Kocaeli’de
Toptan ve perakende ticaret; ulaştırma, haberleşme ve lojistik; diğer hizmet faaliyetleri ayırımında tanımlanan sektörün Türkiye genelinde hem üretim hem istihdam payı yüksektir. Ulaştırma ve depolama, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri, bilgi ve iletişim, gayrimenkul faaliyetleri, mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler, idari ve destek hizmet faaliyetleri, eğitim, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri, kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor ile diğer hizmet faaliyetleri dikkate alınarak yapılacak bir değerlendirme, Kocaeli’ye ilişkin yapılacak planlamalar için de oldukça yararlı bir izleme ve değerlendirme ölçeği ortaya koymaktadır.
Konu bu yönü ile ele alındığında görülür ki İstanbul’dan İzmit ve Adapazarı’na kadar uzanan hat ve onunla bağlantılı yan ulaşım yolları ile oluşan ağ, sektörün bütün alt bileşenleri ile Türkiye’nin istisnasız en önemli bölgesidir.
|
|
Kocaeli |
Türkiye |
|
2004 |
43,93 |
52,84 |
|
2005 |
42,87 |
52,77 |
|
2006 |
42,07 |
53,19 |
|
2007 |
42,42 |
54,64 |
|
2008 |
42,59 |
55,31 |
|
2009 |
45,17 |
56,99 |
|
2010 |
43,13 |
54,29 |
|
2011 |
40,65 |
52,80 |
|
2012 |
43,44 |
53,73 |
|
2013 |
42,90 |
53,18 |
|
2014 |
42,15 |
53,66 |
|
2015 |
42,20 |
53,31 |
|
2016 |
42,96 |
53,76 |
|
2017 |
41,16 |
53,34 |
|
2018 |
40,43 |
54,26 |
Tablo No 1: Türkiye GSYH’da Kocaeli Hizmet Sektörünün Yeri (%)
Ticaret sektörü diğer sektörleri besleyen ve ekonominin işleyişinden de doğrudan etkilen bir sektördür. Buna karşılık ekonominin genel bir canlılık içine girdiği dönemlerde hizmet sektörü pozitifte kayda değer bir gelişme trendi ortaya koymuş, buna karşılık da örneğin Covid-19 küresel salgınının etkin olduğu 2020 ve 2021 yılında ekonomideki genel daralmayı aşırı negatif gelişmeler ile tamamlamıştır. Bu durumun, özellikle bir sanayi bölgesi olarak Kocaeli bölgesi için büyük anlamı olmuştur.
Ekonomimizin üretim ve ondan öteye, katma değeri yüksek üretime dayalı gelişmesinin en önemli ölçütlerinden birisi olan ticarete ilişkin veriler Türkiye ekonomisinin dış dünya ekonomileri ile gittikçe daha yüksek düzeyde bir bütünleşme sürecine girdiğini göstermektedir. Gerek ihracat, gerek ithalat GSYH’nın daha yüksek bir değerine karşılık gelecek şekilde yükselmektedir. Bazı yıllarda aşağı yönlü bir değişim olsa da, ana hattı ile ihracatın ithalatı karşılama oranında da olumlu bir beklenti oluşmaktadır.
|
|
2000 |
2010 |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
İhracat/GSYH |
10,2 |
14,7 |
16,7 |
16,5 |
18,4 |
21,3 |
22,5 |
22,4 |
|
İthalat/GSYH |
20,1 |
24,0 |
24,0 |
23,0 |
27,1 |
28,3 |
26,6 |
29,2 |
|
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (%) |
51,0 |
61,4 |
69,4 |
71,8 |
67,1 |
75,3 |
84,6 |
77,3 |
Tablo No 2: Türkiye Dış Ticaretinin Gelişimi (2000-2020)
Türkiye için öngörülen; küresel ticaretteki dönüşüme uygun olarak, hem üretim hem de harcama bileşenleri yönünden dengeli bir politika ile teknoloji yoğun ve yenilik kapasitesi yüksek üretim modeline geçişin bir neticesi olarak, ticaret sektörünün de bu yönde gelişmesidir.
Kocaeli, sanayi ve ticaret potansiyeli, ekonomik gelecek beklentisi, firmaların rekabet gücü ve iç pazarın büyüklüğü açısından dikkat çeken bir avantaj bölgesi olarak Türkiye’nin bu ilerleyişinde en güçlü şekilde yer alması beklenen bölgedir.
Nitekim yapılan bir araştırmaya göre bölge, küresel ölçekteki bir ticarete imkân sağlayacak önemli altlıklardan olan;
Beşeri sermaye ve erişilebilirlik açısından İstanbul 18, Kocaeli 5. sırada,
Marka Becerisi ve yenilikçilik bakımından İstanbul 1, Kocaeli 14. sırada,
Ticaret becerisi ve üretim potansiyeli bakımından İstanbul 2, Kocaeli 1. sırada,
Erişilebilirlik bakımından İstanbul 1, Kocaeli 8. sırada ve genel sıralamada da İstanbul 13, Kocaeli ise 18.sırada yer almaktadır.
Dış ticaret konusu bölgesel düzeyde incelendiğinde görülür ki , İstanbul-İzmit-Adapazarı hattı önemli bir sanayi bölgesi, küresel ticaretin de önemli bir paydaşıdır. Veriler, Kocaeli bölgesinin sadece üretim değil, hatta onun da üzerinde bir ticari faaliyet ortamı oluşundaki önemi ortaya koymaktadır. Kocaeli’nin Türkiye geneli için taşımış olduğu önem, verilerden de anlaşılacağı üzere, GSYH’deki büyümeye paralel olarak (ekonominin genel dalgalanmalarına bağlı olarak dış ticaretteki katkısı değişebilmekle birlikte) toplam değerdeki oranını koruması ile de görülebilmektedir.
|
|
İhracat Payı |
İthalat Payı |
|
2020 |
5,21 |
4,34 |
|
2019 |
5,42 |
4,05 |
|
2018 |
5,10 |
6,28 |
|
2017 |
4,95 |
9,22 |
|
2016 |
4,35 |
4,40 |
|
2015 |
4,90 |
4,48 |
|
2014 |
5,45 |
5,18 |
|
2013 |
5,79 |
4,91 |
Tablo No 3: Kocaeli’nin Türkiye Dış Ticaretindeki Yeri (%)
Bölge genelinde ihracat faaliyetinde bulunan işletmelerin coğrafi dağılımına bakıldığında görülür ki Gebze ve İzmit merkez ilçeleri toplam işletmelerin %61,2’sini barındırmaktadır.
|
|
2014 |
2015 |
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
Kocaeli İlinde Bulunanların Sayısı |
89 |
80 |
80 |
82 |
79 |
79 |
75 |
|
Kocaeli İlinde Bulunanların Toplama Oranı |
17,8 |
16 |
16 |
16,4 |
15,8 |
15,8 |
15 |
|
Kocaeli İlinde Bulunanların İhracatı (Bin ABD doları) |
21,9 |
22 |
20,1 |
27,5 |
21,8 |
22,1 |
27,4 |
Tablo No 4: Kocaeli’deki İlk 500 Sanayi Kuruluşu Grubunun İhracat Payı (%)
Verilere göre Kocaeli’de bulunan ilk 500 sanayi kuruluşu grubuna giren işletmelerin, üretimden ihracata konu olan ürünlerinin değeri, bütün işletmelerin ihracat değerinden daha yüksek bir oran oluşturmaktadır. Sanayi odasına kayıtlı ve Kocaeli’de üretim yapan işletmelerin alt bölgeler yerleşim dağılımına bakıldığında en yüksek payın Gebze’de olduğu görülür.
|
Alt Bölge |
İşletme Sayısı |
|
Gebze |
503 |
|
Gölcük |
17 |
|
Kandıra |
3 |
|
Karamürsel |
2 |
|
Kocaeli Merkez |
37 |
|
Körfez |
9 |
|
Derince |
19 |
|
Başiskele |
43 |
|
Çayırova |
97 |
|
Darıca |
16 |
|
Dilovası |
91 |
|
Kartepe |
53 |
|
İzmit |
109 |
Tablo 5: Kocaeli Sanayi Odası’na Kayıtlı İhracat Yapan İlk 1000 İşletmenin Bölgesel Dağılımı (2021)
2021 yılı itibariyle Kocaeli genelinde yer alan ilk 1000 işletmenin 775 adedinin ihracatçı, 911 adedinin üretici, 42 adedinin de ithalatçı işletme olduğu görülür.
|
|
İştigal Alanlarına Göre Kocaeli’deki İlk 1000 İşletme |
|
İhracatçı |
775 |
|
Üretici |
911 |
|
İthalatçı |
42 |
Tablo No 6: Kocaeli Sanayi Odası’na Kayıtlı İlk 1000 İşletmenin İştigal Alanları (2021)
Bölgede üretim yapan işletmelerin dış ticaret faaliyetlerini gerçekleştirdikleri temel alım-gönderim noktaları İstanbul ve Kocaeli illeri dahilinde bulunan deniz ve hava limanları ile doğrudan karayolu taşımacılığı yollarıdır. Bu yönü ile bölgedeki bütün işletmeler hali hazırda büyük imkânlara sahiptirler.
Bununla birlikte Türkiye için hedeflenen; coğrafi avantajından en iyi şekilde faydalanmasına imkan verecek çoklu lojistik ve ulaşım yapısının oluşturulması, bu kapsamda da demiryolu ve denizyolu taşıma paylarının artırılması, hızlı, esnek, emniyetli, güvenilir, entegre, düşük maliyetli bir yapının oluşumu ile ticaretin kolaylaştırılması ve ekonominin rekabet gücünün artırılması amacına uygun şekilde yerleşim ile ulaşım planlarının bütüncül bir yaklaşımla ele alınarak, çevre düzen planları ile master planlarının eşgüdüm içinde hazırlanıp uygulanmasının sağlanması ile daha güçlü bir ticaret altyapısına sahip olunacağı açıktır.
Türkiye’de hizmetler sektörde istihdam olunan işgücünü alt istihdam alanlarına göre incelediğimizde tüm faaliyet kollarında bir artışın olduğu görülür. Genel olarak toptan-perakende ticaret, lokanta ve otelcilik, mali kurumlar, sigorta, yardımcı hizmetler alanında düzenli bir yükseliş söz konusuyken özellikle iyi tanımlanmamış faaliyetlerde bir azalış görülmektedir.
Kocaeli bölgesi, üretimde sanayi kesiminin egemen olduğu bir bölgedir. Sanayi üretiminin bu baskınlığında bölge insanının genel ihtiyaçları hizmet kesiminin aracılığı ile karşılanmaktadır. Yönetim, denetim ve eşgüdüm faaliyetleri kapsamında kamusal yönetim hizmetlerinin altyapısının geliştirilmesi kapsamında inşa olunan birçok kamu tesisi yanında, bankacılık, sigortacılık, sağlık ve eğitim gibi birçok hizmet sektörünün ihtiyacı olan özel teşebbüs işletmeciliğinde de önemli gelişmeler yaşanmıştır. Özellikle giyim sektörü ve yiyecek sektörünün ürünleri diğer bölgelerden bu işletmeler aracılığı ile bölgeye akmakta, nihai tüketime sunulmaktadır. Bu genel çerçevede, aktarım ve sunum altyapısı niteliğindeki bazı alt sektörler belirgin bir şekilde diğerlerine göre gelişmiş durumdadır.
|
Alt Sektör Grubu |
Çalışan Sayısı |
% |
|
Toptan ve perakende ticaret |
41 502 |
31,15 |
|
Ulaştırma ve depolama |
23 430 |
17,58 |
|
İdari ve destek hizmet faaliyetleri, |
16 231 |
12,18 |
|
İnşaat |
14 047 |
10,54 |
|
Konaklama ve yiyecek hizmet faaliyetleri |
11 125 |
8,35 |
|
İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri |
7 675 |
5,76 |
|
Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler |
6 206 |
4,65 |
|
Eğitim |
4 428 |
3,32 |
|
Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri |
2 089 |
1,56 |
Tablo No 7: Kocaeli’de 20+ Ölçekli Hizmet Sektörü İşletmelerinde İstihdamın Dağılımı (2019) (20+ kişi Çalışanı Olan işletmeler)
|
Finans ve sigorta faaliyetleri |
1 973 |
1,48 |
|
Bilgi ve iletişim |
1 614 |
1,21 |
|
Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı |
1 288 |
0,96 |
|
Gayrımenkul faaliyetleri |
735 |
0,55 |
|
Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor |
543 |
0,40 |
|
Diğer hizmet faaliyetleri |
325 |
0,24 |
|
Genel Toplam |
133 211 |
100,00 |
Yirmi kişiden fazla çalışanı olan işletmeler dikkate alındığında en fazla istihdam sağlayan alt grubun toptan ve perakende ticaret alanı olduğu görülmektedir. Sonra sırası ile en çok istihdam sağlayan alt sektörler, ulaştırma ve depolama, idari ve destek hizmet faaliyetleri ile inşaat sektörüdür.
KAYNAKÇA
DİE, Genel Nüfus Sayımları 1980, 1990, 2000; DİE, İstatistiklerle Türkiye 2002; Forbes Türkiye, Yaşamak ve Çalışmak İçin En İyi Şehirler Araştırması, Ekim 2016; Kalkınma Bakanlığı, Onbirinci Kalkınma Planı 2018-2023; Kocaeli Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü, İşgücü Piyasası Araştırmaları-2019; Kocaeli Sanayi Odası verileri-2021; Ticaret Bakanlığı, Ekonomik Görünüm Ocak 2020, https://data. tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dis-Ticaret-Istatistikleri.05.07.2021; https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Foreign-Trade-Statistics.05.07.2021; https://kosano.globalpiyasa.com/tr/GTUreticilerFiltre.aspx?isturu2=2&sh=&Sehir=Kocaeli, 10.07.2021.
Gülfettin ÇELİK