Son Osmanlı Sultanı VI. Mehmet’in Hikmetiyeli Eşi

Son Osmanlı Sultanı VI. Mehmet Vahdettin’in üçüncü eşi Nevvare Hanım, Kafkasya’dan İzmit sancağına göç eden Abaza aristokrat ailelerinden Çıhcı’lara mensuptur. 1901’de Mustafa Bey (Çıhcı/Çiftçi) ile Hafize (Kap) Hanım’ın kızı olarak Hikmetiye’de doğmuştur. Asıl adı Ayşe olup Nevvare adı kendisine sarayda verilmiştir.

Dedesi Hikmetiye’nin (Abazaköy) kurucusu Hacı Süleyman Bey’dir. Söylencelere göre Süleyman Bey’in babası Hacı İsmail, Şeyh Şamil’in silah arkadaşı olup mezarı Medine’dedir. 1860’larda Sohum’dan Batum’a at sırtında gelip yeni yurtlarına göçmek üzere gemiye binen Süleyman Bey kafilesinde ailesi ile birlikte yeğenleri Kato, Hüseyin, Yahya da vardı. İstanbul’a geldikten bir süre sonra İzmit’e doğru yola çıktılar. Sıtmanın kol gezdiği bu dönemde İzmit’te geçici ikamet yeri olarak gösterilen yerde çok kalmadan Kafkasya’ya benzettikleri Samanlı Dağları yamacına yerleştiler. Süleyman Bey Derbent’te devletten aldığı araziyi paylaştırdı. Kendisi de büyük bir çiftlik kurdu.

İsmail Çiftçi’nin (1945-2018) anlattığına göre, Derbent İstasyonu üzerindeki el değmemiş ağaçlık yüksek sırtları pek beğenirler ama su yoktur. Maşukiye taraflarında Hamamsuyu’nu keşfederler. Daha önce akrabalarıyla Maşukiye’de yerleşen Çerkes Hacı Murat Bey ve beraberindekiler yeni kurulan çadırları görüp yanlarına gelirler. Hacı Süleyman Bey kafilesinin çok yakına yerleşmelerinden rahatsız olan Hacı Murat Bey: “Hamamsu sizin olsun ama biraz batıya kayın, iki bey birarada olmaz” der, anlaşırlar. Ev yapacak, kimse olmadığından Rize’den ustalar getirilir: İlkin Hacı Süleyman Bey’in evi inşa edilir (Bu evde 2006’da satılıp yıkılmadan önce Gazi Pilot Ercüment Çiftçi ve en son da Erkal Çiftçi oturmuştu).

Hacı Süleyman Bey ve eşi Ayşe Hanım’ın tek çocuğu Mustafa Bey’dir. Mustafa Bey’in dördü kız, üçü erkek yedi çocuğundan Ayşe Hanım üçüncü sıradadır: İsimleri Şefika (1892-?), Ahmet Şükrü (1894-1962), Ayşe (1901-1992), Hasan ve Fikri (1904’te doğan ikizler), Halime (1905-?) ve Hacer’dir (1908-1913).

Ayşe Hanım, saraya yakınlığı olan bir ailedendi. Dedesi Süleyman Bey’in kardeşi Habibe Hanım Osmanlı sarayında hazinedardı. Habibe Hanım’ın eşi Hacı Salih, Abdulhamid’in muhafız alayındandı. Dedesi Süleyman Bey’in diğer kardeşinin oğlu Kato Bey’in kızı Şadiye Müveddet Hanım, VI. Mehmet Vahdettin’in eşi ve tek oğlu Ertuğrul’un annesidir.

Çocukluğu Nevvare adıyla Dolmabahçe ve Çengelköy saraylarında geçti. Vahdettin’in eşi olması hakkında Prenses Leyla Açba, Harem Hatıraları’nda: “Müveddet şehzade haremi olduktan sonra Dolmabahçe sarayında hizmet eden amcazadesi Nevvare’yi yanına alarak nedimesi yapmış. Nevvare’nin genç kızlık çağına gelince bir gün Vahidettin Efendi’nin dikkatini çekeceği malumdu. Zira kendisi tarif edilemeyecek kadar güzeldi. Bunu hisseden Müveddet, Nevvare’yi Dolmabahçe Sarayı’na geri göndererek onun kendisine ortak olmasını engellemek istemiş fakat muaffak olamamıştır. Zira Vahidettin Efendi çoktan gönlünü bu Abaza güzeline kaptırmış.” demektedir.

Şehzade Vahdettin Efendi, Nevvare Hanım ile 20 Haziran 1918 tarihinde Dolmabahçe Sarayı’nda evlendi. Sultan Reşad’ın vefatı üzerine 4 Temmuz 1918’de Şehzade Vahdettin, VI. Mehmet olarak Osmanlı tahtına geçince Çengelköy sarayından Yıldız sarayına geçildi. Nevvare Hanım’ın Yıldız sarayında olduğu dönem, I. Dünya Savaşı yenilgisi, Mondros Mütarekesi, memleketin işgali, Meclisi Mebusan baskını, Sevr Andlaşması, Milli mücadele ve Mudanya Mütarekesi seneleriydi. Osmanlı’nın çöküşünü de milli mücadelenin zaferini de yaşayan, Büyük Millet Meclisi’nin saltanatı kaldırdığı günlerin son saraylı şahitlerindendi.

01 Kasım 1922’de saltanatın kaldırılmasından sonra 16-17 Kasım 1922 gecesi Vahdettin, oğlu Ertuğrul Efendi’yi yanına alarak İngiliz Malaya Zırhlısı ile ülkeden kaçmasından sonra Nevvare Hanım, geri kalan harem erkanı gibi Feriye Sarayı’na hapsedildi. Kocasının yanına San Remo’ya gitmek istedi ise de ağır hastalanınca kalfa kıyafeti ile saraydan çıkarılması sağlandı. 03 Mart 1924 tarihinde hanedanın sürgünü sırasında Hikmetiye’de ailesinin yanında idi. Vahdettin, San Remo’ya gelmesini çok istese de bu gerçekleşmedi. Nevvare Hanım sağlığına kavuştuktan sonra Vahdettin’e yazdığı mektupla; ailesi ve yurdundan ayrı kalmaya tahammül edemeyeceğini, bu nedenle kendisini boşamasını istedi. Vahdettin, eşinin isteğini yerine getirdi ve 20 Mayıs 1924 tarihinde boşadı. Boşama evrakı tasdik edilerek bir sureti İstanbul’a gönderildi.

Hanedanla ilişkisi kesildikten bir süre sonra İstanbul’a dönen Ayşe Nevvare Hanım, Vahdettin’in 16.05.1926 tarihinde San Remo’da ölümünden sonra aynı sene tüccar Mevlut Bey (Sönmezler) ile evlendi. Adını “Leyla” olarak değiştirse de T.C. kimliği Ayşe Sönmezler olarak kayıtlıdır. 1940 yılına kadar Feneryolu’nda Mevlut Sönmezler’in konağında, sonra da Şişli’de oturdular. Mevlut Bey’in işleri bozulup Toprak Mahsulleri Ofisi’ndeki memuriyete geçince önce Adapazarı sonra da Yozgat’ta bulundular. Ayşe Hanım doğduğu köyün eski camii yanında satın aldığı arazide yaptırdıkları eve yerleşti ve otuz yıla yakın burada yaşadı. 13 Haziran 1992 tarihinde vefat ettiğinde baba evini gören Çiftçi Aile Mezarlığı’nda toprağa verildi. Mevlut Sönmezler (1895-1974) de Hikmetiye Camii haziresindedir.

Ayşe (Nevvare) Hanım’ın çocuğu olmadı. Kardeşi Fikri Çiftçi’nin (1904 -1979) kızı Necla Çiftçi’yi evlat edindi. Sonra da eşi Mevlut Bey’in vefat eden ilk eşinden oğlu Nuri Sönmezler ile evlendirdi. Necla Sönmezler, Ayşe (Nevvare) Hanım’ın önce kızı sonra da gelini oldu. Ayşe (Nevvare) Hanım’dan kalan evde hayatını sürdürdü. Bugün ileri yaşı ve hastalığı nedeni ile aynı bahçe içindeki diğer evde oğlu Ömer Sönmezler’in yanındadır.

KAYNAKÇA

Tarık Mümtaz Göztepe, Osmanoğullarının Son Padişahı Vahideddin Gurbet Cehenneminde, İstanbul, Sebil Yayın, 1978; Yılmaz Çetiner, Son Padişah Vahdettin, İstanbul, Milliyet Yayınları, 8.baskı 1997; Harun Açba, Leyla Açba, Bir Çerkes Prensesinin Harem Hatıraları, İstanbul, L&M Kitaplığı, 2004; Murat Bardakçı, Son Osmanlılar, İstanbul, Hürriyet Gazetecilik ve Matbaacılık AŞ., 2006; Rümeysa Aretba, Sultan Vahdettin’in San Remo Günleri, İstanbul, Timaş Yayınları, 2009; Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hanedanlar, Türkiye (1074-1990), ilaveli Üçüncü Baskı, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2005; Hikmetiye’de İsmail Çiftçi, Nermin Çiftçi, Eftal Çifçi ve Tulu Çiftçi ile görüşme (20 .02.2006); Müzeyyen Ünal, “Aphazya Prensinin Kurduğu Köy Hikmetiye”, Kocaeli gazetesi, Pişmaniye eki, s. 2, 26 Şubat 2006; Harun Açba, Son Dönem Osmanlı Padişah Eşleri Kadın Efendiler, İstanbul, Profil Yayıncılık, 2007; Leyla Açba, Bir Çerkes Prensesi’nin Harem Hatıraları, İstanbul, Timaş Yayınları, 2010; Ayşe Sönmezlerin Torunu Ömer Sönmezler ile Mülakat, 14 Temmuz 2021.

Müzeyyen ÜNAL