nın temelleri atıldı. Marmara Kalker ve Dolomit İşletmesi’nin kurulmasının ardından Paşabahçe, Amerika Birleşik Devletleri’ne ilk ihracatını gerçekleştirdi.

1961 yılında Çayırova Cam Fabrikası üretime geçerek Fourcoult sistemi ile ilk pencere camını üretti. Böylece yılda 19 bin ton düzcam ihracatını karşılayabilmekteydi. 1966’da Türk-Alman (Schott) iş birliği ile nötr cam boru ve laboratuvar makinesi üretmek üzere TürkAlman Cam Sanayii Fabrikası (TACAM) kuruldu. İlk defa otomotiv camı üretimi de Çayırova İşlenmiş Cam Fabrikası’nda başladı. 1967’de Çayırova Cam Fabrikasında “Duracam” üretime başlanırken, Topkapı Şişe Fabrikası’nın da temelleri atılmaktaydı. Teknik Cam Sanayii AŞ ile ısıya dayanıklı cam ve ev eşyasının yanında laboratuvar cihazlarının üretimine başlanmıştı. Çayırova Cam Fabrikası’nda da 1968 yılında otomobil camı ilk kez üretildi. TACAM satın alınarak ismi TACAM-Teknik Cam adını almıştı. 1969 yılında Mersin’de Anadolu Cam Sanayii AŞ ve Soda Sanayii AŞ kuruldu. Topkapı Fabrikası’nda şişe ve kavanoz üretimine başlandıktan hemen sonra Paşabahçe Cam Fabrikası’ndaki şişe üretimi de Topkapı fabrikasına devredildi.

1970’li yıllarda Cam tülü, bitümlü örtü ve cam elyaf takviyeli malzemelerin de üretilebilmesi amacıyla Cam Elyaf Sanayii AŞ kuruldu. Aynı yıllarda Çayırova Cam Fabrikası’nda ilk buzlu cam ve pisbourgh sistemi ile düzcam üretimi yapılmıştı. Yıllar içerisinde kurulan birçok fabrika ve firma ile birlikte Şişecam, holdingleşme sürecini başlattı. Üretim ile pazarlama bölümleri birbirinden ayrı olmasına rağmen üretici kuruluşlar “anonim şirket” ünvanı kazanmıştı. Şişecam bünyesindeki pazarlama ve satış faaliyetleri de Paşabahç Ticaret Ltd. Şti bünyesine toplanmıştı. 1970’li yıllardaki önemli yeniliklerden biri de Cam Elyaf Sanayii şirketinin ürettiği cam keçelerin Anadol marka otomobillerin yapımında kullanılması idi. Böylece otomotiv alanında ciddi bir gelişme kaydediliyordu. 1980 ve 90’lı yıllar boyunca cam ve cam ürünlerinin daha fazla üretimi ve geliştirilmesi amacıyla birçok firma, fabrika ve ortaklık kuruldu. Bu genişlemenin kârlı neticeleri 2000’li yıllarda Rusya’dan Amerikaya, Uzakdoğu’dan Ortadoğu’ya ve Avrupa’ya kadar birçok noktaya ihracat yapılması ile görülecekti.

Günümüzde Şişecam fabrikaları, ASELSAN ile savunma sanayiine yönelik projeler yürütmektedir. Bunun yanı sıra özellikle Mersin fabrikasının ardından Gebze’de bulunan fabrikasına da güneş enerji santrali kurarak ciddi bir enerji tasarrufu da sağlamaktadır. Öte yandan Ciner Grubu ile birlikte ABD’de doğal soda üretimine yönelik eşit üretim ortaklığı sözleşmesini de imzalamıştır. 55 milyon eurodan fazla yatırım ile de İtalya’da iki düzcam tesisi kurulmuştur. 2020 yılında Türkiye sermaye piyasalarında bugüne kadar gerçekleştirilen en büyük birleşme işlemini gerçekleştirdi. 5 Ekim 2020 itibari ile Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları AŞ’nin ana iştirakleri konumundaki Anadolu Cam Sanayii AŞ, Denizli Cam Sanayii ve Ticaret AŞ, Paşabahçe Cam Sanayii ve Ticaret AŞ, Soda Sanayii AŞ ve Trakya Cam Sanayii AŞ’yi devraldı. Şişecam’ın Ankara fabrikasındaki üretim tesisinde yeni yatırımlar ile birlikte yıllık 540 bin tona ulaşan üretim kapasitesi sayesinde Avrupa’nın en büyük düzcam üretim tesislerinden biri haline geldi. 2021 yılı itibari ile yönetim kurulu başkanlığı görevini Adnan Bali yürütmektedir. Capital500 listesinde 25’inci sırada yer alan Şişecam, 18.058.686.000 TL yıllık cirosu ve 786.418.000 ABD doları ihracatı ve 20 binden fazla çalışanı ve Türkiye İş Bankası (%50), Efes Holding AŞ(%6), Anadolu Hayat Emeklilik AŞ(%0,05) halka arz edilmiş hisseleri (%42,98) ile Türkiye’nin en önemli cam ve cam yan ürünleri üretim tesisleri olarak faaliyetlerine devam etmektedir.

KAYNAKÇA

(BCA), Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 30-10-00, Yer No: 171/187; (BCA), Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu 30-10-0-0, Yer No: 99/640; https://www.sisecam.com.tr/tr/hakkimizda/tarihce (Erişim Tar. 17.5.2021); https://e-sirket. mkk.com.tr/esir/Dashboard.jsp#/sirketbilgileri/10340/ (Erişim Tar. 17.5.2021); (BCA), Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 42-9-2, Yer No:184/105; (BCA), Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 30-18-1-2, Yer No: 58/80; (BCA), Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, Fon Kodu: 30-18-1-2, Yer No: 43/17; https://www.capital.com.tr/listeler/capital-500 (Erişim Tar. 17.5.2021).

Ekrem Mücahit SARI