Akademisyen, Siyaset Adamı, Milletvekili, Dışişleri Bakanı

25 Haziran 1921’de Kocaeli’nin Kandıra ilçesi Orhan Mahallesi’nde doğdu. Aslında gerçek doğum tarihi 1922 olmakla birlikte, okula başlayabilmesi için nüfusa 1921 olarak yazıldı. Milli mücadelede yararlılığı görülen bir aileden gelen Turan Güneş’in annesi Tasvire Hanım, babası Hurşit Bey’dir. İlköğrenimine Kandıra’da başlayan Güneş, bu eğitimini İstanbul’daki Fındıkzade İnönü İlkokulu’nda tamamladı. Ardından, orta ve lise öğrenimini Galatasaray Lisesi’nde sürdürdü. Lisans öğrenimi için İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne devam etti ve 1945 yılında bu fakülteden mezun oldu. 1946’da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Esas Teşkilât Hukuku Kürsüsü’nde fahrî asistan olarak çalıştı. Daha sonra doktorasını, Fransa’da Paris Hukuk Fakültesi’nde, “Le Gouvernement Représentatif et les Partis Politiques: Siyasî Partiler ve Temsilî Hükümet” başlıklı teziyle yaptı. 1951 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Anayasa Hukuku Kürsüsü’ne asistan olarak girdi. 1954’te doçent unvanı almaya hak kazandı.

Siyasete de ilgi duyan ve Cumhuriyet Halk Partili (CHP) bir aileden gelen Turan Güneş, aktif siyasete ilk olarak Demokrat Parti (DP) saflarında katıldı. 1947 yılında DP’nin Kocaeli Kandıra teşkilâtının kurulmasına öncülük etti. 1954 yılında yapılan genel seçimlerde DP’den Kocaeli milletvekili seçildi. DP milletvekili olduğu sırada, 1 Nisan 1954 tarihinde, Türkiye’de Batılı standartlarda bir demokrasi anlayışının yerleşmesi için mücadele etmek amacıyla yayınlanan, aynı zamanda DP’nin uygulamalarına da muhalif olan Forum dergisinin kurucu kadrosu ve yazarları arasında yer aldı.

DP içinde demokrat kimliğiyle tanındı ve dönemin “ispat hakkı” tartışmaları sırasında parti yönetimiyle anlaşmazlığa düştü. 1955’te DP’den ihraç edildi. Bunun üzerine, DP’den ayrılan diğer arkadaşlarıyla birlikte, Hürriyet Partisi’nin (HP) kurulmasında rol oynadı, partinin program ve tüzüğünün hazırlanmasında görev aldı. HP 1957 seçimlerinde uğradığı başarısızlığın ardından 1958’de CHP’ye katılma kararı alınca, Güneş de CHP’ye geçti ve partinin merkez yönetiminde yer aldı.

27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra yeni anayasa ve seçim kanunu hazırlamak amacıyla oluşturulan kurucu meclisin temsilciler meclisinde, CHP Kocaeli temsilcisi olarak bulundu. Bu sırada, Anayasa komisyonu üyesi ve raportör olarak görev yaptı.

1961 yılında yapılan genel seçimlerde, milletvekili seçilemeyince üniversitedeki görevine döndü. 1965 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde İdare Hukuku profesörlüğüne atandı. Bu sürede de siyasete olan ilgisini devam ettiren Güneş, dönemin en etkili siyasi düşünce dergilerinden biri olan Yön’ün ilk sayısında ilan edilen Yön Bildirisi’ni imzalayan ilk grup arasında yer aldı ve dergide makaleleri de yayımlandı. Ancak söz konusu hareketin genel oya dayalı parlamenter düzene soğuk bakması nedeniyle Yön hareketinden uzaklaştı. Ardından CHP içinde gelişen “Ortanın Solu” hareketine katıldı ve hareketin “entelektüel planda lideri” olarak anıldı. Yıllarca çatısı altında siyaset yaptığı CHP’yi, siyasal yelpazenin solunda ve halka dayanan bir siyasal parti hâline getirmek amacıyla mücadele eden ekibin en ön saflarında yer aldı.

1973 genel seçimlerinde aday olduğu CHP listesinden Kocaeli milletvekili olarak TBMM’ye girdi. 1974’te kurulan CHP-MSP koalisyon hükümeti döneminde Dışişleri Bakanlığı (26 Ocak 1974-17 Kasım 1974) görevini üstlendi. Koalisyon protokolünün hazırlanmasında ve hükümetin kurulmasında aktif rol oynadı. Ülke çıkarlarını ön plana alan çok yönlü bir dış politika anlayışının da öncü isimlerinden olan Güneş, bu dönemde gerçekleşen Kıbrıs Barış Harekâtı ve Cenevre Görüşmeleri sırasında diplomasi alanında gösterdiği başarıyla dikkati çekti.

CHP Azınlık Hükümetinde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı (21 Haziran 1977-21 Temmuz 1977) olarak görev yaptı. Değişik dönemlerde Avrupa Konseyi Danışma Meclisi üyeliğinde ve aynı konseyin Siyasi İşler Komisyonu Başkanlığı’nda bulundu. Ayrıca Türk Hukuk Kurumu Üyeliği ve İş Bankası Yönetim Kurulu Üyeliği de yaptı. Vefat etmeden önce başladığı, F. Fejtö’nün Herşeye Rağmen Sosyal Demokrasi adlı kitabının çevirisini, eşi Nermin Güneş tamamladı ve yayımladı.

Güneş’in düşüncelerinde, temel referans noktası Atatürkçülük/Kemalizm oldu. Atatürkçülük/Kemalizm’i ise demokratik ve sosyal/demokratik sol bir devlet düzeninin kurulması şeklinde yorumladı. Halka bakışında ne popülist ne de seçkinci bir anlayışa sahip olan Güneş, sadece işçi sınıfını temsil eden bir siyasi parti anlayışına da soğuk baktı. Anayasaların ideolojisinin olmaması gerektiğine ve siyasi liberalizme inandı. Tüm siyasi mücadelesi boyunca, Türkiye’de demokrasinin yerleşmesi ve kurumsallaşması için mücadele verdi ve demokrasiyi savundu.

Turan Güneş, alanında yetkin bir akademisyen, dürüst, ilkeli, tutarlı, üretken bir siyasetçi ve nitelikli bir devlet adamı olmasının yanı sıra hangi siyasi parti çatısı altında olursa olsun tartışmasız bir şekilde demokrasiye olan inancı ve aydın kimliğiyle, Türk düşünce ve siyasi tarihinde her zaman hatırlanacak izler bıraktı. 9 Nisan 1982’de İstanbul’dan İzmir’e giderken Çanakkale yakınlarında gemide geçirdiği bir kalp rahatsızlığı sonucunda vefat etti. İstanbul’da Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi. Evli ve iki çocuk babasıydı.

Basılı Bazı Yapıtları

1. Le Gouvernement Represéntatif et les Partis Politiques: Siyasî Partiler ve Temsilî Hükümet, Tez, Paris, 1951.
2. Parlamenter Rejimin Bugünkü Mânâsı ve İşleyişi, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1956.
3. Türk Pozitif Hukukunda Yürütme Organının Düzenleyici İşlemleri, Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara, 1965.
4. “CHP’nin Haksız İktisaplarının İdaresi Hakkında 6195 sayılı Kanun’u İptal Eden Anayasa Mahkemesi Kararı Üzerine”, Ankara, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt XVIII, No. 3-4, 1963, Sayfa: 345-362.
5. “Devlet Başkanı-Meclis Çatışması”, Ankara, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt XIX, No: 2, 1964, Sayfa: 175-192.
6. “Kanun-Kararname ve Hayalî Maddeler”, Toplum Dergisi, 21 Nisan 1972, Sayfa: 14-15.
7. “Cumhurbaşkanının Yetkileri ve Bakanlar Kurulu Kararnameleri”, Türkiye Hukuk Dergisi, Ocak 1976, Sayı: 2, Sayfa: 25 vd.
8. Araba Devrilmeden Önce, Kaynak Yayınları, 1983.
9. Turan Güneş’in Siyaset Şiirleri, (haz. C. Kayra), 1985.

KAYNAKÇA

Millet Meclisi Üyelerine Mahsus Hal Tercümesi Kâğıtları; Kâzım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi TBMM-X. Dönem 1954-1957, C. II, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 24, Ankara, 2010; H. Emre Bağce, Türk Parlamento Tarihi TBMM-XV. Dönem 1973-1977, C. III, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 148, Ankara, 2012, s. 2043; Esat Arslan, Türk Parlamento Tarihi TBMM-XVI. Dönem 1977-1978, C. III, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 149, Ankara, 2012, s. 1589; Mehmet Seyitdanlıoğlu, Türk Parlamento Tarihi (6 Ocak 1961-15 Ekim 1961) Milli Birlik Komitesi Temsilciler Meclisi Üyeleri Özgeçmişler, C. II, Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No: 158, Ankara, 2017,s. 536-538; Fahri Yetim, “Türk Siyasetinde Hürriyetçi, Demokrat Vurgu: Turan Güneş Ekolü”, Uluslararası Gazi Akça Koca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, C. III, Kocaeli, 2015, s. 1509-1519; Cemal Fedayi, “Ortanın Solu Akımı”, Liberal Düşünce Dergisi, Yıl: 9, Sayı: 33, Kış 2004, s. 163-183; Yüksel Taşkın, “Turan Güneş”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Kemalizm, C. 2, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001, s. 452-455; Yücel Bulut, “Soğuk Savaş Atmosferinde DP’ye Muhalif Bir Dergi: Forum”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 2, Sayı: 1, 2004, s. 527-550; Prof. Dr. Hurşit Güneş ile e-posta yoluyla yapılan yazışmadan elde edilen bilgiler (Erişim Tarihi: 12.08.2021).

Hakan UZUN