Türkiye’deki İlk Millî Özel Bankalardan Birinin İzmit Şubesi

Türk Ticaret Bankası, Adapazarı İslam Ticaret Bankası adıyla 9 Mart 1913 tarihinde Adapazarı ve çevresindeki tüccar ve çiftçilerin kredi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulmuştur. Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın en önemli özelliği Türkiye’de özel teşebbüs ve sermaye ile kurulan ilk milli kredi kurumlarından birisi olmasıdır. Banka, diğer millî bankalara da örnek teşkil etmiş ve bu bankalardan 2000’li yıllara kadar faaliyetlerine devam edebilen iki bankadan birisi olmuştur.

Adapazarı İslam Ticaret Bankası, 1928 tarihinde Adapazarı Türk Ticaret Bankası, 1937 yılında ise Türk Ticaret Bankası olarak isim değişikliğine gitmiştir. Banka genel merkezini 1934 tarihinde Adapazarı’ndan Ankara’ya, 1950’li yıllarda ise Ankara’dan İstanbul’a nakletmiştir. Banka sadece kredi kurumu olarak kalmamış, kurduğu fabrikalarla hem bölgenin hem de ülkenin kalkınmasına katkıda bulunmuştur. Bankanın bünyesindeki Tahta Araba Fabrikası ile modern tahta arabalar ve pulluklar üretilerek köylülerin ihtiyaçları karşılanmış, Orman ve Kereste Fabrikaları ile Cumhuriyet döneminde kurulan büyük devlet binalarının mobilya gereksinimleri giderilmiştir. Ayrıca banka, Ankara’daki modern semtlerden birisini inşa etmiştir. Adapazarı İslam Ticaret Bankası, Adapazarı’ndan sonra ilk şubesini 1919 yılında İzmit’te açmıştır. 1919 yılında banka merkezinin (Adapazarı) gayrisafi temettuatı 7.446 lira iken İzmit şubesininki 562 lira olmuştur. Banka, tarihindeki en zor günlerini milli mücadele döneminde geçirmişti. Nitekim Adapazarı ve çevresinin Yunanlılar tarafından işgali tehlikesi üzerine bizzat Mustafa Kemal Paşa’nın direktifi ile merkezini Adapazarı’ndan Eskişehir’e taşımak zorunda kalmıştı. Böylece şubelerini de kapatmış ve İzmit şubesi de faaliyetine son vermişti. Bu nakil sırasında bankanın bazı emtia ve varlıkları İzmit Osmanlı Bankası’na bırakılmış, daha sonra da Yunan kuvvetleri tarafından bunlara el konulmuştur. Bankanın merkezi, Yunan işgali sona erinceye kadar Eskişehir’de kalmış, ancak Adapazarı ve çevresinin 21 Haziran 1921 tarihinde işgalden kurtarılmasından sonra tekrar buraya taşınmıştır.

Adapazarı İslam Ticaret Bankası, Yunan işgali dönemindeki sıkıntılı günlerini geride bıraktıktan sonra büyüme yoluna giderek yeni şubeler açmaya başlamıştır. Bu süreçte Adapazarı dışındaki ilk şubesini 22 Ocak 1922 tarihinde yine İzmit’te Hürriyet Caddesi’nde açmıştı. Adapazarı İslam Ticaret Bankası’nın İzmit Şubesi’nin ilk müdürlerinden birisi Edip Bey idi. Edip Bey, daha sonra 26 Ocak 1927 kurulan Kocaeli Halk Bankası’nın da müdürlüğünü yapacaktır.

Adapazarı İslam Ticaret Bankası, 1924 yılında banka sermayesini 150.000’e çıkarmıştı. Bu sermayenin 85.000 lirası merkez tarafından kullanılırken 30.000 lirası İzmit’te, 25.000 lirası Düzce’de, 22.500 lirası Hendek’te kullanılmaktaydı. Yani bu dönemde bankanın en önemli şubelerinden birisi İzmit olmuştu. 1925 yılında banka hem sermayesini hem de şube sayısını artmıştı. Bankanın 200.000 liralık sermayesinin % 87,2 yani 175.000 liralık kısmı ödenmiş durumdaydı. Ödenen sermayenin 25.000 lirası ise İzmit şubesine aitti. Bu dönem İzmit’in dışında Düzce ve Hendek’te şubeleri, İstanbul ile Konya da muhabirleri vardı.

Türk Ticaret Bankası, 1930 yılında çevre illerde şube sayısını artırmaya devam etmiştir. Bu yıl içerisinde bankanın Kütahya, Gerede, Mudurnu, Bartın ve Karamürsel şubeleri açılmıştı. İzmit’in bir ilçesi olan Karamürsel şubesi bankanın 18. şubesi olmuştu. Bu şubenin açılışı, Banka Genel Müdürü Asım Bey’in daveti üzerine bizzat İzmit Valisi Mehmet Eşref tarafından yapılmıştır.

1930’lu yılların başında Türk Ticaret Bankası İzmit Şubesi’nin faaliyetleri artınca kullandığı binanın yeterli gelmemesi üzerine yeni bir bina yapımına başlanmış ve inşaatının Cumhuriyet’in 10. yıl dönümüne inşaatının bitirilmesine çalışılmıştır. 23 Temmuz, 1933 tarihinde resmi açılışı yapılan bina, Cumhuriyetin kutlama şenliklerinde ışıklandırılarak kutlama programının önemli bir bölümünü teşkil etmiştir. Bina küçük ama ilginç mimarisi ile Cumhuriyet yıllarında İzmit’te yapılan sembol binalardan birisi olmuştur. 1959 yılında tadilat yapılan bina, bir süre Kocaeli Spor Lokali olarak hizmet vermiştir.

1934 yılında Adapazarı Türk Ticaret Bankası sermayesini 1.200.000 liraya, şube sayısını 23’e çıkarmış ve bu şubeler arasında yine İzmit yer almıştır. 1935 yılında ise şube sayılarını 16’ya kadar düşürmüştür. Ancak İzmit şubesi kapanan şubeler arasında olmamış ve faaliyetlerini devam ettirmiştir. Bankanın bu dönemdeki çok sayıda işletmelerinden birisi de Adapazarı Demir ve Ağaç Eşya Fabrikası’ydı. Bu fabrikaya ait orman işletmelerinden birisi de İzmit bölgesinde bulunmaktaydı.

1937 yılında ise Türk Ticaret Bankası, 1939 yılı başlarında daireler ve kuruluşlarına hitaben verebileceği teminat mektuplarını şubelerine göre limitlere ayırmıştı. Merkez Ankara 1.000.000 lira limite sahip olurken, İstanbul 450.000 lira, Adapazarı 50.000 lira, İzmit ise 15.000 lira limite sahip olmuştu. Diğer şubeler ile birlikte bankanın toplam limiti ise 1.650.000 liraydı.

1950’li yıllarda Türk Ticaret Bankası merkezini İstanbul’a taşımış ve gittikçe büyümeye devam etmiştir. Türk Ticaret Bankası’nın 1956 yılında ödenmiş sermaye ve ihtiyatları toplamı 14.910.900,44 liraya ulaşmıştır. Şubelere ifraz olunan sermaye şu şekildedir: İstanbul merkez şubesi 1.000.000 lira, Ankara şubesi 1.000.000, Adana ve Bursa 500.000 lira, Adapazarı şubesi ve İzmit şubesi ise 50.000 lira olmuştur. Bu veriler bankanın artık bölgesel bir banka olmaktan çıkıp ulusal bir banka olduğunu göstermektedir.

Türk Ticaret Bankası daha da büyüyerek 1970’li yıllarda ülkenin ilk dört büyük bankası arasına girmiştir. Ancak banka 1990’lı yılların sonlarına doğru düşüşe geçerek iflasın eşiğine gelmiş ve 2000’li yıllarda devlet tarafından el konulması zaruri olmuştur. Bu süreçte bankanın bütün şubelerinin faaliyetine son vermesi ile Türk Ticaret Bankası İzmit şubesi de kapatılmıştır.

KAYNAKÇA

Adapazarı İslam Ticaret Bankası Türk Anonim Şirketi 15 Mayıs 340 Tarihinde Suret-i Adiye ve Fevkalade Akd-i İctima Eden Hissedaran Heyet-i Umumiyesi, İstikbâl Matbaası, Adapazarı, 1340, s. 4-7; Ertan Erdener, Memleketimizde Bankacılığın ve Paranın Tarihçesi (Türk Ticaret Bankası), Güzel Sanatlar Matbaası, İstanbul 1969, s. 16,17, 38; F. Yavuz Ulugün, “Kocaeli (Halk) Bankası”, Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Cilt 2, Kocaeli 2016, s. 768, 771; Hüseyin Erol, İzmit Esnaf ve Ticaret Tarihi, İzmit Rotary Kulübü, Kocaeli 2013, s. 24; Mustafa Sarı, Resul Narin, Adapazarı’nda Ticari Hayat ve Adapazarı İslam Ticaret Bankası, Sakarya Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Sakarya 2021, s. 32-199; Mustafa Sarı, Resül Narin, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Adapazarı İslam Ticaret Bankası”, I.Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu 20 – 22 Nisan 2006, Kocaeli 2008, ss. 938-962; Münir Kutluata, Sakarya’da Bankacılık ve Türk Ticaret Bankası, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1972, s. 31; Oya Şenyurt, 1923-1960/ İzmit Cumhuriyet’in Tanıkları Binalar ve Kentten Haberler, TMMOB Mimarlar Odası Kocaeli Şubesi Yayınları, İstanbul, 2010, s. 36; Son Posta, 21 Aralık 1934, s. 12; Türk Yolu, 12Ocak 1939; Ulus, 31 Mart 1936, s. 5; Ulus, 5 Temmuz 1935, s. 1,3; Vakit, 12 Temmuz 1930, s. 6; Vakit, 27 Mayıs 1930, s. 2, Zaman,2 Eylül 1934, s. 7.

Mustafa SARI